Осиёи Марказй дар гирдоби рақобати қудратҳо

Омодагиҳо ба интихоботи раёсати чумҳурии Амрико дар ҳоле оғоз шудааст, ки довталабон барои ширкат дар ин интихобот дар чорчуби тарҳи яккатозии Амрико бар чаҳон, тақвияти ҳузур дар Осиёи Марказиро матраҳ мекунанд ва аз ин мавзуъ ба унвони аслитарин бахш дар сиёсати хорчии худ ёд мекунанд.Аз чумла Митту Ромнй(Mitt Romney), номзади чумҳурихоҳон дар яке охирин суханрониҳои худ таъкид кард, ки дар сурати тасадди пусти раёсати чумҳурй Осиёи Марказиро аз сиёсатҳо ва иқдомоти худхоҳонаи Русия озод хоҳад кард.

Вай бо ишора ба аҳамияти Осиёи Марказй барои Амрико гуфт, тақвияти ҳамкориҳо аз чумла дар бахши низомй, ки кумакҳои низомй, омузиши кодрҳои ҳирфаи барои артишҳои миллй, тачҳизи сохторҳои низомй ва … шомили он хоҳад буд, имкон хоҳад дод, ки ҳузури Русия дар минтақа заъиф ва камранг шавад.Ин суханон дар ҳоле садо медиҳанд, ки Барак Абама, раиси чумҳур ва дигар мақомоти амрикойи борҳо таъкид кардаанд, ки ҳаргиз қасди боқй мондан дар Осиёи Марказиро надоранд.Аз ин ру ин ибрози назарҳо парда аз руи тарҳҳои геостротегии Амрико, бармедорад ва тадиқи он аст, ки тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» тарҳе ба истилоҳ ташрифотй набуда, балкй бахше аз сиёсати тавсаъаталбонаи Амрико хоҳад буд ва хуручи низомиёни амрикойи аз Афғонистон ба навъе оғози амалй шудани ин тарҳ хоҳад буд. Изҳороти Ромнй дар ҳоле садо медиҳад, ки Русия низ бар он шудааст чойгоҳи худ дар Осиёи Марказиро эҳё кунад ва Владимир Путин ба унвони барномаҳои қабл аз интихоботии худ, бахше аз тарҳҳои Маскав дар мавриди Осиёи Марказиро эълом кард.Владимир Путин бо эъломи таъсиси Иттиҳодияи Авруосиё ин паёмро барақибони Маскав иблоғ кард, ки Русия ба таври чиддй аз ҳақи худ дар муъодилоти байналмилалй дифоъ хоҳад кард.Аммо ибрози назарҳои мақомоти амрикойи дар мавриди муқобила бо Русия дар Осиёи Марказй, дар пасманзари истиқрори сомонаи мушакии Амрико дар Аврупойи шарқй чиддитар аз эъломияҳои мақомоти русй ба назар мерасад.
Дар поёни ҳазораи дуввум бисёре аз назарияпардозони амрикойи пешбинй мекарданд, ки қарни 21 қарни Амрико хоҳад буд ва Вашингтон идоракунии чаҳонро ба даст хоҳад гирифт.Чорч Фридман ва Мередит Фридман аз чумлаи назарияпардозони амрикойи ҳастанд, ки мутмаъинанд дар қарни 21 калиди ҳамаи чангҳо ва дар кул ояндаи башарият дар дасти Амрико хоҳад буд.Тарҳи «Осиёи Миёнаи Бузург» дар соли 2001 ба вучуд омад ва моҳияти аслии он ташкили иттиҳоди чадиди кишварҳои Осиёи Марказй, Афғонистон ва Осиёи чанубй бидуни мушорикати Русия ва Чин аст.Ичрои ин тарҳ имкон хоҳад дод, ки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико на фақат кишварҳои Осиёи Марказиро аз оғуши Русия ва Чин раҳо кунад, балкй ба таври қатъй дар минтақа мустақар шуда, Осиёи Марказиро ба қаймумияти худ табдил диҳад.Фредерик Старр, раиси институти Осиёи Марказй ва Қафқози вазорати хоричаи Амрико, аввалин касе буд, ки тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» ро ифшо ва аҳдофи Кохи сафед дар ин заминаро ташреҳ кард.Дар соли 2005 Кандализа Райс, вазири умури хоричаи вақти Амрико бо судури фармоне масъулияти иртибот бо панч кишвари Осиёи Марказиро аз дафтари умури кишварҳои Аврупо ва Авруосиё ба дафтари умури кишварҳои Осиёи Чанубй вогузор кард.Ин иқдом байнгар аз таваччуҳи вижаи Вашингтон ба минтақаи Осиёи Марказй аст, ки имруз шоҳиди афзоиши бештари он ҳастем. Кандализа Райс дар бораи аҳамияти Осиёи Марказй ва Чанубй гуфта буд, ин минтақа конуни буҳрон ва нооромиҳо не, балки маҳалли фурсатҳои тоза аст.Вай дар тавчеҳи суханони худ гуфта буд, боястй дар қадами аввал фасоди молй, мазоҳири ноамнй, ифротгаройи мазҳабй ва миллй, қочоқи маводи мухаддир, бесуботии ичтимоъй ва ихтилофот миёни Ҳинду Покистон аз байн бардошта шавад.Тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» чойгоҳи вижа е дар сиёсати хоричии Амрико дорад ва дар навбати аввал ин тарҳ пешбинй мекунад, ки Покистон ва Ҳинд ба унвони шарикон ва муттаҳидони Амрико дар минтақа, аз ноҳияи энержй таъмин бошанд ва равобити гарми Вошингтан бо Исломобод ва Деҳлии нав барқарор бимонад.Дар ин росто иқдомоти зиёде анчом шудаанд, аммо натоичи ончуноние ба ҳамроҳ надоштанд ва Кохи сафед бо сармоягузориҳои калон ва ваъдаҳои кумакҳои молй ба кишварҳои Осиёи Марказй, талош дорад ризояти ононро барои мушорикат дар тарҳҳои худ, касб кунад.Ба ақидаи тарроҳони амрикойи муҳаррики аслии таҳаққуқи барномаҳои Амрико дар минтақа Казоқистон, Кирғизистон,Точикистон, Ҳиндустон ва Покистон хоҳанд буд ва ин тарҳ ба солҳо талош ва сармоягузориҳои калон ниёз дорад, то битавон дасти Русия ва Чинро аз Осиёи Марказй барои ҳамеша кутоҳ кард.
Назарияпардозони тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» дар ибтидои тадвини ин тарҳ дар мавриди мухолифон низ ибрози назарҳое карда буданд ва ба ақидаи онон аслитарин мухолиф ва рақиби тарҳи мазкур Созмони ҳамкории Шонгҳой хоҳад буд.Ин созмон ки дар айни ҳол қалби Осиёро дар ихтиёр дорад, дар садад аст бо чазби Ҳинд, Покистон ва Эрон мавқеъи худ дар минтақаро комилан таҳким кунад.Баъд аз он ки Русия дар мавриди таҳаррукоти ахири Амрико дар Осиёи Марказй вокуниш нишон дод, инак Чин низ дар ин замина вокуниш нишон дод.Ахиран аъзои раёсати ҳизби комунисти Чин дар ибрози назарҳои чудогона Амрикоро омили аслии бесуботй дар ҳавзаи Осиё ва уқёнуси Ором хонданд.Дар ин ибрози назарҳо омадааст, Барак Абама, раиси чумҳури Амрико вақте дар бораи зарурати таҳкими ҳузури низомии Иёлоти муттаҳида дар Осиё сухан гуфт, на фақат Эрон, балкй Чинро мадди назар дошт.Таҳлилгарони ширкати FXClearing дар мақолае, ки интишороти ҳизби камунисти Чин мунташир кард, навиштанд, агарчй мақомоти амрикойи ба каррот гуфтаанд, ки ҳузури низомии Вошингтан алайҳи Чин нахоҳад буд, аммо таҳкими ҳузури низомии Амрико дар Осиё ва уқёнуси Ором, ки аз соли 2009 суръати бештаре касб кард, қабл аз ҳама алайҳи Пекин равона шудааст.Агарчи масъулони интишороти ҳизби комунисти Чин гуфтаанд дидгоҳи муаллифони мақола назари шахсии онҳост, аммо ин мавзуъ пушида нест, ки Чин ба таври чиддй таҳаррукоти низомии Амрико дар минтақаро дунбол мекунад ва густариши ҳузури низомии Вошингтан дар минтақаро ба нафъи худ намедонад.
Нигарониҳо аз густариши ҳузури низомии Амрико дар минтақа дар ҳоле матраҳ мешаванд, ки бархе маҳофил дар Русия ин иқдоми Пентагонро дар чорчуби барномаҳои зиддиэронии Кохи сафед арзёбй мекунанд ва мегуянд Амрико қасд дорад ҳалқаи муҳосираи Чумҳури Исломиро тангтар кунад.Ин маҳофил бо ишора ба ихтисоси 120 миллиард доллар барои барномаҳои низомии Афғонистон, таъкид мекунанд кишварҳои Осиёи Марказй барои касби ҳарчй бештари саҳми худ, талош мекунанд ҳамкорй бо Амрикоро густариш диҳанд.Коршиносони рус мегуянд ҳар як аз кишварҳои Осиёи Марказй, ба вижа Узбакистон ва Точикистон аз Русия дилсард шудаанд ва ба ин умеданд, ки бо кумаки Амрико битавонанд барномаҳои худ дар минтақаро таҳаққуқ бахшанд.Амрико бахши аъзами силоҳ ва тачҳизоти низомии худро ки аз Афғонистон хорич мекунад, ба Узбакистон ва бахшеро ба Точикистон хоҳад дод.Ба бовари коршиносони рус ниёзе ки Точикистон дар мархалаи кунунй ба Амрико дорад, дар пуштибонии Бонки чаҳонй аз тарҳи сохти неругоҳи Роғун хулоса мешавад ва азэхтимол дур ба назр мерасад, ки давлати Раҳмон шонси кунуниро нодида гирад.Хамчунин дигар кишварҳои Осиёи Марказй заъфҳое доранд, ки Амрико дар ҳоли баҳрабардорй аз онҳо мебошад. Аз ин ҳама таҳаввулот бармеояд, ки Осиёи Марказй дар мархалаи кунунй ба конунй сиёсатбозиҳои геополитикй табдил шудааст ва ин амр баргирифта аз набудани иттиҳод ва ҳамбастагй миёни кишварҳои минтақа аст ва то замоне ки ихтилоф миёни ин кишварҳо боқй ҳаст, онҳо ҳамчунон абзори дасти қудратҳо боқй хоҳанд монд.

Осиёи Марказй ва бист соли амалкарди Русия

Рузи 25 декабри соли 1991 Михаил Горбачев, аввалин ва охирин раиси чумҳури Иттиҳоди Шуравй ба таври расмй эълом кард, ки аз ин ба баъд давлате бо номи СССР(Иттиҳоди чамоҳири сотсиалистии Шуравй) вучуд надорад.Албатта ин абарқудрат хеле пештар аз ин, рузи 8 декабр фуру пошида буд ва дар ин руз сарони се чумҳурии Русия, Белорус ва Украина бо имзои санаде қарордоди соли 1922 ро, ки сароғози таъсиси Иттиҳоди Шуравй буд, бекор ва таъсиси Иттиҳоди давлатҳои мустақилро эълом карда буданд.

Рузи 21 декабри дар Алмаато, пойтахти пешини Қазоқистон сарони ҳашт чумҳурии Арманистон, Озарбойчон, Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон,Туркманистон, Узбакистон ва Молдова дар як нишасте ба паймони сечонибаи Русия, Белорус ва Украина ҳамроҳ шуданд. Каме дертар, дар рузҳои поёнии декабр Гурчистон низ ба ин паймон ҳамроҳ шуд.Ба ҳамин тартиб абарқудрате бо номи Шуравй аз нақшаи чаҳон ғайб зад.Имсол аз ин руйдоди муҳими даҳаи поёнии қарни 20 бист сол сипарй шуд ва тайи ин муддат Русия ҳамвора талош кард, то ба ҳар василаи мумкин нуфуз ва чойгоҳи худ дар ин қаламрави азимро ҳифз кунад, аммо воқеият ин аст, ки Маскав дар расидан ба ин ҳадаф муваффақ набудааст.Ин бемуваффақиятии Русия бо вуруди бозигарони чадид аз ғарбу шарқ ба қаламрави Шуравии собиқ, такмил шудааст.Имруз дар қаламрави абарқудрати собиқ ниҳодҳои мухталифе амал мекунанд, ки умдатан таҳти мудирияти Русия қарор доранд ва ҳама дар ростои ҳифзи ҳамгаройи миёни ба истилоҳ чумҳуриҳои дар гузашта бародар таъсис шудаанд. Аммо фаъолияти ин ниҳодҳо то кунун натавонистааст он интизоротеро ки муассисон дар оғози таъсис доштанд, бароварда кунад.Ин амр сабабҳои мухталифе дорад, ки ба назар мерасад аслитарини он адами барномаи дақиқ ва мунсачими Маскав дар амри тақвияти ҳамгаройи миёни чумҳуриҳои собиқи Шуравй, аст.Аз суи дигар, гузашти 20 сол собит намуд ки аксари давлатмардони Русия ҳануз наҳваи бархурд бо давлатҳои истиқлолёфта аз Шуравиро намедонанд ва мавқеи зургуйии онон акнун гуши шунаво надорад ва бар фосила миёни Маскав ва ин кишварҳо меафзояд, ки дар айни ҳол шоҳиди он ҳастем. Агар амалкарди Русия дар мавриди ҳифзи ҳамгаройи дар қаламрави Шуравии Собиқ мавриди арзёбй қарор гирад, мебинем ки Маскав бидуни ҳеч барнома ё пажуҳише, бар асоси ҳамон меъёрҳои замони комунистй равобит бо чумҳуриҳои ин қаламравро дунбол кардааст.Дар ин миён Маскав ҳеч омодагие барои муқобила бо вуруди рақибон ба маҳдудаи чуғрофиёи Шуравй надошт ва чун худ низ дар гири мушкилоти дохилй буд, натавонист аз ба истилоҳ тачовузи қудратҳои шарқу ғарб ба он чи ки қаламрави суннатии нуфузи худ мегуфт, дифоъ кунад.

Дар моҳи августи соли 2008 вақте ки бар сари баҳси истиқлолияти Осетиёи чанубй, Русия ба Гурчистон ҳамлаи низомй кард, шарикони Маскав дар қаламрави Шуравии собиқ ба фикри бозтаърифи равобити худ бо Русия бар омаданд.Ин амалкарди Маскав собит намуд, ки Русия дар пайи дифоъ аз манофеи худ, ҳатто ба шарикони қадимиаш ҳам гузаште нахоҳад кард.Узбакистон бештар аз дигар кишварҳои пасошуравй дарси равобит бо Кремлро хонд ва он гуна рафтор кард, ки Маскав дар қиболи Тошканд анчом медод.Яъне давлати Тошканд дар равобит бо Русия аз ҳамон масире гом бардошт, ки Маскав мепаймуд:қарордодҳо бо Маскав имзо мекард, аммо бо таваччуҳ ба манофеи худ, барои ичрои он қарордодҳо амал мекард.Хосили чунин рафтор аст, ки имруз Узбакистон камтар вобастагиҳое ба Маскав дорад ва дар ҳамкорй бо Ғарб низ манофеи зиёде касб кардааст.Казияи халабонҳо миёни Русия ва Точикистон охирин намуна аз зургуйии Маскав дар қиболи шарикони худ дар қаламрави Шуравии собиқ буд.Дар ин фароянд амалакарди Русия тасдиқи ин ҳақиқат буд, ки Точикистонро ба унвони давлати соҳибистиқлол қабул надорад.Зеро дар мавриди ба ин монанд, ки шаҳрванди Русия ба чурми нақзи қонун дар Амрико маҳкум шуд, ё дигар шаҳрванди ин кишвар дар Чин маҳкум ба қатл шуд, кучактарин вокунише нишон надод.Дар чун вазъе сиёсатмадорони рус қасд доранд иттиҳоди чадиде бо номи Авруосиё таъсис диҳанд, ки баробарии ҳамаи кишварҳои узвро танзим ва тазмин кунад.Агарчй дар нишасти ғайрирасмии сарони Иттиҳоди давлатҳои мустақил дар Маскав(20 декабри соли 2011) ҳамаи сарони кишварҳои ширкаткунанда ризояти худро дар мавриди таъсиси Иттиҳодияи Авруосиё эълом карданд, аммо бояд мунтазир монд, ки амалкарди онҳо дар қиболи ин паймон чй гуна хоҳад буд.Зеро ончй Русия ба кишварҳо дар чорчуби ин ниҳоди дар ҳоли таъсис ваъда дода, Гарб ба саркардагии Амрико дар ҳоли ичрои он аст.Аз суи дигар имруз кишварҳои минтақа эътимоди даҳ соли қабл бо Русияро надоранд.Ба илова, дар канори давлатҳо, миллатҳо низ ба сиёсатмадорони русй беэътимод шудаанд, зеро ниҳодҳои таҳти сарпарастии Маскав натавонистаанд оддитарин интизороти ин чомеъаҳоро бароварда кунанд.Ба унвони намуна ҳануз яке аз масоили доғ дар равобити Маскав бо кишварҳои Осиёи Марказй — сарнавишти муҳочирони корй, ки Русия бештарини судро аз онҳо мебарад, ҳалнашуда боқй мондааст ва мақомоти Кремл ҳозир нестанд ин равандро дар чорчуби қонунҳо танзим кунанд.Хамчунин неруҳои ислоҳталаби Осиёи Марказй аз бархурди Маскав ба хостаҳои онон дилсард ва ноумед шуданд ва дигар қаламрави Русияро макони амне барои фаъолиятҳои зиддидиктатории ҳокимонашон намедонанд.Тайи солҳои охир Русия дар чорчуби муомилаҳои сиёсй, борҳо мухолифони давлатҳои Осиёи Марказиро ба кишварҳояшон истирдод кардааст.

Гузашти бист сол аз фурупошии Шуравй собит намуд, ки Маскав ҳеч барномае барои ҳамкорй бо кишварҳои қаламрави Шуравй надоштааст ва ҳануз ҳам чунин барномае таҳия нашудааст. Сиёсатмадорони рус умдатан бар пояи авзои мавчуд дар ин ё он кишвар, ки аз тариқи расонаҳо огоҳ мешаванд, ё худ чунин вазъеро шакл медиҳанд, наҳваи равобит бо он кишваррро таъриф мекунанд, амре ки нокомии он ниёз ба санаде надорад.Имруз бархе таҳлилгарони рус иддаъо мекунанд, ки бо аз қудрат рафтани Назарбоев дар Остона ва Каримов дар Тошканд, фурупошии давлатҳо дар Осиёи Марказй оғоз хоҳад шуд.Хамин таҳлилгарон давлатҳои кунунии Осиёи марказиро ҳукумати хонаводаҳо бар миллатҳо медонанд ва мегуянд дар Казоқистон хонавода ва наздикони Назарбоев, дар Узбакистон хонавода ва пайвандони Каримов ва дар Точикистон Раҳмон ва хешу табораш бо ном давлатҳое ташкил кардаанд ва фақат ба фикри сарватчамъкунй мебошанд. Рузи 12 декабр дар Маскав мизи гирде бо ҳузури коршиносони рус баргузор шуд, ки дар он бурду бохтҳои сиёсати Русия дар Осиёи Марказй мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Аксари таҳлилгарон бар ин нукта таъкид доштанд, ки Маскав ҳеч барномае дар мавриди муносибат бо кишварҳои ин минтақаи муҳимро надорад ва бархурди ҳануз комунистгунаи мақомоти Маскав бо давлатҳои соҳибистиқлол чуз сардии равобити ин кишварҳо бо Русия, ҳосиле ба ҳамроҳ надоштааст.Амалкарди Русия дар қаламрави Шуравии собиқ баёнгар аз ин воқеият аст, ки Маскав талош кардааст бе харч ва дар ҳолатҳое бо истифода аз зур ва  фишор, ба хостаҳои худ даст ёбад.Хамин амр, ки мо шоҳиди он дар рафтори Русия дар қиболи Точикистон ва Кирғизистон будем, боиси нокоми сиёсатҳои Маскав дар Осиёи Марказй шудааст.Имруз Амрико бо истифода аз ҳамин заъфи сиёсатгузориҳои Кремл ва бо харочоти ҳангуфте тавонистааст дар Осиёи Марказй нуфуз кунад ва манофеи Русияро ба таври мустақим таҳдид кунад.Дар арсаи байналмиллал низ Русия дар баробари Амрико кам овардааст ва Вошингтан Маскавро ҳаргиз ба унвони абарқудрате қабул надорад. Нотавонии Русия дар нақшофарини дар таҳаввулоти Ховари Миёна далеле бар ҳамин гуфтаҳост.Дар чунин шароите Владимир Путин бо барномарезиҳои густарда қасд дорад ба кохи Кремл бозгардад ва чойгоҳи Русияро дар арсаи чаҳонй эҳё ва бозсозй кунад.Тарҳи эчоди Иттиҳодияи Авруосиё аз ҳамин зовия қобили арзёбй аст.Аммо акнун авзоъ дар минтақа ва чаҳон тағйир кардааст ва  дар Осиёи Марказй низ ба Маскав беэътомодй дар ҳоли ташдид шудан аст.

Конфронси баррасии дурнамои амният дар Афғонистон

Ахиран дар шаҳри Душанбе конфронси байналмилалй бо ширкати коршиносон аз Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон, кишварҳои узви Иттиҳодияи Аврупо, Амрико, Русия, Афғонистон ва Покистон баргузор гардид, ки дар он дурнамои амният дар Осиёи Марказй баъд аз хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Дар шароите ки замони хуручи неруҳои низомии ғарбй аз Афғонистон наздиктар мешавад, баҳсҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа дар маҳофили мухталиф доғтар шудааст.

Дар ин миён нуктаи чолиб он аст, ки бозигарони саҳнаи сиёсй ҳар як талош доранд аз ин авзоъ дар чорчуби аҳдофи геостротегй ва геополитикии худ, баҳрабардорй кунанд.Ҳарчанд гуфта мешавад хуручи низомиёни кишварҳои ғарбй то соли 2014 идома хоҳад дошт, аммо бо таваччуҳ ба вижагии ин фароянд дар кишваре назири Афғонистон, ба эҳтимоли қавй то поёни соли 2012 бахши аъзами ин неруҳои хоки Афғонистонро тарк хоҳанд кард. Зеро раванди кунд мучиби афзоиши талафоти бештари ин низомиён ва харочоти бештар хоҳад шуд.Ин хуручи низомиёни бегона аз Афғонистон тайи наздик ба сад соли ахир, барои панчумин бор иттифоқ меафтад. Ҳар бор мутачовизин ба марзу буми Афғонистон бо шикасти мазбуҳона ин кишварро тарк кардаанд, ки шикасти ду императории инглис дар ибтидои қарни 20 ва Шуравй дар даҳҳаҳои поёнии қарни 20 бештар сарнавиштсоз будааст. Шикасти инглисҳо тавассути озодихоҳони афғон, мучиби ташдиди наҳзатҳои озодихоҳй дар мустамликаҳои императории Бритониёи Кабир шуд, ки ин фароянд фурупошии ин императориро сурът бахшид.Шикасти Шуравй дар Афғонистон низ урдугоҳи сусиолистиро аз дохил мунфачир намуд ва абарқудрате бо номи Иттиҳоди Шуравй аз нақшаи чаҳон бардошта шуд. Дар нишасти Душанбе дидгоҳҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа ва хуручи низомиёни ғарбй, ба вижа амрикойи мутафовут буданд.Гуруҳе аз таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ҳаргиз аз минтақаи истротежики Осиёи Марказй хорич нахоҳад шуд ва хуруч аз Афғонистон дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи Марказй хоҳад буд.Аз чумла «Виктор Дубовитский», коршиноси рус мегуяд, «бовар надорам, ки неруҳо Афғонистонро тарк кунанд.Шояд теъдоди ин неруҳо коҳиш ёбад ва фақат шарикони аврупойии Амрико неруҳои худро аз Афғонистон хорич кунанд.Амрико дар ин кишвар боқй хоҳад монд.Берузи Абдулванд, устоди донишгоҳи озоди Берлин ва ҳамоҳангсози маркази таҳқиқоти минтақаи Хазар мегуяд ҳануз аҳдофи аслии Амрико ва НАТО дар Афғонистон ичро нашудааст ва хуруче сурат нахоҳад гирифт. Вай мегуяд:»барномаи бузурги «ҳамкорй ба хотири сулҳ», ки дар соли 1994 НАТО бо кишварҳои Аврупои шарқй ва Шуравии собиқ руи даст гирифт, натавонист манофеъи баландмуддати Амрикоро таъмин кунад.Аз ин ру Амрико мачбур шуд, ки бо чанги алайҳи терор дар Афғонистон ҳузури низомй пайдо кунад».Воқеъият он аст ки имруз воқеъияти тамомии тарҳҳои Амрико дар мавриди мубориза бо терроизм, кумак ба барқарории демокротй ва таъмини озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо, ифшо шудаанд ва акнун кам касоне ба иддаъоҳои Амрико бовар мекунанд.Бо ин вучуд Амрико аз тарҳҳои мухталиф, назири руи кор овардани давлатҳои дастнишонда, харидани афроди калидй дар дохили давлатҳо, таҳдидҳои низомй ва амсоли ин кор мегирад, то манофеъи худ дар ақсо нуқоти чаҳонро дунбол кунад. Бо гузашти 10 сол аз ҳамлаи низомй ба Афғонистон, Амрико ҳамчунон бо ҳамон мушкилоти ноамнй, беэътимодии мардум ба ваъдаҳояш, кушта шудани низомиён ва ғайра дасту панча нарм мекунад.Ҳарчанд Бин Лодан кушта шуд, Ал-қоида натавонист амалиёте дар қаламрави Амрико анчом диҳад, аммо толибон аз байн нарафтааст ва ба илова гуруҳе мавсум «шабакаи Ҳаққонй» вориди саҳнаҳои чанг шуда, ки низ бар мушкилоти Амрико афзудааст.Ало рағми ин ҳама Амрико дар ростои ҳифзи чойгоҳи худ ба унвони қудрати чаҳонй ногузир ба идомаи ҳузур дар Осиёи Марказй аст.Бархе аз коршиносони ҳозир дар ҳамоиши байналмилалии Душанбе, аз чумла Дитрих Накмайр, коршиноси олмонй дар ин робита гуфт, дар шароти кунунй чунончй Амрико ба таври комил аз минтақа хорич шавад, ба раванди нобудии худ оғоз хоҳад бахшид.Дар ҳамин иртибот Маркази амнияти чадиди Амрико моҳи июни соли чорй таҳлилеро мунташир кард, ки бар асоси он Амрико бояд аз манофеъи ҳаётии худ дар Осиёи Чанубй ва Марказй қотеъона дифоъ кунад.Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки ҳукумат бар Осиёи Марказй ба маънии ҳукумат бар тамомии қораи Осиё аст. Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки дар марҳалаи кунунй Амрико бояд стротегияи чадидеро бо таваччуҳ ба авзоъи чорй руйи даст гирад, то битавонад аз вокуниш ба буҳронҳо, ба амал дар ростои дифоъ аз манофеъи худ иқдом кунад.Ҳамин таҳлилгарон мегуянд ин мавзуъ аз он чиҳат муҳим аст, ки Амрико дар вазъи афсурдагй ба сар мебарад, аммо Чин ҳузури худ дар муъодилоти геополитикиро тавсаъа мебахшад. Дар ҳамоиши Душанбе таъкид шуд, ки бо хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, дар ин кишвар чанги шаҳрвандй ва низоъҳои байниқавмй ба таври камсобиқае густариш хоҳанд ёфт, зеро имруз заминаи чунин таҳаввуле фароҳам шудааст.Амрико дар муомила бо толибон ва фармондеҳони маҳаллй манотиқи нуфузро ба гунае тақсим кардааст, ки бо кучактарин баҳона даргириҳо шуруъ хоҳанд шуд.Ин даргириҳо бе мушорикати низомиёни ғарбй ва миёни ақаллиятҳои маҳаллй сурат хоҳанд гирифт, ки дар ҳолатҳое низомиёни ғарбй(амрикойи) дар чорчуби манофеъи худ аз тарафҳои мавриди назарашон ҳимоятҳои лучистикй — иттилоъотй хоҳанд кард.Дар чунин вазъияте кишварҳои ҳамсояи Афғонистон бо мушкилоти чадиди амниятй мувочеҳ хоҳанд шуд ва ҳамзамон бо ин даҳҳо ҳазор паноҳанда ба ин кишварҳо сарозер мешаванд, ки расидагй ба мушкилоти онон бе дахолати ниҳодҳои минтақайи ва байналмилалй имконнопазир хоҳад буд.Бархе таҳлилгарон дар суханрониҳои худ, чунин сенориюро ба нафъи Амрико арзёбй карданд, ки ҳузури худ дар минтақаро собит хоҳад кард. Бар асоси баровардҳои коршиносон Амрико тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон ҳар моҳ ба ҳисоби миёна 20 миллиард доллар харч карда, давлатеро руйи кор овардааст, ки то ҳадди зиёде дар ростои манофеи Вашингтон амал кардааст.Акнун дар ростои ҳимоят аз ин давлат ва таъмини бақои он ба назар мерасад дар се минтақаи стротегй ва хорич аз контроли толибон — Багром, Мазори шариф ва Шинданд пойгоҳҳо эчод хоҳад кард.Албатта масъалаи хуручи Амрико аз Афғонистон ба натичаҳои интихоботи раёсати чумҳурии соли ояндаи ин кишвар низ бастагй дорад.Ин эҳтимол чой дорад, ки чумҳурихоҳон руйи кор оянд ва бо бознигарй дар сиёсатҳои хоричии Амрико, дастури хуруч аз Афғонистонро лағв кунанд.Дар чунин шароите аслитарин масъалае ки фикри давалтҳои минтақаро ба худ машғул доштааст, чигунагии ҳифзи суботу амният дар кишварҳояшон аст. Ҳамин нигаронй сабаб шудааст, ки бархе аз ин давлатҳо аз ҳоло бо қарор гирифтан таҳти таъсири таблиғоти ғарб, дар садади паноҳ бурдан ба зери чатри амниятии бархе қудратҳо, аз чумла Амрико бар омадаанд.Тачрибае ки гузаштаи он сарнавишти талхеро барои давлатҳо ва миллатҳо рақам задааст.

Созмони Шанхай ва ташвишҳои нав

Рузи шанбеи 14 май дар шаҳри Алмато, пойтахти пешини Қазоқистон вазирони хоричаи Созмони ҳамкории Шанхай гирди ҳам чамъ омаданд ва дар бораи дурнамои фаъолиятҳои ин созмони минтақайи баҳсу табодули назар карданд.Аз чумлаи санадҳои муҳими ин нишаст «Тафоҳумнома дар бораи уҳдадории кишварҳои довталаби узвият дар Созмони ҳамкории Шанхай» буд, ки барои имзои сарони ин созмон омода шуд.

Ҳамоҳангии барномаи нишасти даҳумин солгарди таъсиси Шанхай, ки як моҳи дигар дар Остона, пойтахти Қазоқистон доир хоҳад шуд, аз дигар натоичи муҳими нишасти Алмато буд.Дар кул, дар нишасти мазкур санадҳо вар мавриди нишасти сарон, лоиҳаи баёнияи Остона ба муносибати даҳумин солгарди таъсиси Созмони ҳамкории Шанхай, тарҳи стротегии зиддитеррористии Созмон барои солҳои 2011-2016, ва стротегияи мубориза бо маводи мухаддир дар солҳои 2011-2016 ба имзо расид. Нишасти Шурои вазирони хоричаи Созмони ҳамкориҳои Шанхай дар шароите баргузор шуд, ки минтақаи ин созмон зимни он ки саҳнаи таҳаввулоти камсобиқае шуда, обистани руйдодҳои дигаре низ ҳаст. Эъломи хабари марги Бин Лодан тавассути Амрико ва бозтоби ин хабар дар саросари чаҳон, коршиносон, расонаҳои иттилоотй, сиёсатмадорон ва давлатмардонро вориди баҳсҳои мухталифе кардааст. Дар ин миён рақобати қудратҳо, ки эъломи марги Бин Лодан чудо аз ин мавзуъ нест, ҳолу ҳавои мутафовуте ба худ гирифтааст. Иёлоти Муттаҳида Амрико акнун бар он шудааст, ки бо муваффақиятомез чилва додани амалиёти ба истилоҳ зиддитеруристии худ дар Афғонистон, барои афкори умумии дохилй дар кишвари худ, ҳамчунин муттаҳидони аврупоиаш, ин гуна илқо кунад, ки пирузй бар тероризм наздик аст ва он ҳама харочоти Вашингтон дар ин росто, ҳадар нарафтааст.Бо ин кор аслитарин ҳадафи Барак Обама касби имтиёз барои даври дуввуми интихоботи раёсати чумҳур аст, зимни ин ки руҳия додан ба сарбозон ва афсарони ноумед ва хаста аз чангҳои тулонимуддат дар Афғонистон, Ироқ ва акнун дар Либиро низ метавон дар радифи аҳдофи Амрико аз эъломи хабари кушта шудани Бин Лодан, қарор дод.Оғози марҳалаи чадид дар тарҳи амрикойии мубориза бо терроризми байналмилалй, низ паёме аст, ки дар эъломи хабари кушта шудани Бин Лодан тавассути Амрико, ба рафиқон ва рақибони ин кишвар дода шуд. Ин паём қабл аз ҳар минтақаи дигаре, бештар барои қаламрави Шуравии собиқ аҳамият касб кард ва ба қудратҳои ҳозир дар ин маҳдудаи чуғрофиёи ин хабарро иблоғ кард, ки акнун Амрико ва муттаҳидони аврупоиаш авлавияти фаъолиятҳои худро ба ин минтақа ихтисос хоҳанд дод.Албатта авзои шимоли Африқо ва Ховари Миёна бетаъсир дар тасмими Амрико дар мавриди эъломи хабари кушта шудани Бин Лодан дар марҳалаи кунунй набудааст. Аммо ҳамин мавзуъ боис шуда, ки таҳаррукоти бозигарони аслии саҳнаи Осиёи Марказй ба табри қобили мулоҳиза ташдид шавад.Сафари ҳарчанд аз қабл барномарезй шудаи Осаф Алии Зардорй, раиси чумҳури Покистон ба Маскав ва нишасти Шурои вазирони дифоъи Созмони ҳамкории Шанхай дар Алмато аз ҳамин зовия қобили арзёбй аст.Ҳам дар дидори Медведев ва Зардорй дар Маскав ва ҳам дар нишасти Шанхай дар Алмато, мавзуи пазириши аъзои чадид ба ин созмон матраҳ шуд, ки ҳокй аз вокуниши аъзои Созмони ҳамкории Шанхай ба иқдомоти анчомшуда ва дар ҳоли анчоми Ғарб дар қиболи ин минтақаи стротегй мебошад. Яъне дар ҳоле ки Ғарб сафоройиҳои чадид барои неруҳои худ дар нуқоти мухталифи чаҳонро тадорук мебинад, Русия ва Чин ба унвони рақибони Ғарб низ дар пайи созу корҳои чавобй дар ин росто ҳастанд.Бар асоси гузоришҳои мунташира дар айни ҳол масъалаи узвияти ду кишвари Покистон ва Ҳиндустон дар Созмони ҳамкории Шанхай ва пазириш Афғонистон ба унвони узви нозир матраҳ аст.Албатта он чй ба Покистон бармегардад, ҳам Русия ва ҳам Чин тақрибан иттифоқи назар доранд, зеро дар айни ҳол Покистон, ки аз Амрико ба шиддат нороҳат аст, метавонад дар сиёсатҳои зиддиамрикойии Маскав ва Пекин нақшофаринй кунад ва пазириши ин кишвар ба Созмони ҳамкории Шанхай ба ҳадди зиёде чабҳаи Амрико дар Осиёи Марказй ва Чанубиро заъиф хоҳад кард.Дар ин идомаи фароянд ва дар пайи хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, ба таври ҳатмй бозиҳои дигаре дар ин минтақа шакл хоҳанд гирифт, ки Чин коргардони аслии онҳо хоҳад буд.Албатта, дар ин миён Русия бо тамоми тавон талош дорад аз нуфузи беш аз ҳади Чин пешгирй кунад, аммо воқеъият он аст, ки вақтҳои охир кишварҳои Осиёи Марказй аз сиёсатҳои Русия норозианд ва сарони ин кишварҳо тамоилоти Маскавситезии худро пинҳон намекунанд.Дар ҳамин росто узвияти Ҳиндустон дар Шанхай бештар ба нафъи Русия хоҳад буд, зеро ин ду кишвар ҳануз аз замони Шуравй равобити дустонае бо ҳам доранд. Аз суи дигар пазириши Покистон ба ин созмон ва дар ҳошия қарор додани Деҳлии нав, барои Ҳиндустон ба маънии пушт кардан ба ин кишвар хоҳад буд.Ин нуктаро ҳам дар Пекин ва ҳам дар Маскав ба хубй дарк мекунанд, аз ин ру пазириши ин ду ба Созмони ҳамкории Шанхай кори соддае нахоҳад буд. Ҳиндустон дархости худ барои узвият дар Созмони ҳамкории Шанхайро бо фосилаи андаке баъд аз чунин иқдоми рақиби суннатиаш — Покистон ироа кард.Ба гумони Деҳлии нав, бо дар канори қудратҳое назири Чин ва Русия қарор гирифтани Исломобод, ибтикори амал дар рақобатҳои дучониба аз дасти Ҳиндустон раҳо хоҳад шуд, аз ин ру тасмим ба пайвастан ба ин ниҳоди минтақайи кард.Ҳарчанд Чин ва Русия ба унвони бозигарони аслии Шанхай мухолифати ончунонй ба пайвастани Ҳинд надоранд, аммо мақомоти ин кишвар дар машваратҳо бо аъзои Созмнони мазкур дар пайи чалби ҳимояти онҳо шудаанд. Аз чумла дар дидори раиси чумҳури Узбакистон бо нахуствазири Ҳинд дар Деҳлй (18 майи соли чорй), ин мавзуъ матраҳ шуд. Албатта дигар кишварҳои Осиёй низ талош доранд ба Созмони ҳамкории Шанхай пазируфта шаванд, зеро ин созмон аз зарфиятҳое билқуввае бархурдор аст, ки ба унвони намуна метавон ба зарфиятҳо ва тавоноиҳои Чин дар арсаи илму фановарй, захоири фаровони Русия ва тачрибаҳои ин кишвар дар мудилоти Осиёи Марказй ва манобеи энержии фаровони Қазоқистон ишора кард.Вижагии ин созмон дар танаввуъи фаъолиятҳои он аст, ки ба ҳамаи масоил ва мушкилоти аъзо расидагй мекунад. Бо таваччуҳ ба ин ҳама нишасти Остона дар моҳи июн, ки ба даҳумин солгарди таъсиси Созмони ҳамкории Шанхай ихтисос хоҳад ёфт, саҳифаҳои тозае дар фаъолиятҳои ин созмон боз хоҳад кард, аз ин ру ин руйдоди муҳим аз ҳоло дар маркази таваччуҳи доираҳои коршиносй ва расонайи қарор гирифтааст.

Роғун: мухолифон ва мувофиқон.Кй пируз мешавад?

Рузи 19 моҳи майи соли чорй дар шаҳри Олмотй, пойтахти пешини Қазоқистон тайи нишасте натоичи бозрасиҳои Бонки чаҳонй дар мавриди тарҳи неругоҳи барқи обии «Роғун» мавриди баррасй қарор хоҳад гирифт.Дар ин нишаст намояндагони ниҳодҳои мухталифи кишварҳои минтақа ва созмонҳои марбутаи байналмилалй дар мавриди таҳқиқоти коршиносони Бонки чаҳонй росеъ ба таъсироти зистмуҳитии тарҳи «Роғун» ва хатароти эҳтимолии бархоста аз сохти ин неругоҳ, табодули назар хоҳанд кард.Коршиносони мустақил, ки Бонки чаҳонй аз онон чиҳати анчоми ин таҳқиқот истифода кардааст, натоичи пажуҳишҳои худро дар мавриди тарҳи неругоҳи мазкур ва вижагиҳои фаннию муҳандисии он, ироа мекунанд ва мутахассисон назарот ва дидгоҳҳои худро баён хоҳанд кард. Дар остонаи нишасти Олмотй Бонки чаҳонй аз чомеаи мадании кишварҳои Осиёи Миёна хост, натичаҳои санчиши тарҳи Роғунро баррасй кунанд.Бо тавччуҳ ба ҳассосияти бархоста аз тарҳи «Роғун» дар миёни кишварҳои минтақа, Бонки чаҳонй қасд дорад бо ироаи кумакҳои худ дар заминаҳои фаннй, иқтисодй ва зистмуҳитй, мавозеи кишварҳои Осиёи Марказиро дар мавриди ин тарҳ ба ҳам наздик ва аз эчоди ихтилоф бикоҳад.Албатта мақомоти ин бонк дар ройзаниҳои чудогона бо ҳар як аз кишварҳои минтақа, мавзеъҳои ононро дар ин робита чуё шуданд.Узбакистон ба унвони сарсахттарин мухолифи сохти неругоҳи «Роғун», ба Бонки чаҳонй гуфт, тарҳи мазкур бар хилофи муқаррароти байналмилалй таҳия шуда, маҳалли сохти он аслан барои чунин коре мунисоб нест. Мақомоти узбак таъкид карданд, муҳандисони точик ба қадри кофй тачриба надоранд, ки чунин тарҳеро мудирият кунанд ва дар сурати фалокат наметавонанд аз авоқиби он пешгирй кунанд. Мақомоти Туркманистон дар музокирот бо намояндагони Бонки чаҳонй, дар мавриди тарҳи » Роғун » гуфтаанд, Точикистон ҳақ дорад дар ростои ниёзҳои иқтисоди худ аз манобеи обй истифода кунад, вале мақомоти Душанбе бояд уҳдадор шаванд, ки дар сурати такмили ин неругоҳ мачрои об ба кишварҳои ҳамсоя коҳиш нахоҳад ёфт.Танҳо мухолифати Туркманистон дар мавриди тарҳи «Роғун» он аст, ки ин тарҳ барои танзими чараёни об дар минтақа пешбинй шуда буд ва ҳоло чаро аз он барои тавлиди неруи барқ истифода мекунанд.Қазоқистон дар мавриди «Роғун » мухолифати чандоне нишон надодааст. Мақомоти ин кишвар ба намояндагони Бонки чаҳонй гуфтаанд, тарҳҳое назири «Қамбарота» дар Қирғизистон ва » Роғун » дар Точикистон марбут ба ҳамаи кишварҳои минтақа ҳастанд ва Остона омодааст ба шабакаҳои барқи Точикистон ва Қирғизистон бипайвандад.Дар ин миён Афғонистон зимни тарафдории комил аз тарҳи «Роғун», ба намояндагони Бонки чаҳонй гуфтааст, ин як зарурати бархоста аз ниёзҳои иқтисодии минтақа аст.
Ҳарчанд тарҳи » Роғун » як тарҳи минтақайи ва як масъалаи сирф иқтисодй аст, аммо Узбакистон бо мухолифатҳои шадиди худ, ин мавзуро на танҳо байналмилалй кард, балкй ба он рангу буйи сиёсй дод ва ба аҳрами фишор ба кишвари ҳамсояи худ табдил дод.Давлати Тошканд бо таъсиси «Гуруҳи экологй» дар порлумони худ, чабҳаи бузурги муборизаи иттилоотй алайҳи тарҳи «Роғун»-ро ба роҳ монд ва бояд гуфт дар ибтидои ин раванд то ҳадде муваффақ ҳам шуд.Аммо ба тадрич чомеаи чаҳонй ва ниҳодҳои дахлдор эҳсос карданд, ки ҳама иддаоҳои Узбакистон сиёсй ва дар ростои хусумат ба Точикистон анчом мешаванд.Аз ин ру дар арсаи муборизоти иттилоотй акнун баранда Точикистон буд ва мутахассисон ва коршиносони ин кишвар бо интишори матолиби мувассақ ва мавриди эътимод, собит карданд, ки тарҳи «Роғун» чуз манфиат чизи дигаре барои минтақа ба ҳамроҳ нахоҳад дошт.Натича он шуд, ки кишварҳои мухталиф ва созмонҳои байналмилалй бо тағйири мавозеъ, аз сохти неругоҳи «Роғун» чонибдорй карданд. Гузориши ахири Кумитаи равобити байналмилали Сенати Амрико, посухи Бонки чаҳонй ба экологҳои узбак ва баёнияи Строун Стивенсон, намояндаи порлумони Аврупо тасдиқе дар ҳамин замина аст.Нуктаи муҳим он буд, ки намояндаи порлумони Аврупо аз кишварҳои Ғарб даъват кард, ки аз талошҳои Точикистон дар баҳрабардорй аз захоири оби Осиёи Марказй ва тарҳи неругоҳи «Роғун», ки метавонад омили пешрафти иқтисоди минтақа шавад, пуштибонй кунанд.
Яке аз далоили ҳимоятҳои Ғарб ва дигар ниҳодҳои байналмилалй аз мавзеи Узбакистон дар масъалаи баҳрабардорй аз манобеи гидроэнергетикии Осиёи Марказй он аст, ки Узбакистон дар барномаҳои минтақайии Ғарб нақши боризтаре дар муқоиса бо Точикистон дорад.Ин нақш дар пайи вахомати авзои маотиқи қабоилии Покистон, ки маҳалли тронзити коло ва тачҳизоти Ғарб ба Афғонистон буд, аҳамияти бештаре пайдо кард. Аммо ахиран ба назар мерасад, ки мавзеи калавандаи раиси чумҳури Узбакистон дар ҳамкорй ва ҳамкорй накардан бо шарикони худ, кишварҳои ғарбиро бар он доштааст, ки дар пайи чустучуи роҳҳои чадиди интиқоли колои худ ба Афғонистон хорич аз қаламрави Узбакистон бишаванд.
Дар ҳамин росто тарҳои пайвастани роҳи оҳани Қазоқистон ба шабакаи роҳи оҳани Туркманистон дар ҳоли ичро аст, ки аз тариқи он вагонҳои марбут ба Ғарб аз Русия ба Қазоқистон ва аз он чо ба Туркманистон ва сипас тавассути мошинҳо ба Афғонистон мунтақил хоҳанд шуд.Ин тарҳ аҳамияти Узбакистонро ба таври қобили мулоҳизае дар барномаҳои Ғарб коҳиш дод ва ғарбиҳо дар бархе масоил чун қабл аз Узбакистон ҳимоят намекунанд.Аз суи дигар ичрои бархе барномаҳои ғарбиҳо дар Афғонистон, бе мушорикати Точикистон ва такмили тарҳҳои гидроэнергетикии ин кишвар имконнопазир аст. Яъне ҳимоятҳои Ғарб аз мавзеи Точикистон дар баҳрабардорй аз манбаъҳои обии минтақа, на аз руи дилсузии ғарбиҳо, балкй бештар дар ростои аҳдофи худи онҳост.
Дар ҳоле ки ҳануз натоичи таҳқиқоти Бонки чаҳонй эълом нашудааст, гуруҳи экологии узбак ин бонкро дар мавриди он чй «бозичаи дасти Точикистон» шудааст мегуяд, мутаҳҳам мекунад.Вазорати умури хоричаи Узбакистон рузи 11 май баёнияи ин гуруҳро мунташир намуд, ки дар он ҳушдорҳои такрории мақомоти узбак дар мавриди ба истилоҳ оқибатҳои зистмуҳитии сохти неругоҳи «Роғун» дарч шудаанд. Коршиносони узбак иддао мекунанд, дар сурати коҳиши чараёни об, Узбакистон солиёна 4 миллиард доллар ва дар пайи вайроншавии муҳити зист, 146 милион доллар зарару зиён хоҳад дид.Ин баёния дорои ҳамон иддаоҳои қаблии давлати Тошканд аст, ки ахиран тавассути мақомоти аршади кишварҳои мухталиф ва ниҳодҳои байналмилалй, қотеъона рад шудаанд. Аз чумла Яков Бляшко, узви Иттиҳодияи байналмилалии гидроэнержй дар тозатарин ибрози назари худ гуфт, тарҳи неругоҳи «Роғун» дар замони шуравй ва тавассути мутахассисони ботачриба таҳия шуда, аз ҳар нигоҳе мавриди эътимод ва дар муқобили зилзила муқовим аст. Аксари коршиносони мустақил ва соҳибназарон бар ин боваранд, ки тамоми иддаоҳои Узбакистон дар бораи хатароти зистмуҳитии неругоҳҳои «Қамбарота» дар Қирғизистон ва «Роғун» дар Точикистон, ангезаҳои сиёсй дошта дар ростои мухолифат бо рушду пешрафти кишварҳои ҳамсоя анчом шудаанд.Аз суи дигар Иттиҳодияи Аврупо ва дигар ниҳодҳои байналмилалй барои ояндаи Афғонистон барномаҳое таҳия кардаанд, ки иртиботи мустақим бо такмили неругоҳҳо дар Точикистон доранд.Ҳамчунин Русия, ки талош дорад бозари энержии Осиёи Марказй ва Чанубиро таҳти тасаллут дошта бошад, моил аст тарҳи неругоҳи «Роғун» такмил шавад.Бо таваччуҳ ба ин, интизор меравад сарфи назар аз мухолифатҳои Тошканд, ки пояҳои заъифи илмй доранд, Точикистон бо кумак ва пуштибонии ниҳодҳои молии байналмилалй муваффақ ба ичрои ин тарҳи барои иқтисоди минтақа муҳим,бишавад.

Киргизистон дар гирдоби ходисаҳо

Рузи чумъаи 29 апрели соли чорй Кенешбек Дуйшибоев, раиси кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон, ки дар порлумони ин кишвар сухан мегуфт, аз таъсиси ҳизби чадид тавассути шаҳрвандони ин кишвар дар қаламрави Афғонистон хабар дод.Кенешбек Дуйшибоев афзуд, бар асоси иттилооти ба даст омада аз манобеи боэътимод, чанде қабл гуруҳе аз шаҳрвандони узбактабори Қирғизистон, ки дар пайи ҳодисҳои июни соли гузашта ба Афғонистон фирор карда буданд, ҳизби чунбиши исломии Қирғизистонро таъсис карданд.Вай таъкид кард, дар айни ҳол ҳудуди 400 нафар аз ин афрод дар урдугоҳҳои вижа омузишҳои низомй мегиранд ва барои бозгашт ба Қирғизистон омода мешаванд.Бино ба гуфтаи ин мақоми аршади амниятии қирғиз ҳадафи аслии ин ҳизб тақсим кардани кишвари соҳибистиқлоли Қирғизистон мебошад.
Албатта пайдоиши гуруҳҳои мусаллаҳи шаҳрвандони узбактабори Қирғизистон дар кишвари ҳамсоя, хабари чадиде нест ва Роза Отунбоева, раиси чумҳури ин кишвар 1 феврали соли чорй дар дидор бо мардуми устонҳои чануби Қирғизистон гуфта буд, ки болиғ бар 200 нафар аз шаҳрвандони вилоятҳои чанубии ин кишвар дар урдугоҳҳои Афғонистон машғули омузишҳои низомй ҳастанд.
Бо ин ҳол аз манобеи дигаре хабари таъсиси ҳизби чунбиши исломии Қирғизистон тасдиқ ва ё рад нашудааст, танҳо чизе ки чалби таваччуиҳ мекунад, замони эъломи ин хабар аст, ки чанд руз қабл аз эъломи гузориши кумиссиюни байналмилалй дар мавриди ҳаводиси моҳи июни соли гузаштаи ин кишвар мебошад. Дар гузориши ин кумиссиюн аз чумла таъкид шуда, ки дар даргириҳои низомии моҳи июни гузашта аносир ва авомили миллигаро ҳузур надошта, иқдомоти нажодпарастонае низ сурат нагирифтааст.
Аммо дар мавриди ояндаи амният дар Қирғизистон раиси кумитаи амнияти миллии ин кишвар, дар ҳузури намояндагони миллат, чанд авомили вайронгарро баршумурд.Кенешбек Дуйшибоев ҳал нашуда боқй мондани масъалаи хати марз бо ҳамсоягонро ба унвони аввалин омили баҳамзанандаи амният муаррифй кард.Вай аз он чй «тачовузи хомуш»-и бархе ҳамсояҳо ба манзури ҳалли масоили баҳсбарангез тавсиф кард, ба унвони омили дуввуми таҳдид ба суботу амният ёдовар шуд.Раиси кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон баҳсҳои доимй миёни манотиқи ҳаммарз бо ҳамсоягон дар мавриди баҳрабардорй аз оби рудхонаҳои муштаракро омили севвуми таҳдид ба амният ном бурд.Убури масири қочоқи маводи мухаддир, инсон ва ашёи бостонй аз қаламрави Қирғизистон омили чаҳоруми таҳдид ба суботу амнияти Қирғизистон тавассути раиси кумитаи амнияти миллй муаррифй шуд.Кенешбек Дуйшибоев бо ишора ба даргириҳои ахир дар шарқи Точикистон, тазаккур дод, ки ба эҳтимоли зиёд такрори чунин ҳаводис пешбинй мешавад. Вай афзуд тачаммуъи гуруҳҳои ифротй дар марзҳои Афғонистон бо кишварҳои Осиёи Марказй тасдиқе дигар ба ин дидгоҳ аст, ки нооромиҳо ба минтақа сироят хоҳанд кард. Нигарониҳои мақомоти қирғиз дар мавриди сирояти нооромиҳо аз хорич ба ин кишвар, фақат ба суханрониҳои раиси кумитаи амнияти миллй ва ё ҳушдори раиси чумҳури ин кишвар хулоса намешавад, муддатҳо қабл рузномаҳои ба истилоҳ мустақили Узбакистон ҳушдор дода буданд, ки чунончй ҳуқуқи узбакҳои муқими Қирғизистон нодида гирифта шавад, Тошканд ба таври чиддй вориди амал хоҳад шуд.Бархе аз ҳафтаномаҳои узбак ҳатто иқдомоти низомиро дар ин замина истисно накарда буданд.Баъд аз ҳаводиси моҳи июни соли гузаштаи мелодй дар вилояти Уш, ки мунчар ба кушта шудани теъдоди зиёде аз шаҳрвандони қирғиз, аз чумла узбактаборони ин кишвар шуд, давлати Тошканд бо тамоми тавон талош кард ин ҳаводис мавриди баррасиҳои байналмилалй қарор гирад.Мақомоти аршади узбак интизор доштанд, ки ин кумиссюн мавриди табъизи нажодй қарор гирифтани ақаллияти узбак дар ин ҳаводисро ба исбот хоҳад расонд ва барои Узбакистон роҳ дар чиҳати дахолатҳои мустақим дар умури давлати Бишкек ҳамвор хоҳад шуд.Аммо қарори маълум, ин интизор бароварда нашуд.Дар ин миён, ҳамон гуна аз гузоришоти сохторҳои амниятии қирғиз бармеояд, хадамоти вижаи Узбакистон дар пайи тақвияти фаъолиятҳои чосусй шуд, то заминаи вуқуъи нооромиҳо дар Қирғизистонро фароҳам кунад.
Дар ин робита то имруз матолиби муталифе дар сойтҳои интернетй мунташир шудаанд, аммо суханронии раиси кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон дар порлумони ин кишвар (29 апрел)нахустин мавриде буд, ки як мақоми аршад ангушти иттиҳомро ба узбакҳо ишора рафт.Дар ҳамин робита суханони Виталий Волков, коршиноси олмонй, ки аз манобеи узбак нақли қавл карда, бештар чалби таваччуҳ мекунад, гуфта: дар сурати такрори ҳаводиси моҳи июни соли 2010, Узбакистон дар дифоъ аз ҳамқавмони худ дар қаламрави Қирғизистон, қотеъонатар амал хоҳад кард, ҳатто мудохилаи низомй истисно нест.Албатта дар замони руйдодҳои устони Уш (10 июни соли 2010), вақте ки дар Узбакистон нишасти сарони Созмони ҳамкории Шонгҳой чараён дошт, Ислом Каримов дар мавзеъгирй дар қиболи он ҳаводис гуфта буд: ин кори дохилии давлати Бишкек аст.Ҳамин нукта баъдан дар вокуниши Паймони амнияти чамъй дар қиболи он ҳаводис, мунъакис шуд.Аммо баъд аз руйдодҳои Либй ва судури ичозатномаи Созмони милали муттаҳид дар мавриди мудохилаи низомй дар таҳаввулоти ин кишвар, намунаи ибратсозие дар ин замина сурат гирифтааст ва замзамаҳои мақомоти Тошканд дар бораи эҳтимоли дахолатҳои низомй дар кишварҳои ҳамсояро метавон аз ҳамин зовия арзёбй кард.
Дар бори дурнамои амният дар Қирғизистон як коршиноси муқими Бишкек, ки нахост номаш зикр шавад, гуфт, хадамоти амниятии Бишкек далелҳои боэътимоде дар даст доранд,ки бархе кишварҳои ба истилоҳ ҳамсоя бо ҳамкории хадамоти вижаи кишварҳои ғарбй дар пайи дар муқобили ҳам қарор додани ду кишвари ҳамсояи Точикистон ва Қирғизистон ҳастанд. Қабл аз ин дигар манобеъ низ аз ҳамкории гуруҳҳои ба истилоҳ исломй бо хадамоти вижаи ин кишварҳо дар чиҳати ноамн кардани бархе манотиқи Осиёи Марказй парда бардошта буданд.Ахиран расонаҳои иттилоотии Қирғизистон ва Точикистон хабарҳое дар бораи муздури хадамоти вижаи яке аз кишварҳои минтақа будани бархе аз аъзои боздоштшудаи ҳизби таҳрир ва ҳаракати исломии Узбакистон, мунташир карданд.Аз ибрози назари мақомоти ҳизби Наҳзати исломии Точикистон низ бармеояд, ки ҳануз дар даҳаи 90 қарни гузашта авомили хадамоти амниятии Узбакистон ба суфуфи ҳаракати исломии Узбакистон нуфуз карда буданд.Дар шароити кунунй мақомоти Бишкек аз он бим доранд, ки бархе неруҳои хоричй бо истифода аз фурсат, доманаи ноамниҳоро мучаддадан ба ин кишвар бикашанд.Аз ин ру бо баргузории манёврҳо бар он шудаанд, ки зариби дифоъии кишварро афзоиш диҳанд ва ҳамзамон бо иттилорасониҳо, нишон бидиҳанд, ки авзоъро ба таври комил таҳти назорат доранд.

Афгонистон ва Осиёи Марказй

Ахиран раиси маркази таҳқиқоти роҳбурдии Афғонистон аз пешниҳоди махфиёнаи Амрико ба Толибон парда бардошт, ки бар асоси он агар ин гуруҳ бо таъсиси пойгоҳҳои низомии доимии Амрико мувофиқат кунад, чануби Афғонистон ба Толибон вогузор хоҳад шуд.Ғуломи Челонй таъкид кард, ки пойгоҳҳои низомии доимии Амрико дар Афғонистон боиси идомаи чангу ихтилоф дар ин кишвар ва минтақа хоҳад шуд. Ин пажуҳишгари афғон фош кард, ки сардамдорони низомй ва сиёсии Амрико чанде қабл бо Толибон музокирот доштанд ва бо сарони ин гуруҳ дар мавриди эчоди пойгоҳҳои низомии доимй, вориди муомила шуданд.Аз ин ифшогарй бармеояд, ки Амрико барои таъсиси пойгоҳҳои низомии доимй дар қаламрави Афғонистон, ҳозир аст ҳар гуна баҳоеро пардохт кунад.Ба эътиқоди Ғуломи Челонй бо таъсиси пойгоҳҳои низомии доимй, Амрико талош дорад аз як су омори талафоти низомиёни худ дар ин кишварро коҳиш диҳад ва аз суи дигар аз харочоти беш аз ҳади Пентагон бикоҳад. Ин пажуҳишгар меафзояд ҳадафи дигари Амрико он аст, ки бо таъсиси пойгоҳ, чанги Афғонистонро ба чанги афғонҳо бар зиди афғонҳо табдил диҳад ва бо идора кардани раванди даргириҳо, ҳузури худро дар кишварҳои ҳамчавор низ густариш диҳад.

Ибрози назарҳои раиси маркази таҳқиқоти роҳбурдии Афғонистон тасдиқе дигар бар ин дидгоҳҳо аст, ки Амрико дар паси пардаи мубориза бо Толибон, аҳдофи дигареро дар минтақа дунбол мекунад, ки танг кардани арса барои қудратҳое назири Русия, Чин, Ҳинд, ҳатто кишварҳои Аврупойи аз он чумла аст. Арзёбии мусбати мақомоти амрикойи аз густариши равобит бо кишварҳои Осиёи Марказй дар поёни соли гузаштаи мелодй ва моҳҳои аввали соли чорй аз забони фиристодаҳои сатҳҳои мухталифи Кохи сафед ба минтақа шунида шуд, баёнгар аз ин воқеият аст, ки Амрико дар ҳамкорй бо кишварои минтақа руйкарди мутафовутеро руи даст гирифтааст. Роберт Блейк, ёвари вазири хоричаи Амрико дар сафари моҳи марти худ ба Осиёи Марказй, ки дар нишастҳои дучонибаи Амрико бо ин кишварҳо ширкат кард, тазаккур дод, ки Вошингтан тайи ду-се соли охир тавонист бо ҳамаи ҳукуматҳои Осиёи Марказй равобити дустона ба роҳ монад.Вай афзуд, ҳамаи шарикони мо дар Осиёи Марказй ҳозиранд дар масоили марбут ба Афғонистон ҳамкориҳои густурда дошта бошанд. Бо ин ҳол ин мавзуъро набояд нодида гирифт, ки Амрико дар ҳамкорй бо кишварҳои Осиёи Маркзй, ҳадафҳои роҳбурдии худро дар авлавият қарор дода, аз бисёр масоиле, ки дар даҳаи 90 дар пушиши онҳо ба минтақа ворид шуда буд, чашмпушй кардааст.Аз ин чумла метавон ба амалкарди Вошингтан дар қиболи давлати Тошканд ишора кард, ки ҳамвора мавриди интиқоди ниҳодҳои ҳомии ҳуқуқи башар будааст.Дар ин робита Сюзан Эллиот, маовини ёвари вазири хоричаи Амрико дар мусоҳиба бо хабарнигори нашрияи «Коммерсант», чопи Маскав, ибрози назар карда буд.Хонуми Эллиот, ки моҳи гузашта ба Русия сафар карда буд, ба ин пурсиш:»Мо фарқе миёни ҳаводиси Бенғозй ва Андичон намебинем, чаро дар соли 2005 Вашингтон ҳукумати Узбакистонро мучозот накард, ҳатто солҳои охир равобит бо ин кишварро барқарор кард?Миёни Муаммар Қаззофй ва Ислом Каримов чй тафовуте вучуд дорад?», гуфт:»Ман намегуям, ки Амрико ҳаводиси Андичонро фаромуш кардааст, ҳануз бархе таҳримҳои мо алайҳи Узбакистон идома доранд ва мо ҳамеша дар музокирот бо мақомоти узбак ба мавзуъҳои риояти ҳуқуқи башар ва демократй таъкид мекунем».Аммо ҳамон гуна ки шоҳид ҳастем, воқеият чизи дигар аст ва Амрико дар ростои ичрои аҳдофи худ дар Афғонистон ва минтақа, сиёсати мутафовутеро дар нисбати кишварҳои Осиёи Марказй, дунбол мекунад.

Бо гузашти 10 сол аз замони лашкаркашии Амрико ба Афғонистон, ҳануз Ғарб дар барқарории суботу амният дар ин кишвар, ноком боқй мондааст ва тайи ин муддат доманаи ноамниҳо ҳатто борҳо ба кишварҳои ҳамчавор сироят кардааст.Ба илова, тайи солҳои охир мавчи эътирозоти мардумй аз амалкарди низомиёни ғарбй дар куштори мардуми ғайринизомй дар Афғонистон, ба таври бесобиқае доман задааст. Ҳатто Ҳомид Карзай, раиси чумҳури Афғонистон борҳо куштори мардуми бегуноҳ тавассути низомиёни ғарбиро шадидан маҳкум кардааст.Кишварҳои ғарбии муттаҳиди Амрико, таҳти фишори афкори умумй, мачбур ба эъломи замони хуручи низомиёнашон аз Афғонистон карданд.Амрико низ ба таври расмй эълом кард, аз моҳи июли соли 2011 хуручи низомиёни худ аз Афғонистонро оғоз хоҳад кард.Аз ин ру таҳаррукоти Вошингтон дар чиҳати ичрои барномаҳои марбут ба хуруч аз Афғонистон ташдид шудааст.Дар ҳамин росто ичрои тарҳҳои тронзит дар масири шимол дар маркази фаъолиятҳои мақомоти Кохи сафед қарор гирифтааст.Такмили роҳҳои оҳан, чодаҳо ва фурудгоҳҳо, ки интиқоли коло ва тачҳизоти мавриди ниёзи НАТО дар Афғонистонро таъмин хоҳанд кард, бо суръати ҳарчй бештар идома дорад.Дар чорчуби ин барномаҳо Туркманистон дар чойгоҳи вижае қарор дорад, зеро ба назар мерасад, ки Амрико аз сиёсатбозиҳои Узбакистон хаста шуда, ба мақомоти узбак эътимоди чандоне надоранд.Аз ин ру Вашингтон бо пайваст кардани роҳи оҳани Қазоқистон ба шабакаҳои роҳи оҳани Туркманистон, қасд дорад худро аз вобастагй ба роҳи оҳани Узбакистон озод кунад. Бар асоси барномаҳо, Пентагон дар садад аст 75 дар сад аз колои ғайринизомиро аз тариқи ҳамин масири шимол ба Афғонистон мунтақил кунад. Дар ҳамин росто моҳи январ афсарони амрикойи музокироте бо ширкатҳои борбарй доштанд, ки тайи он масъалаи тезонидани раванди интиқоли коло ба Афғонистон баррасй шуд.Ҳарчанд Амрико бо Узбакистон низ дар ин замина музокирот анчом дод, аммо ҳисоби аслй руйи масирҳои Туркманистон боз шудааст.Паймонкори амрикойии «Maersk Line Ltd» тарҳе бо номи «Масири борбарй аз қаламрави Туркманистон» таҳия карда, ки аз бандари «Рига» дар Болтик, то «Сарҳадобод-Турғундй», дар марзи туркману афғон имтидод дорад.Ин масири алтернотифи бандари «Хайратон» дар марзи узбаку афғон ва «Шерхон-бандар», дар марзи точику афғон аст.Бар асоси баровардҳои мутахассисони амрикойи, масири Туркманистон замон ва ҳазинаи интиқоли коло ва тачҳизот ба Афғонистонро ба андозаи қобили мулоҳизае коҳиш хоҳад дод. Аз суи дигар вучуди иртиботи дарёйи миёни Туркманистон ва Озарбойчон, имкон медиҳад, ки коло ва тачҳизоти мавриди ниёзи Ғарб аз Аврупо ба Афғонистон тайи муддат замони кутоҳ мунтақил шаванд.Дар шароите, ки роҳи оҳани Боку-Тифлис-Карс(Туркия)дар ҳоли такмил аст, аҳамияти Туркманистон барои созмони НАТО беш аз ҳар замони дигаре афзоиш ёфтааст.

Бо таваччуҳ ба он чй баён шуд, метавон натича гирифт, ки хуручи Амрико аз Афғонистон бештар шабеҳи ивазкунии макони буду боши низомиёни ин кишвар дар минтақа аст.Амрико тайи як муомилаи пинҳонй бо Толибон, зимни ҳифзи манбаъи ноамниҳо дар минтақа, қасд дорад ҳузури низомии худро асоснок кунад ва идоракунии таҳаввулоти минтақаро ба даст гирад.Ин идоракунй қабл аз ҳама ҳаққи истифода аз манобеи энержиро таъмин хоҳад кард, ки Осиёи Марказиро ба майдони зурозмойии қудратҳои Шарқ ва Ғарб табдил кардааст.Вокунишҳои Русия ва Чин, ба унвони рақибони Ғарб, амалест, ки дар сарнавишти барномаҳои Амрико бетаъсир нахоҳад буд.

Амрико ва нигохе ба Точикистон

Рузи 12 апрел дар шаҳри Душанбе даври саввуми машваратҳои байниҳукуматии Точикистон ва Амрико баргузор гардид, ки дар он ҳайати амрикои тахти сарпарастии Роберт Блейк, ёвари вазири умури хоричаи ин кишвар ҳузур дошт.Машваратҳои сиёсй бо кишварҳои Осиёи Марказй, барномаест, ки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико тайи солҳои охир дар чорчуби стротегияи ҳузури худ дар минтақа таҳия ва тадвин кардааст.

Моҳи феврали соли 2010 нахустин даври ин ройзаниҳо бо Точикистон, дар Вашингтон баргузор гардид ва дар тирамохи гузашта Роберт Блейк ба манзури баррасии натоичи даври аввал, ба Душанбе омад ва бо мақомоти точик дидору гуфтугуҳо анчом дод. Ин бор низ ин мақоми баландпояи амрикойи дар чорчуби ҳузур дар нишасти дучонибаи Точикистон — Амрико, бо масъулони давлати Душанбе дидор ва гуфтугуҳо анчом дод.Вай баъд аз музокира бо Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳури Точикистон дар суҳбат бо хабарнигорон, раванди ҳамкориҳо миёни Душанбе — Вашингтонро мусбат арзёбй кард ва тазаккур дод, ки сармоягузорони кишвараш омодаанд дар бахшҳои муҳими иқтисодии Точикистон, аз чумла дар тарҳҳои гидруэнергетикии ин кишвар сармоягузорй кунанд.
Албатта зимни баррасии ин мавзуъ бо раиси чумҳури Точикистон, Роберт Блейк таъкид кард, ки мушорикати сармоягузорони амрикойи дар тарҳҳои иқтисодии Точикистон, ниёзманди рафъи мушкилот дар бахши андоз аст. Мақоми амрикойи яке аз далоили камранг будани ҳузури сармоягузорони кишвараш дар Точикистонро вучуди бархе ноҳамоҳангиҳо дар хадамоти молиётй ва набудани замонатҳои лозим дар чиҳати фаъолияти бахши хусусии кишвараш баршумурд. Бо ин ҳол, эъломи омодагии Амрико барои сармоягузорй дар тарҳҳои муҳими иқтисоди Точикистон, ки тарҳҳои гидроэнергетикй дар авлавияти он қарор доранд, баёнгар аз тағйири руйкарди Вашингтон дар хамкорй бо Точикистон аст. Албатта зимни баррасии ин мавзуъ бо раиси чумҳури Точикистон, Роберт Блейк таъкид кард, ки вучуди бархе монеъахо дар қавонини молиётии Точикистон ва набудани замонатҳои лозим дар чиҳати сармоягузорй дар иқтисоди ин кишвар, бахши хусусии Амрикоро аз фаъолият дар Точикистон дур нигоҳ доштааст.Вай афзуд, чунончй ислоҳот дар бахши иқтисоди Точикистон амалй шавад, сармоягузорони амрикойи ҳузури пурранге хоҳанд дошт. Бо ин ҳол тасмими Амрико дар чиҳати ҳузури фаъолтар дар тарҳҳои иқтисодии Точикистон аз чанд зовия қобили арзёбй аст.Аввал ин ки талоши Амрико барои ҳузури бештар дар арсаҳои мухталифи ҳаёти кишвари Точикистон, чудо аз рақобати Вашингтон бо Маскав дар чҳати нуфуз дар минтақаи стротегии Осиёи Марказй нест, зеро ин мавзуъ дар пайи то ҳадде ниҳойи шудани масъалаи хуручи низомиёни Гарб аз Афғонистон, бештар аҳамият касб кардааст.Акнун Амрико бар он шудааст бо ворид шудани аз роҳҳои иқтисодй ва кумак ба ҳалли мушкилоти иқтисодии Точикистон, ҳадафхои худро дар маинтақа дунбол кунад. Баррасии тарҳи «Каса-1000» дар дидори Блейк ва Раҳмон дар ҳамин росто қобили арзёбй аст.Дуввум, Амрико дар пайи нокомй дар тарҳи роҳандозии инқилобҳои рангй дар қаламрави Шуравии собиқ, бо тағйир дар сиёсатҳои худ, зимни чашмпушй аз амалкарди масъулони Точикистон дар риоят накардани ҳуқуқи башар ва меъёрҳои демократй, акнун ин мавзуъҳоро фақат барои зоҳири қазия матраҳ мекунад, то аз як су мухолифон ва мунтақидони давлати Душанберо беш аз ҳад аз худ дур накунад ва аз суи дигар аҳраме барои фишор ба Душанбе дар ихтиёр дошта бошад.Аз ин чост, ки дар остонаи сафари Роберт Блейк ба Точикистон вазорати хоричаи Амрико гузориши солонаи вазъи ҳуқуқи башар дар чаҳонро мунташир намуд, ки 27 сафҳаи ин санад ба Точикистон ихтисос дошт.Дар ин гузориш аз чумла гуфта шудааст, ки Раҳмон ва тарафдоронаш, ки ҳама намояндагони як минтақа аз Точикистон мебошанд, ҳаёти сиёсии кишварро таҳти назорат доранд.Тазаккур шудааст, ки ҳарчанд бар асоси қонуни асосй бисёрҳизбй амал мекунад, аммо дар интихоботи гузаштаи порлумон ҳизби раиси чумҳур яккатозй кард.Дар гузориши мазкур ҳамчунин аз густариши фасоди молй, маҳдудияти озодиҳои шаҳрвандй ва фаъолиятҳои мазҳабй интиқод шудааст. Аммо ҳамон гуна ки ишора шуд, ин маворид бештар чанбаи ташрифотй доранд.
Алорағми ин ҳама, нигоҳе ба ҳайати амрикойии ширкаткунанда дар нишасти Душанбе, ки муташаккил аз намояндагони аршади вазоратҳои хорича ва дифоъ ва ожонси рушди байналмилали Иёлоти муттаҳидаи Амрико буд, дарки ин мавзуъ душвор нест, ки дар чорчуби ҳамкориҳои чадиди Амрико — Точикистон масоили низомй дар авлавият қарор доранд. Зеро Амрико бо дарс гирифтан аз шикасти Шуравии собиқ дар Афғонистон, тасмим гирифтааст ҳузури дарозмуддате дар Осиёи Марказй дошта бошад.Ин ҳузур бо чанд ҳадаф дар ҳоли тарроҳй ва ичро аст:таъсиргузорй бар таҳаввулоти Афғонистон ва Покистон ва дар ихтиёр доштани имконоти тоза барои назорат бар таҳаррукоти Чин дар минтақа.Генеролҳои амрикойи бар ин боваранд, ки барои дастёбй ба ин аҳдоф қаламрави Точикистон аз беҳтарин имконот ва зарфиятҳо бархурдор аст, ба вижа дар шароите ки фурудгоҳи низомии «Айнй» ҳануз ба истилоҳ молики худро пайдо накардааст ва Амрико ҳар аз гоҳе масъалаи истифода аз ин фурудгоҳҳро матраҳ мекунад, аҳамияти ин мавзуъ беш аз ҳар замони дигаре бар мало шудааст.
Карори маълум баъд аз он ки Амрико дар талош барои пуштибонй аз неруҳои демократии Узбакистон ноком шуд ва фурсатҳои зиёдеро дар ин кишвар аз даст дод, тасмим гирифт дар Осиёи Марказй ба дунболи баркарории меъёрҳои демократй набошад.Дар ҳамин росто буд, ки бо Курмонбек Боқиев, раиси чумҳури вақти Кирғизистон бар сари истифода аз пойгоҳи низомй вориди муомила шуд.Бар асоси ин муомила Амрико ҳозир шуд бобати истифода аз пойгоҳи низомй дар Кирғизистон солона ба чои 17 миллион доллар, 160 миллион доллар пардохт намояд.Хамчунин масъалаи ифтитоҳи пойгоҳи дуввум дар Кирғизистон бо сарони Бишкек ҳал шуд. Аммо табаддулоти давлатй дар апрели соли 2010 авзоъро ба нафъи Русия тағйир дод.Акнун дар шароите ки Точикистон ба тадрич ба муттаҳиди Амрико табдил шудааст, Амрико бар он шудааст аз қаламрави ин кишвар дар чиҳати барномаҳои тронзитии худ ба Афғонистон, ниҳояти истифодаро намояд. Дар ҳамин чорчуб бо кумаки молии Амрико чандин пули кучаку бузург бар руи рудхонаи Панч миёни Точикистон ва Афғонистон сохта шуд. Аз суи дигар дар тарҳи будчаи Амрико барои соли 2012 Точикистон дар феҳристи кишварҳои созгор барои сармоягузориҳои калон зикр шудааст ва ин тсдике дигар бар ин дидгоҳ аст, ки Вошингтан ҳисоби вижае барои ҳамкориҳо бо Точикистон боз кардааст.Бино ба гуфтаи Роберт Блейк, Амрико то имруз дар ҳачми як миллиард доллар дар Точикистон сармоягузорй кардааст.Чои шакку шубха нест, ки ин ҳама сармоягузориҳо ҳарчанд дар бахшҳои иқтисод, вале аҳдофи сиёсй доранд, аҳдофе ки рақобати қудратҳо таъсири мустақим бар раванди амалй шавии онҳо дорад.Аз ин ру барои давлати Душанбе фурсати дигаре пеш омадааст, ки мизони садоқати ҳар як аз кишварҳои муддаъйии кумак ба пешрафт ва рушди Точикистонро, маҳак занад.