Амрико дар соярушани барномаҳои нави Русия

 Вазири умури хоричаи Амрико дар шароите ба Осиёи Марказй сафар кард, ки Русия бо руи даст гирифтани тарҳи нав, ба таври чиддитар беш аз ҳар замони дигаре масъалаи эҳёи чойгоҳ ва нуфузи худ дар ин минтақаи стротегиро оғоз кардааст.Ин тарҳи Маскав тавассути давлатмардони рус дар бахшҳои сиёсй, иқтисодй ва низомй ба таври ҳамзамон пайгирй мешавад.Дар ҳоле ки Владимир Путин, нахуствазири кунунй ва ба эҳтимоли қавй, раиси чумҳури ояндаи Русия бо эъломи тарҳи эчоди Иттиҳоди чадид бо номи Иттиҳоди Авруосиё, ташкили созмони наверо дар қаламрави Шуравии собиқ, ки бино ба таъбири у «рушд ва хушбахтии» ҳамаи кишварҳоро таъмин хоҳад кард, дунбол мекунад, ричоли низомии рус низ бо ташдиди фаъолиятҳо азми худро бар тақвияти ҳамкориҳои низомй миёни кишварҳои пасошуравй, чазм кардаанд. Аз ин ру Ҳиларй Клинтон дар маъмурияте душвор ва марҳалаи барои кишвараш душвортар аз ин,талош кард кишварҳои минтақаро ба ҳамкориҳои бештар бо Амрико, чалб кунад.Ин сафар аз он чиҳат чолиби таваччуҳ аст, ки Иёлоти муттаҳидаи Амрико ҳамзамон бо чолишҳои хоричй, дар дохил низ бо мушкилоти камсобиқае дасту панча нарм мекунад.

 Ҳилларй Клинтон аз Кобул вориди Душанбе шуд.Дар пойтахти Афғонистон, дар музокироти аз қабл эъломнашуда бо Ҳомид Карзай, раиси чумҳури Афғонистон дурнамои равобити дучонибаро баррасй кард.Аммо аслитарин мавзуъе ки вазири хоричаи Амрикоро ба се кишвари Афғонистон, Точикистон ва Узбакистон овардааст, хуручи низомиёни амрикойи ва НАТО аз Афғонистон ва сарнавишти қудрат дар Кобул мебошад.Ҳарчанд дар дидор бо раиси чумҳури Афғонистон Ҳилларй Клинтон таъкид кард, ки кишвараш нисбат ба толибон аз сиёсати «Чанг, музокира ва созандагй» кор хоҳад гирифт, аммо сардии робитаҳо бо Исломобод Вашингтонро мачбур кардааст чойгузини Покистонро дар Осиёи Марказй чустсчу кунад.Ин чо рушан аст, ки Амрико ва муттаҳидонаш дар чанг бо толибон ва умуман тероризм тарафи мағлуб маҳсуб мешаванд ва бо вучуди кушта шудани Бин Лодан, созмони Ал-қоида ва чунбиши толибон ҳамчунон вучуд доранд ва ҳатто дар бархе мавридҳо қавитар аз гузашта шудаанд.Боз кардани дари музокира бо толибон тавассути давлати Кобул ва Амрико ба ин маъно аст, ки ғарб аз роҳи низомй натавонист ва нахоҳад тавонист бар ин ҳаракатҳои сохтаи дасти худ, пируз шавад.Албатта дар сиёсатҳои стротегии Кохи сафед на Ал-қоида ва на толибон ҳануз ба таври комил рисолати худро анчом надодаанд; аввал ин ки ҳадафи аслии лашкаркашй ба Афғонистон, таъмини ҳузури низомии Амрико дар минтақаи стротегии Осиёи Марказй аст, ки дар айни ҳол дар ибтидои роҳ қарор дорад; дуввум, нобудкунй ва ё ҳадди ақал таҳти назорат гирифтани барномаҳо ва имконоти ҳастайии Исломобод, дигар ҳадафи вуруди Амрико ба минтақа аст, ки низ хеле печида шудааст. Ин масъала дар шароите ки равобит миёни Исломобод-Вашингтон беш аз ҳар замони дигаре сард шуда, бештар аҳамият касб кардааст ва Амрико бо фаъол нигоҳ доштани чунбиши толибон қасд дорад ҳадофҳои худ дар қиболи Покистонро аз роҳҳои низомй ва сиёсати тарсу ваҳшат амалй кунад; саввум, фароҳам кардани заминаи фурупошии Федератсиюни Русия аз дигар барномаҳои Кохи сафед дар минтақа тавсиф мешавад.Ба назар мерасад Амрико бар он шудааст, бо истифода аз қаламрави кишварҳои Осиёи Марказй(Қазоқистон)нооромиҳо ва наҳзатҳои чудоихоҳиро ба Русия (Қафқози чанубй)интиқол диҳад, то Русияро аз ичрои тарҳҳои байналмилалй то ҳадде мунҳариф кунад; чаҳорум ва дар идомаи ҳамин раванд ҳаракатҳои чудоихоҳй ва фаъолиятҳои тундравонро дар манотиқи мусалмоннишини Чин(Синзиён)тақвият ва тавсаъа бахшад.

 Авзоъи кунунии Осиёи Марказй дар пайи вуқуъи ихтилофот миёни кишварҳои ҳамчавор муташаннич шудааст, ба гунае ки бархе маҳофили коршиносй аз вуқуъи низоъҳои қавмй дар ин минтақа сухан ба миён овардаанд.Аз як су тақрибан ҳамаи кишварҳо бо ҳам ихтилофоти марзй доранд, аз суи дигар баҳси баҳрабардорй аз манобеъи гидруэнержй ин кишварҳоро ба ду даста(кишварҳои *болооб* ва *пойиноб*и рудхонаҳо) тақсим карда, онҳоро ба навъе дар сангарҳои муқобили ҳам қарор додааст.Аз суи дигар, наздикшавии интихоботи раёсати чумҳурй дар Қирғизистон ва талоши маҳофил ва қудратҳои мухталиф барои руйи кор овардани фарди мавриди назари худ, суботу амнияти ин кишварро дар ҳолае аз ибҳом қарор додааст.Ҳамзамон бо ин ҳама, исрори Точикистон ба сохтани неругоҳи Роғун ва мухолифатҳои сарсахтонаи Узбакистон ба ин иқдом, ду кишвари ҳамсояро ба рақибон, ҳатто душманони якдигар табдил кардааст.Чунин вазъе ба нафъи ҳеч як аз кишварҳо таъбир намешавад, аммо барои қудратҳои фурсатталаб беҳтарин шароит дар ростои амалй кардани аҳдофи тавсаъаталабона арзёбй мешавад.Зеро «тафриқа афкан ва ҳукумат кун» сиёсати озмудашудаест, ки дар дарозои таърих ҳамеша ба унвони силоҳи қавй дар ихтиёри қудратҳо будааст. Яъне Амрико огоҳона вориди амал шудааст, то «обро гил намуда, моҳй сайд кунад».Дар суҳбатҳое, ки Ҳилларй Клинтон баъд аз дидор бо мақомоти точик дар Душанбе бо хабарнигорон дошт, ба гунае суҳбат кард, ки Амрико дар масоили минтақайи, аз чумла баҳси баҳрабардорй аз манобеъи гидруэнержй, аз мавозеъи Душанбе ҳимоят мекунад.Вай дар ин робита гуфт:ҳукумати Точикистон бояд ба гуфтаҳои Бонки чаҳонй дар мавриди Роғун таваччуҳ кунад, ҳарчанд набояд хулосаҳои Бонки чаҳонй ҳарфи охир бошанд.Клинтон афзуд,»дар минтақа мухолифони ин тарҳ ҳастанд, аммо на бояд аз онҳо нороҳат шуд, балкй бояд он кореро анчом дод, ки ба маслиҳати кишвар аст».Аммо ин воқеъият ғайриқобили инкор аст, ки дар марҳалаи кунунй Узбакистон бештар аз ҳар кишвари дигари минтақа барои Амрико аҳамият дорад ва Вошингтан ба ҳеч вачҳ ҳозир нест ин кишварро аз худ норозй кунад.Аз ин ру суханони Клинтон жести дипломотие беш тавсиф намешаванд.Тамоси телефонии Барак Абама бо Ислом Каримов, ки дар остонаи сафари мақомоти амрикойи ба Тошканд сурат гирифт, тасде бар ҳамин гуфтаҳо аст.

 Ҳар кадом аз мақомоти амрикойи дар сафар ба минтақа барои зоҳири қазия ҳамеша ба масоили вазъи ҳуқуқи башар, фаъолиятҳои мазҳабй, озодии баён, фаъолияти расонаҳо ва … дахл мекунанд, то вонамуд кунанд, ки ҳадафи Амрико барқарории демократия ва озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо аст.Ин бор низ дар Душанбе ин мавзуъ матраҳ шуд ва вазири хоричаи Амрико дар суҳбат бо хабарнигорон гуфт, «мо бо раиси чумҳур дар мавриди озодии баён ва озодиҳои мазҳабй суҳбат кардем…. ибодат аз ҳаққи аввалияи ҳар шахс дар ҳар давр ва дар ҳар чой аст».Вай афзуд, «мо дар мавриди маҳдудиятҳои озодии баён нигарон ҳастем ва ба зарурати озодии баён таъкид мекунем».Бар асоси барномаи эълом шуда Клинтон дар Тошканд низ бо тане чанд аз фаъолони ҳуқуқи башари узбак дар маҳали сафорати Амрико дар пойтахти Узбакистон дидори кутоҳмуддате дошт ва як навъ дилгармие ба онҳо дод.Аммо масъалаи аслй, чалби ризояти сарони ин кишварҳо ба ҳамкориҳои бештар бо Амрикост, зеро дар марҳалаи хуручи низомиёни амрикойи ва НАТО аз Афғонистон, Амрико саъй дорад дар ду кишвари Точикистон ва Узбакистон он чй ки «таъсисоти муваққатии низомй» мегуяд, эчод кунад.Зеро тайи даҳ соли амалиёти чангй Амрико анвоъи силоҳу муҳиммот ба Афғонистон ворид кард, ки интиқоли онҳо ба маконҳои аввалия, ҳам харочоти ҳангуфте ба ҳамроҳ хоҳад дошт ва ҳам мушкилоти зиёдеро эчод хоҳад кард.Аз суи дигар ба назар мерасад бар асоси стротегияи осиёимарказии Амрико, ин тачҳизот ҳануз корбурдҳои мухталифе хоҳанд дошт.Қобили зикр аст, ки дар робита ба Осиёи Марказй ҳануз моҳи январи соли 2002 Лин Паско,маъовини вазири умури хоричаи Амрико дар умури Аврупо ва Авруосиё тайи гузорише бар зарурати таваччуҳи амиқи Иёлоти муттаҳидаи Амрико ба ин минтақа таъкид карда буд.

 Вазири хоричаи Амрико дар ду кишвари Точикистон ва Узбакистон бо таваччуҳ ба зарфиятҳои ин кишварҳо ва нақши онҳо дар ичрои тарҳҳои Амрико, ба истилоҳ монёврҳои сиёсй анчом дод.Масъалае ки Тошкандро бештар ба ҳамкорй бо Амрико ташвиқ хоҳад кард, аз як су чашмпушии Вошингтан ба малкарди давлати Тошканд дар саркуби ҳамагуна дигарандешй ва аз суи дигар додани ҳаққи назорати роҳи оҳани Афғонистон ба Узбакистон аст.Масъалаи дуввум султаи Узбакистон дар роҳҳои оҳани минтақаро таъмин мекунад, ки аслитарин хостаи Тошканд дар марҳалаи кунунй маҳсуб мешавад.Зеро Тошканд аз ин тариқ метавонад талошҳои ду кишвари Точикистон ва Қирғизистонро дар заминаи раҳойи аз вобастагиҳо ба роҳи оҳани Узбакистонро хунсо кунад.Бо ин ҳол набояд нодида гирифт, ки Русия акнун ба таври чиддй дар баробари тарҳҳои Амрико дар Осиёи Марказй қад алам кардааст ва чунончй Тошканд дар муомилаҳои чадид бо Амрико, манфиатҳои Маскавро дар назар нагирад, бо мушкилоти чиддие мувочеҳ хоҳад шуд. Бо таваччуҳ ба ин, вазири хоричаи Амрико дар ростои коҳиши ҳассосиятҳои Маскав аз ҳамкориҳои Амрико бо кишварҳои минтақа, дар мавриди равобити Точикистон бо Русия гуфт,»шумо муштаракоти фаровоне бо Русия доред ва барномаҳое барои оянда доред.Аммо Иёлоти муттаҳида низ талош ба ҳамкорй, ба бозорҳои озод , ба густариши демократия дар минтақа дорад».Дар идомаи ин суханон Ҳилларй Клинтон аз кумакҳои Русия ба НАТО дар масоили Афғонистон, қадрдонй кард ва гуфт, Русия дар ҳалли ихтилофоти Афғонистон нақши мусбат дорад.Сарфи назар аз ин ҳама чои шак нест, ки сафари вазири хоричаи Амрико вокунишҳо ва иқдомоти чавобии Маскавро дар пай хоҳад дошт.Ба вижа ин ки Русия бо тамоми тавон талош дорад Узбакистонро ба таври фаъолтаре ба ниҳодҳои минтақайи чалб кунад.

  Албатта замони сафари вазири хоричаи Амрико баргирифта аз ниёзҳои ин кишвар ба ҳамкориҳои бештари кишварҳои Осиёи Марказй дар ичрои тарҳи хуручи низомиёни амрикойи аз Афғонистон мебошад. Аммо ҳамзамон бо ин, маҳак задани мизони эътимоди давлатҳои Осиёи Марказй ба даъватҳои Маскав дар мавриди тақвияти ҳамгаройиҳо, мавзуъест, ки хонуми Клинтон дар лобалои музокироти худ бо сарони минтақа онро мадди назар дошт.Зеро тайи чанд соли охир ба далели номушаххасии сиёсатҳои Маскав дар қиболи Осиёи Марказй, эътимоди мақомоти ин кишварҳо ба Русия беш аз ҳар замони дигаре коҳиш ёфтааст.Дар ин миён суханони Ислом Каримов (13 июли соли 2009)дар дидори Вилём Бернс, маъовини вазири хоричаи Амрико, ки зимни маҳкум кардани «чоҳталабиҳои импературонаи» Русия гуфта буд, мо ба Русия эътимод надорем, бештар аҳамият пайдо кардааст. Санадҳои марбут ба ин мавзеъгириҳои раиси чумҳури Узбакистонро сафорати Амрико дар Тошканд ифшо кард, ки бидуни шак мавриди таваччуҳи хоси Кремл қарор гирифтааст.Бо таваччуҳ ба ин ҳама, мизони муваффақияти вазири хоричаи Амрико ба минтақаро метавон дар тарзи вокунишҳои Русия чустучу кард, ки эҳтимолан то чанд рузи дигар шоҳиди он хоҳем буд.

Маскав ва хобҳои императрий

Дар моҳҳои охир мақомоти олирутбаи рус ба истифода аз трибунҳои мухталиф эълом карданд, ки аз соли чадиди мелодй азми худро барои ташкили иттиҳоди воқеъйии кишварҳои пасошуравй, чазм хоҳанд кард.Дар ин робита мақомоти низомии Русия бо баҳрабардорй аз фазои ҳосил аз оғози раванди хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, саъй карданд ин гуна илқо кунанд, ки таъсиси ниҳоди низомии қавй ва фаъол, танҳо роҳи дифоъ аз суботу амнияти кишварҳои ҳамчавор бо Афғонистон аст.Аммо он чй бештар чалби таваччуҳ кард ва дар конуни таҳлилу баррасиҳо қарор гирифт, эъломи нахуствазири Русия дар мавриди таъсиси Иттиҳоди Авруосиё дар қаламрави Шуравии собиқ буд. Бидуни шак ин ибрози назарҳо баргирифта аз фазои мавчуд дар қаламравест, ки онро Русия «минтақаи суннатии нуфузи Маскав» медонад. Таҳаррукоти чадид Амрико дар Осиёи Марказй ва ифшогариҳои сафорати Амрико дар Тошканд дар мавриди тасмими қатъии Ислом Каримов дар мавриди шарикии чиддй бо Амрико дар масоили ин минтақаи стротегй, давлатмардони Русияро бар он доштааст, ки дар пайи ҳифзи манофеи худ дар минтақа иқдомоти чиддитаре интихоб намоянд.Амрико дар шароите ки хуручи неруҳои худ ва муттаҳидонаш аз Афғонистонро оғоз ва дар ростои ичрои ин ҳадаф аз роҳҳои мухталифе кишварҳои Осиёи Марказиро вориди тарҳҳои худ кардааст, хоставу нохоста аз нақш ва чойгоҳи Маскав дар муъодилоти минтақаи стротегии Осиёи Марказй, костааст.Ҳамзамон бо ин, наздикшавии беш аз ҳади Узбакистон бо Амрико ин хатарро ба вучуд оварда, ки дар сурати накардани вокунишҳои ба мисл аз тарафи Маскав, дигар кишварҳои минтақа аз Узбакистон пайравй хоҳанд кард.Ҳамин омилҳо боис шуда, ки Русия даст ба иқдом шавад ва мақомоти ин кишвар дар сатҳҳои мухталиф эълом карданд ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқро чони тоза хоҳанд дамид. Аз чумла Валдимир Путин, нахуствазири ин кишвар дар суҳбат бо рузномаи «Известия» таъкид кард ба зудй тарҳи таърихии таъсиси иттиҳоди Авруосиёро руи даст хоҳад гирифт.Путин дар ин мусоҳиба Иттиҳоди гумрукии Русия, Белорус ва Қазоқистонро ҳастаи иттиҳоди чадид кишварҳои Авруосиё унвон кард. Владимир Путин дар шарҳи иқдоми худ ва итминон ба тавфиқ дар ин тарҳ гуфтааст,барои шаклгирии Иттиҳодияи Аврупо ҳадди ақал 40 сол зарур шуд ва иттиҳоди гумрукии мо дар оғози роҳ аст.Муаллифи мақолаи «Известия» дар ташреҳи суханони Путин навиштааст:»монеъаҳои марзй барои муҳочирони корй аз байн рафта, ин муҳочирон маҳалли кор ва таҳсили худро худ интихоб хоҳанд кард ва озодиҳое эъмол хоҳад шуд, ки ҳатто дар замони Шуравй вучуд надошт…».Нахуствазири Русия дар идома таъкид кардааст, ки дарвозаи Иттиҳоди Авруосиё барои ҳамаи кишварҳои довталаб боз хоҳад буд ва ин ҳаргиз рақиби Иттиҳоди давлатҳои мустақил набуда, балки бо он ҳамкорй хоҳад кард. Дарк кардан душвор нест, ки тарҳи мазкур барномаи қабл аз интихоботй ва даврони раёсати чумҳурии Путин аст, ки баргирифта аз авзои кунунии кишварҳои пасошуравй, ба вижа талоши онҳо дар чиҳати афзудан бар фосилаҳо бо Русия аст. Бо таваччуҳ ба ин ки дар чаҳони имруз иқтисод ҳарфи аввалро мезанад ва бисёре аз қудратҳо аҳдофи худро аз тариқи тарҳҳои иқтисодй ва сармоягузорй дар бахшҳои муҳими иқтисоди кишварҳои мавриди назар, дунбол мекунанд, нахуствазири кунунй ва эҳтимолан раиси чумҳури ояндаи Русия, қасд дорад бо тақвияти Иттиҳоди гумрукй ва додани бархе имтиёз ба кишварҳои аз нигоҳи иқтисодй заъиф, чойгоҳ ва нуфузи худ дар қаламрави Шуравии собиқро эҳё кунад.Иттиҳоди гумрукй, ки дар моҳи октябри соли 2007 тавассури Русия, Белорус ва Қазоқистон таъсис шуд, то ин дам натавонистааст интизороти таъсисдиҳандагонро бароварда кунад, бо ин ҳол Точикистон ва Қирғизистон номзадҳо барои узвият ҳастанд. Албатта дар ин миён ричоли низомии Русия низ дар ростои эҳёи ҳокимияти худ дар қаламрави Шуравии собиқ ибрози назарҳое намуданд.Дар ҳамин робита Николай Макаров, раиси ситоди кулли неруҳои мусаллаҳи Русия дар як нишасти хабарй дар Маскав зимни ҳушдор аз такрори «баҳори арабй» дар кишварҳои Шуравии собиқ, ба вижа дар Осиёи Марказй, бар зарурати таҳкими ҳамкориҳои низомй таъкид кард.Ин мақоми низомии Русия тазаккур дод, масоили монанд ба кишварҳои арабй, дар кишварҳои Осиёи Марказй вучуд дорад ва Русия бояд омодаи ҳамагуна ҳаводиси ғайримунтазира бошад.Ин ибрози назар дар шароите сурат гирифт, ки бо оғози хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон фазосозиҳо дар мавриди вахомати авзоъ дар кишварҳои ҳамчавор, беш аз ҳар замони дигаре ташдид шудааст. Чунин талошҳои Маскав дар шароите сурат мегиранд, ки Федератсиюни Русия алорағми иқдомоти зиёд, ҳатто низомй, натавонистааст инсичом ва ҳамгароиро дар дохили худ шакл диҳад. Аз суи дигар ин тарҳ шадидан бо мухолифатҳои дохилй ва хоричй ру ба ру хоҳад шуд. Бо ин ҳол Маскав бо иқдомоти ҳамзамони сиёсй ва низомй бар он шудааст, ки дар муқобили таҳаррукоти чадиди Амрико дар Осиёи Марказй ба таври чиддитаре биистад.Ин дар ҳолест, ки кишварҳои ҳамчавор бо Афғонистон дар чорчуби он чй «сиёсатҳои чандсамтй» мегуянд, равобит бо кишварҳои Шарқу Ғарбро густариш додаанд, амре ки ҳаргиз хушоянди русҳо набудааст. Дар мавриди иттиҳоди чадид, сухангуи нахуствазири Русия гуфт, «иттиҳоди мазкур бо тазмини истиқлолияти сиёсии давлатҳои узв таъсис меёбад, аммо фаъолиятҳо дар бахши иқтисод бояд аз як марказ мудирият шаванд».Ин манбаъ афзуд, Маскав мехоҳад Иттиҳоди Авруосиё пули воҳид ва Бонки марказй дошта бошад.Албатта ин иқдоми чадиди Маскав идомаи ҳамон талошҳоест, ки тайи 20 сол баъд аз фурупошии Шуравй дар шаклҳои мухталифе дар чиҳати ҳифз ва таҳкими чойгоҳи Русия дар қаламрави он императорй сурат гирфтаанд.Иттиҳоди давлатҳои мустақил, Паймони амнияти чамъи, Чомеъаи иқтисодии Авруосиё, Созмнои ҳамкории Шонгҳой ва Иттиҳоди гумрукй, ҳеч кадом то кунун натавонистаанд ба як ниҳоди фаъоли минтақаъи ва муассир дар муъодилоти байналмилалй табдил шаванд.Ба баёни дигар ба истиснои Созмони ҳамкории Шонгҳой, ки тавонист бархе масоили марзии Чин бо кишварҳои Осиёи Марказиро ҳал кунад, дигар ниҳодҳо ҳаргиз ба муроди таъсисдиҳандагон набуданд ва Русия натавонист тавассути ин ниҳодҳо пеши роҳи нуфузи кишварҳои мухталиф, ба вижа қудратҳои Шарқу Ғарб ба қаламрави Шуравии собиқро бигирад. Аз суи дигар талоши Маскав барои таъсиси сохтори воҳиди мудирияти давлат бо Белорус ҳудуди 20 сол аст, ки ҳеч самарае ба ҳамроҳ надошта, ҳатто ду тараф чандин бор дар чабҳаҳои мухталифи иқтисодй дар муқобили ҳам қарор гирифтанд.Аз суи дигар Украина ҳеч тамоиле барои мушорикат дар ниҳодҳои таҳти нуфузи Русия надорад.Дар ин миён дар Осиёи Марказй, ба унвони ҳастаи тарҳҳои Маскав дар чиҳати эҳёи нуфузи худ, низ чанд дастагй вучуд дорад ва кишварҳои ин минтақа дар масоили марзй, баҳрабардорй аз манобеи гидруэнергетикй ва ҳуқуқи ақаллиятҳо ихтилофоти чиддие бо ҳам доранд. Русия дар ростои дифоъ аз манофеъи хеш, аз ин ихтилофот баҳарабардориҳои манфиатчуёна кардааст ва ҳамин амр боис шуда, ки чойгоҳи ин кишвар дар минтақа, ба вижа Осиёи Марказй заъиф шавад.Зеро аз як су мавзеъгириҳои Русия мунсифона набудаанд, аз суи дигар Ғарб бо қарор гирифтан дар сангари муқобил, ин мавзеъгириҳоро камтаъсир кардааст.Ба мувозоти ин бо ифтитоҳи «шабакаи шимол» Амрико тавонистааст аз нақши Русия дар Осиёи Марказй то ҳадде бикоҳад.Бо ин ҳама, талошҳои чадиди давлатмардони Маскав дар мавриди бозофаринии нақш ва чойгоҳи Русия дар қаламрави Шуравии собиқ ин паёмро ба ҳамроҳ дорад ки бо руйи кор оамадани Владимир Путин дар Русия, минтақа саҳнаи бозиҳои чадиди сиёсй хоҳад шуд.

Конфронси баррасии дурнамои амният дар Афғонистон

Ахиран дар шаҳри Душанбе конфронси байналмилалй бо ширкати коршиносон аз Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон, кишварҳои узви Иттиҳодияи Аврупо, Амрико, Русия, Афғонистон ва Покистон баргузор гардид, ки дар он дурнамои амният дар Осиёи Марказй баъд аз хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Дар шароите ки замони хуручи неруҳои низомии ғарбй аз Афғонистон наздиктар мешавад, баҳсҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа дар маҳофили мухталиф доғтар шудааст.

Дар ин миён нуктаи чолиб он аст, ки бозигарони саҳнаи сиёсй ҳар як талош доранд аз ин авзоъ дар чорчуби аҳдофи геостротегй ва геополитикии худ, баҳрабардорй кунанд.Ҳарчанд гуфта мешавад хуручи низомиёни кишварҳои ғарбй то соли 2014 идома хоҳад дошт, аммо бо таваччуҳ ба вижагии ин фароянд дар кишваре назири Афғонистон, ба эҳтимоли қавй то поёни соли 2012 бахши аъзами ин неруҳои хоки Афғонистонро тарк хоҳанд кард. Зеро раванди кунд мучиби афзоиши талафоти бештари ин низомиён ва харочоти бештар хоҳад шуд.Ин хуручи низомиёни бегона аз Афғонистон тайи наздик ба сад соли ахир, барои панчумин бор иттифоқ меафтад. Ҳар бор мутачовизин ба марзу буми Афғонистон бо шикасти мазбуҳона ин кишварро тарк кардаанд, ки шикасти ду императории инглис дар ибтидои қарни 20 ва Шуравй дар даҳҳаҳои поёнии қарни 20 бештар сарнавиштсоз будааст. Шикасти инглисҳо тавассути озодихоҳони афғон, мучиби ташдиди наҳзатҳои озодихоҳй дар мустамликаҳои императории Бритониёи Кабир шуд, ки ин фароянд фурупошии ин императориро сурът бахшид.Шикасти Шуравй дар Афғонистон низ урдугоҳи сусиолистиро аз дохил мунфачир намуд ва абарқудрате бо номи Иттиҳоди Шуравй аз нақшаи чаҳон бардошта шуд. Дар нишасти Душанбе дидгоҳҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа ва хуручи низомиёни ғарбй, ба вижа амрикойи мутафовут буданд.Гуруҳе аз таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ҳаргиз аз минтақаи истротежики Осиёи Марказй хорич нахоҳад шуд ва хуруч аз Афғонистон дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи Марказй хоҳад буд.Аз чумла «Виктор Дубовитский», коршиноси рус мегуяд, «бовар надорам, ки неруҳо Афғонистонро тарк кунанд.Шояд теъдоди ин неруҳо коҳиш ёбад ва фақат шарикони аврупойии Амрико неруҳои худро аз Афғонистон хорич кунанд.Амрико дар ин кишвар боқй хоҳад монд.Берузи Абдулванд, устоди донишгоҳи озоди Берлин ва ҳамоҳангсози маркази таҳқиқоти минтақаи Хазар мегуяд ҳануз аҳдофи аслии Амрико ва НАТО дар Афғонистон ичро нашудааст ва хуруче сурат нахоҳад гирифт. Вай мегуяд:»барномаи бузурги «ҳамкорй ба хотири сулҳ», ки дар соли 1994 НАТО бо кишварҳои Аврупои шарқй ва Шуравии собиқ руи даст гирифт, натавонист манофеъи баландмуддати Амрикоро таъмин кунад.Аз ин ру Амрико мачбур шуд, ки бо чанги алайҳи терор дар Афғонистон ҳузури низомй пайдо кунад».Воқеъият он аст ки имруз воқеъияти тамомии тарҳҳои Амрико дар мавриди мубориза бо терроизм, кумак ба барқарории демокротй ва таъмини озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо, ифшо шудаанд ва акнун кам касоне ба иддаъоҳои Амрико бовар мекунанд.Бо ин вучуд Амрико аз тарҳҳои мухталиф, назири руи кор овардани давлатҳои дастнишонда, харидани афроди калидй дар дохили давлатҳо, таҳдидҳои низомй ва амсоли ин кор мегирад, то манофеъи худ дар ақсо нуқоти чаҳонро дунбол кунад. Бо гузашти 10 сол аз ҳамлаи низомй ба Афғонистон, Амрико ҳамчунон бо ҳамон мушкилоти ноамнй, беэътимодии мардум ба ваъдаҳояш, кушта шудани низомиён ва ғайра дасту панча нарм мекунад.Ҳарчанд Бин Лодан кушта шуд, Ал-қоида натавонист амалиёте дар қаламрави Амрико анчом диҳад, аммо толибон аз байн нарафтааст ва ба илова гуруҳе мавсум «шабакаи Ҳаққонй» вориди саҳнаҳои чанг шуда, ки низ бар мушкилоти Амрико афзудааст.Ало рағми ин ҳама Амрико дар ростои ҳифзи чойгоҳи худ ба унвони қудрати чаҳонй ногузир ба идомаи ҳузур дар Осиёи Марказй аст.Бархе аз коршиносони ҳозир дар ҳамоиши байналмилалии Душанбе, аз чумла Дитрих Накмайр, коршиноси олмонй дар ин робита гуфт, дар шароти кунунй чунончй Амрико ба таври комил аз минтақа хорич шавад, ба раванди нобудии худ оғоз хоҳад бахшид.Дар ҳамин иртибот Маркази амнияти чадиди Амрико моҳи июни соли чорй таҳлилеро мунташир кард, ки бар асоси он Амрико бояд аз манофеъи ҳаётии худ дар Осиёи Чанубй ва Марказй қотеъона дифоъ кунад.Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки ҳукумат бар Осиёи Марказй ба маънии ҳукумат бар тамомии қораи Осиё аст. Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки дар марҳалаи кунунй Амрико бояд стротегияи чадидеро бо таваччуҳ ба авзоъи чорй руйи даст гирад, то битавонад аз вокуниш ба буҳронҳо, ба амал дар ростои дифоъ аз манофеъи худ иқдом кунад.Ҳамин таҳлилгарон мегуянд ин мавзуъ аз он чиҳат муҳим аст, ки Амрико дар вазъи афсурдагй ба сар мебарад, аммо Чин ҳузури худ дар муъодилоти геополитикиро тавсаъа мебахшад. Дар ҳамоиши Душанбе таъкид шуд, ки бо хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, дар ин кишвар чанги шаҳрвандй ва низоъҳои байниқавмй ба таври камсобиқае густариш хоҳанд ёфт, зеро имруз заминаи чунин таҳаввуле фароҳам шудааст.Амрико дар муомила бо толибон ва фармондеҳони маҳаллй манотиқи нуфузро ба гунае тақсим кардааст, ки бо кучактарин баҳона даргириҳо шуруъ хоҳанд шуд.Ин даргириҳо бе мушорикати низомиёни ғарбй ва миёни ақаллиятҳои маҳаллй сурат хоҳанд гирифт, ки дар ҳолатҳое низомиёни ғарбй(амрикойи) дар чорчуби манофеъи худ аз тарафҳои мавриди назарашон ҳимоятҳои лучистикй — иттилоъотй хоҳанд кард.Дар чунин вазъияте кишварҳои ҳамсояи Афғонистон бо мушкилоти чадиди амниятй мувочеҳ хоҳанд шуд ва ҳамзамон бо ин даҳҳо ҳазор паноҳанда ба ин кишварҳо сарозер мешаванд, ки расидагй ба мушкилоти онон бе дахолати ниҳодҳои минтақайи ва байналмилалй имконнопазир хоҳад буд.Бархе таҳлилгарон дар суханрониҳои худ, чунин сенориюро ба нафъи Амрико арзёбй карданд, ки ҳузури худ дар минтақаро собит хоҳад кард. Бар асоси баровардҳои коршиносон Амрико тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон ҳар моҳ ба ҳисоби миёна 20 миллиард доллар харч карда, давлатеро руйи кор овардааст, ки то ҳадди зиёде дар ростои манофеи Вашингтон амал кардааст.Акнун дар ростои ҳимоят аз ин давлат ва таъмини бақои он ба назар мерасад дар се минтақаи стротегй ва хорич аз контроли толибон — Багром, Мазори шариф ва Шинданд пойгоҳҳо эчод хоҳад кард.Албатта масъалаи хуручи Амрико аз Афғонистон ба натичаҳои интихоботи раёсати чумҳурии соли ояндаи ин кишвар низ бастагй дорад.Ин эҳтимол чой дорад, ки чумҳурихоҳон руйи кор оянд ва бо бознигарй дар сиёсатҳои хоричии Амрико, дастури хуруч аз Афғонистонро лағв кунанд.Дар чунин шароите аслитарин масъалае ки фикри давалтҳои минтақаро ба худ машғул доштааст, чигунагии ҳифзи суботу амният дар кишварҳояшон аст. Ҳамин нигаронй сабаб шудааст, ки бархе аз ин давлатҳо аз ҳоло бо қарор гирифтан таҳти таъсири таблиғоти ғарб, дар садади паноҳ бурдан ба зери чатри амниятии бархе қудратҳо, аз чумла Амрико бар омадаанд.Тачрибае ки гузаштаи он сарнавишти талхеро барои давлатҳо ва миллатҳо рақам задааст.

Конфронси баррасии дурнамои амният дар Афғонистон

Ахиран дар шаҳри Душанбе конфронси байналмилалй бо ширкати коршиносон аз Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон, кишварҳои узви Иттиҳодияи Аврупо, Амрико, Русия, Афғонистон ва Покистон баргузор гардид, ки дар он дурнамои амният дар Осиёи Марказй баъд аз хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Дар шароите ки замони хуручи неруҳои низомии ғарбй аз Афғонистон наздиктар мешавад, баҳсҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа дар маҳофили мухталиф доғтар шудааст.Дар ин миён нуктаи чолиб он аст, ки бозигарони саҳнаи сиёсй ҳар як талош доранд аз ин авзоъ дар чорчуби аҳдофи геостротегй ва геополитикии худ, баҳрабардорй кунанд.Ҳарчанд гуфта мешавад хуручи низомиёни кишварҳои ғарбй то соли 2014 идома хоҳад дошт, аммо бо таваччуҳ ба вижагии ин фароянд дар кишваре назири Афғонистон, ба эҳтимоли қавй то поёни соли 2012 бахши аъзами ин неруҳои хоки Афғонистонро тарк хоҳанд кард. Зеро раванди кунд мучиби афзоиши талафоти бештари ин низомиён ва харочоти бештар хоҳад шуд.Ин хуручи низомиёни бегона аз Афғонистон тайи наздик ба сад соли ахир, барои панчумин бор иттифоқ меафтад. Ҳар бор мутачовизин ба марзу буми Афғонистон бо шикасти мазбуҳона ин кишварро тарк кардаанд, ки шикасти ду императории инглис дар ибтидои қарни 20 ва Шуравй дар даҳҳаҳои поёнии қарни 20 бештар сарнавиштсоз будааст. Шикасти инглисҳо тавассути озодихоҳони афғон, мучиби ташдиди наҳзатҳои озодихоҳй дар мустамликаҳои императории Бритониёи Кабир шуд, ки ин фароянд фурупошии ин императориро сурът бахшид.Шикасти Шуравй дар Афғонистон низ урдугоҳи сусиолистиро аз дохил мунфачир намуд ва абарқудрате бо номи Иттиҳоди Шуравй аз нақшаи чаҳон бардошта шуд.
Дар нишасти Душанбе дидгоҳҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа ва хуручи низомиёни ғарбй, ба вижа амрикойи мутафовут буданд.Гуруҳе аз таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ҳаргиз аз минтақаи истротежики Осиёи Марказй хорич нахоҳад шуд ва хуруч аз Афғонистон дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи Марказй хоҳад буд.Аз чумла «Виктор Дубовитский», коршиноси рус мегуяд, «бовар надорам, ки неруҳо Афғонистонро тарк кунанд.Шояд теъдоди ин неруҳо коҳиш ёбад ва фақат шарикони аврупойии Амрико неруҳои худро аз Афғонистон хорич кунанд.Амрико дар ин кишвар боқй хоҳад монд.Берузи Абдулванд, устоди донишгоҳи озоди Берлин ва ҳамоҳангсози маркази таҳқиқоти минтақаи Хазар мегуяд ҳануз аҳдофи аслии Амрико ва НАТО дар Афғонистон ичро нашудааст ва хуруче сурат нахоҳад гирифт. Вай мегуяд:»барномаи бузурги «ҳамкорй ба хотири сулҳ», ки дар соли 1994 НАТО бо кишварҳои Аврупои шарқй ва Шуравии собиқ руи даст гирифт, натавонист манофеъи баландмуддати Амрикоро таъмин кунад.Аз ин ру Амрико мачбур шуд, ки бо чанги алайҳи терор дар Афғонистон ҳузури низомй пайдо кунад».Воқеъият он аст ки имруз воқеъияти тамомии тарҳҳои Амрико дар мавриди мубориза бо терроизм, кумак ба барқарории демокротй ва таъмини озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо, ифшо шудаанд ва акнун кам касоне ба иддаъоҳои Амрико бовар мекунанд.Бо ин вучуд Амрико аз тарҳҳои мухталиф, назири руи кор овардани давлатҳои дастнишонда, харидани афроди калидй дар дохили давлатҳо, таҳдидҳои низомй ва амсоли ин кор мегирад, то манофеъи худ дар ақсо нуқоти чаҳонро дунбол кунад.
Бо гузашти 10 сол аз ҳамлаи низомй ба Афғонистон, Амрико ҳамчунон бо ҳамон мушкилоти ноамнй, беэътимодии мардум ба ваъдаҳояш, кушта шудани низомиён ва ғайра дасту панча нарм мекунад.Ҳарчанд Бин Лодан кушта шуд, Ал-қоида натавонист амалиёте дар қаламрави Амрико анчом диҳад, аммо толибон аз байн нарафтааст ва ба илова гуруҳе мавсум «шабакаи Ҳаққонй» вориди саҳнаҳои чанг шуда, ки низ бар мушкилоти Амрико афзудааст.Ало рағми ин ҳама Амрико дар ростои ҳифзи чойгоҳи худ ба унвони қудрати чаҳонй ногузир ба идомаи ҳузур дар Осиёи Марказй аст.Бархе аз коршиносони ҳозир дар ҳамоиши байналмилалии Душанбе, аз чумла Дитрих Накмайр, коршиноси олмонй дар ин робита гуфт, дар шароти кунунй чунончй Амрико ба таври комил аз минтақа хорич шавад, ба раванди нобудии худ оғоз хоҳад бахшид.Дар ҳамин иртибот Маркази амнияти чадиди Амрико моҳи июни соли чорй таҳлилеро мунташир кард, ки бар асоси он Амрико бояд аз манофеъи ҳаётии худ дар Осиёи Чанубй ва Марказй қотеъона дифоъ кунад.Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки ҳукумат бар Осиёи Марказй ба маънии ҳукумат бар тамомии қораи Осиё аст.
Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки дар марҳалаи кунунй Амрико бояд стротегияи чадидеро бо таваччуҳ ба авзоъи чорй руйи даст гирад, то битавонад аз вокуниш ба буҳронҳо, ба амал дар ростои дифоъ аз манофеъи худ иқдом кунад.Ҳамин таҳлилгарон мегуянд ин мавзуъ аз он чиҳат муҳим аст, ки Амрико дар вазъи афсурдагй ба сар мебарад, аммо Чин ҳузури худ дар муъодилоти геополитикиро тавсаъа мебахшад.
Дар ҳамоиши Душанбе таъкид шуд, ки бо хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, дар ин кишвар чанги шаҳрвандй ва низоъҳои байниқавмй ба таври камсобиқае густариш хоҳанд ёфт, зеро имруз заминаи чунин таҳаввуле фароҳам шудааст.Амрико дар муомила бо толибон ва фармондеҳони маҳаллй манотиқи нуфузро ба гунае тақсим кардааст, ки бо кучактарин баҳона даргириҳо шуруъ хоҳанд шуд.Ин даргириҳо бе мушорикати низомиёни ғарбй ва миёни ақаллиятҳои маҳаллй сурат хоҳанд гирифт, ки дар ҳолатҳое низомиёни ғарбй(амрикойи) дар чорчуби манофеъи худ аз тарафҳои мавриди назарашон ҳимоятҳои лучистикй — иттилоъотй хоҳанд кард.Дар чунин вазъияте кишварҳои ҳамсояи Афғонистон бо мушкилоти чадиди амниятй мувочеҳ хоҳанд шуд ва ҳамзамон бо ин даҳҳо ҳазор паноҳанда ба ин кишварҳо сарозер мешаванд, ки расидагй ба мушкилоти онон бе дахолати ниҳодҳои минтақайи ва байналмилалй имконнопазир хоҳад буд.Бархе таҳлилгарон дар суханрониҳои худ, чунин сенориюро ба нафъи Амрико арзёбй карданд, ки ҳузури худ дар минтақаро собит хоҳад кард.
Бар асоси баровардҳои коршиносон Амрико тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон ҳар моҳ ба ҳисоби миёна 20 миллиард доллар харч карда, давлатеро руйи кор овардааст, ки то ҳадди зиёде дар ростои манофеи Вашингтон амал кардааст.Акнун дар ростои ҳимоят аз ин давлат ва таъмини бақои он ба назар мерасад дар се минтақаи стротегй ва хорич аз контроли толибон — Багром, Мазори шариф ва Шинданд пойгоҳҳо эчод хоҳад кард.Албатта масъалаи хуручи Амрико аз Афғонистон ба натичаҳои интихоботи раёсати чумҳурии соли ояндаи ин кишвар низ бастагй дорад.Ин эҳтимол чой дорад, ки чумҳурихоҳон руйи кор оянд ва бо бознигарй дар сиёсатҳои хоричии Амрико, дастури хуруч аз Афғонистонро лағв кунанд.Дар чунин шароите аслитарин масъалае ки фикри давалтҳои минтақаро ба худ машғул доштааст, чигунагии ҳифзи суботу амният дар кишварҳояшон аст. Ҳамин нигаронй сабаб шудааст, ки бархе аз ин давлатҳо аз ҳоло бо қарор гирифтан таҳти таъсири таблиғоти ғарб, дар садади паноҳ бурдан ба зери чатри амниятии бархе қудратҳо, аз чумла Амрико бар омадаанд.Тачрибае ки гузаштаи он сарнавишти талхеро барои давлатҳо ва миллатҳо рақам задааст.

Конфронси баррасии дурнамои амният дар Афғонистон

      Ахиран дар шаҳри Душанбе конфронси байналмилалй бо ширкати коршиносон аз Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон, кишварҳои узви Иттиҳодияи Аврупо, Амрико, Русия, Афғонистон ва Покистон баргузор гардид, ки дар он дурнамои амният дар Осиёи Марказй баъд аз хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Дар шароите ки замони хуручи неруҳои низомии ғарбй аз Афғонистон наздиктар мешавад, баҳсҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа дар маҳофили мухталиф доғтар шудааст.Дар ин миён нуктаи чолиб он аст, ки бозигарони саҳнаи сиёсй ҳар як талош доранд аз ин авзоъ дар чорчуби аҳдофи геостротегй ва геополитикии худ, баҳрабардорй кунанд.Ҳарчанд гуфта мешавад хуручи низомиёни кишварҳои ғарбй то соли 2014 идома хоҳад дошт, аммо бо таваччуҳ ба вижагии ин фароянд дар кишваре назири Афғонистон, ба эҳтимоли қавй то поёни соли 2012 бахши аъзами ин неруҳои хоки Афғонистонро тарк хоҳанд кард. Зеро раванди кунд мучиби афзоиши талафоти бештари ин низомиён ва харочоти бештар хоҳад шуд.Ин хуручи низомиёни бегона аз Афғонистон тайи наздик ба сад соли ахир, барои панчумин бор иттифоқ меафтад. Ҳар бор мутачовизин ба марзу буми Афғонистон  бо шикасти мазбуҳона ин кишварро тарк кардаанд, ки шикасти ду императории инглис дар ибтидои қарни 20 ва Шуравй дар даҳҳаҳои поёнии қарни 20 бештар сарнавиштсоз будааст. Шикасти инглисҳо тавассути озодихоҳони афғон, мучиби ташдиди наҳзатҳои озодихоҳй дар мустамликаҳои императории Бритониёи Кабир шуд, ки ин фароянд фурупошии ин императориро сурът бахшид.Шикасти Шуравй дар Афғонистон низ урдугоҳи сусиолистиро аз дохил мунфачир намуд ва абарқудрате бо номи Иттиҳоди Шуравй аз нақшаи чаҳон бардошта  шуд.

 Дар нишасти Душанбе дидгоҳҳо дар мавриди дурнамои амният  дар минтақа ва хуручи низомиёни ғарбй, ба вижа амрикойи мутафовут буданд.Гуруҳе аз таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ҳаргиз аз минтақаи истротежики Осиёи Марказй хорич нахоҳад шуд ва хуруч аз Афғонистон дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи Марказй хоҳад буд.Аз чумла «Виктор Дубовитский», коршиноси рус мегуяд, «бовар надорам, ки неруҳо Афғонистонро тарк кунанд.Шояд теъдоди ин неруҳо коҳиш ёбад ва фақат шарикони аврупойии Амрико неруҳои худро аз Афғонистон хорич кунанд.Амрико дар ин кишвар боқй хоҳад монд.Берузи Абдулванд, устоди донишгоҳи озоди Берлин ва ҳамоҳангсози маркази таҳқиқоти минтақаи Хазар мегуяд ҳануз аҳдофи аслии Амрико ва НАТО дар Афғонистон ичро нашудааст ва хуруче сурат нахоҳад гирифт. Вай мегуяд:»барномаи бузурги «ҳамкорй ба хотири сулҳ», ки дар соли 1994 НАТО бо кишварҳои Аврупои шарқй ва Шуравии собиқ руи даст гирифт, натавонист манофеъи баландмуддати Амрикоро таъмин кунад.Аз ин ру Амрико мачбур шуд, ки бо чанги алайҳи терор дар Афғонистон ҳузури низомй пайдо кунад».Воқеъият он аст ки имруз воқеъияти тамомии тарҳҳои Амрико дар мавриди мубориза бо терроизм, кумак ба барқарории демокротй ва таъмини озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо, ифшо шудаанд ва акнун кам касоне ба иддаъоҳои Амрико бовар мекунанд.Бо ин вучуд Амрико аз тарҳҳои мухталиф, назири руи кор овардани давлатҳои дастнишонда, харидани афроди калидй дар дохили давлатҳо, таҳдидҳои низомй  ва амсоли ин кор мегирад, то манофеъи худ дар ақсо нуқоти чаҳонро дунбол кунад.

 Бо гузашти 10 сол аз ҳамлаи низомй ба Афғонистон, Амрико ҳамчунон бо ҳамон мушкилоти ноамнй, беэътимодии мардум ба ваъдаҳояш, кушта шудани низомиён ва ғайра дасту панча нарм мекунад.Ҳарчанд Бин Лодан кушта шуд, Ал-қоида натавонист амалиёте дар қаламрави Амрико анчом диҳад, аммо толибон аз байн нарафтааст ва ба илова гуруҳе мавсум «шабакаи Ҳаққонй» вориди саҳнаҳои чанг шуда, ки низ бар мушкилоти Амрико афзудааст.Ало рағми ин ҳама Амрико дар ростои ҳифзи чойгоҳи худ ба унвони қудрати чаҳонй ногузир ба идомаи ҳузур дар Осиёи Марказй аст.Бархе аз коршиносони ҳозир дар ҳамоиши байналмилалии Душанбе, аз чумла Дитрих Накмайр, коршиноси олмонй дар ин робита гуфт, дар шароти кунунй чунончй Амрико ба таври комил аз минтақа хорич шавад, ба раванди нобудии худ оғоз хоҳад бахшид.Дар ҳамин иртибот Маркази амнияти чадиди Амрико моҳи июни соли чорй таҳлилеро мунташир кард, ки бар асоси он Амрико бояд аз манофеъи ҳаётии худ дар Осиёи Чанубй ва Марказй қотеъона дифоъ кунад.Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки ҳукумат бар Осиёи Марказй ба маънии ҳукумат бар тамомии қораи Осиё аст.

 Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки дар марҳалаи кунунй Амрико бояд стротегияи чадидеро бо таваччуҳ ба авзоъи чорй руйи даст гирад, то битавонад аз вокуниш ба буҳронҳо, ба амал дар ростои дифоъ аз манофеъи худ иқдом кунад.Ҳамин таҳлилгарон мегуянд ин мавзуъ аз он чиҳат муҳим аст, ки Амрико дар вазъи афсурдагй ба сар мебарад, аммо Чин ҳузури худ дар муъодилоти геополитикиро тавсаъа мебахшад.

 Дар ҳамоиши Душанбе таъкид шуд, ки бо хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, дар ин кишвар чанги шаҳрвандй ва низоъҳои байниқавмй ба таври камсобиқае густариш хоҳанд ёфт, зеро имруз заминаи чунин таҳаввуле фароҳам шудааст.Амрико дар муомила бо толибон ва фармондеҳони маҳаллй манотиқи нуфузро ба гунае тақсим кардааст, ки бо кучактарин баҳона даргириҳо шуруъ хоҳанд шуд.Ин даргириҳо бе мушорикати низомиёни ғарбй ва миёни ақаллиятҳои маҳаллй сурат хоҳанд гирифт, ки дар ҳолатҳое низомиёни ғарбй(амрикойи) дар чорчуби манофеъи худ аз тарафҳои мавриди назарашон ҳимоятҳои лучистикй — иттилоъотй хоҳанд кард.Дар чунин вазъияте кишварҳои ҳамсояи Афғонистон бо мушкилоти чадиди амниятй мувочеҳ хоҳанд шуд ва ҳамзамон бо ин даҳҳо ҳазор паноҳанда ба ин кишварҳо сарозер мешаванд, ки расидагй ба мушкилоти онон бе дахолати ниҳодҳои минтақайи ва байналмилалй имконнопазир хоҳад буд.Бархе таҳлилгарон дар суханрониҳои худ, чунин сенориюро ба нафъи Амрико арзёбй карданд, ки ҳузури худ дар минтақаро собит хоҳад кард.

 Бар асоси баровардҳои коршиносон Амрико тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон ҳар моҳ ба ҳисоби миёна 20 миллиард доллар харч карда, давлатеро руйи кор овардааст, ки то ҳадди зиёде дар ростои манофеи Вашингтон амал кардааст.Акнун дар ростои ҳимоят аз ин давлат ва таъмини бақои он ба назар мерасад дар се минтақаи стротегй ва хорич аз контроли толибон — Багром, Мазори шариф ва Шинданд пойгоҳҳо эчод хоҳад кард.Албатта масъалаи хуручи Амрико аз Афғонистон ба натичаҳои интихоботи раёсати чумҳурии соли ояндаи ин кишвар низ бастагй дорад.Ин эҳтимол чой дорад, ки чумҳурихоҳон руйи кор оянд ва бо бознигарй дар сиёсатҳои хоричии Амрико, дастури хуруч аз Афғонистонро лағв кунанд.Дар чунин шароите аслитарин масъалае ки фикри давалтҳои минтақаро ба худ машғул доштааст, чигунагии ҳифзи суботу амният дар кишварҳояшон аст. Ҳамин нигаронй сабаб шудааст, ки бархе аз ин давлатҳо аз ҳоло бо қарор гирифтан таҳти таъсири таблиғоти ғарб, дар садади паноҳ бурдан ба зери чатри амниятии бархе қудратҳо, аз чумла Амрико бар омадаанд.Тачрибае ки гузаштаи он сарнавишти талхеро барои давлатҳо ва миллатҳо рақам задааст

Осиёи Марказй ва баррасии дурнамои тарҳи CASA-1000 дар Башкек

 Дар шаҳри Бишкек, пойтахти Қирғизистон намояндагони чор кишвари Афғонистон, Қирғизистон, Точикистон ва Покистон дар як ҳамоиши минтақайи роҳҳои амалй кардани тарҳи CASA-1000 ро баррасй карданд. Ин ҳамоиш, ки рузҳои 19-20 сентябри чорй баргузор шуд, идомаи ройзаниҳои ин кишварҳост, ки даври қаблии он рузи 3 сентябри ҳамин сол дар шаҳри Душанбе доир шуд.Омурбек Бобонов, маовини аввали нахуствазири Қирғизистон ибрози умедворй кард, ки тарҳи мазкур то поёни соли 2013 такмил хоҳад шуд.Вай афзуд, тарҳи CASA-1000 ба феҳристи барномаи рушди тарҳҳои миёнафаврии солҳои 2012-2014 шомил шуда, кишвараш ба ин манзур 196 милион доллар ихтисос додааст. Маовини аввали нахуствазири Қирғизистон ҳамчунин хабар дод, Бонки рушди Осиё аз идомаи мушорикат дар тарҳ худдорй карда, пешниҳод кардааст, ки тарҳи мазкур ба ду марҳала тақсим шавад. Бар асоси пешниҳоди Бонки мазкур ба марҳалаи дуввум Точикистон ва Қирғизистон шомил шаванд, зеро ин бахш аз тарҳ бо бархе мушкилот мувочеҳ аст.Омурбек Бобонов дар робита ба ин мавзуъ, зимни ибрози умед ба тағйири мавзеъи Бонки рушди Осиё гуфт, хуручи ин бонк моро водор мекунад, ки дар бораи дурнамои тарҳ дар сатҳи ҳукуматҳо бештар мршварат кунем.
Қобили зикр аст, ки тарҳи CASA-1000 бахше аз барномаи CASAREM — бозори байналмилалии тичорати барқи Осиёи Марказй ва Чанубй — мебошад, ки дар назар дорад барқи кишварҳои Осиёи Марказй(Точикистон ва Қирғизистон)ро ба Осиёи Чанубй(Афғонистон ва Покистон) интиқол диҳад.Бар пояи ин тарҳ дар ибтидо 1300 миговот(ба тадрич то 5000миговот) барқ аз Осиёи Марказй ба Покистон(1000миговот) ва Афғонистон(300миговот) интиқол меёбад ва саҳми Точикистон ва Қирғизистон дар содироти барқ ба таври мусовй 50 дарсадй дар назар гирифта шудааст.Дар ростои ҳамоҳангии барномаҳои кишварҳои ширкаткунанда дар тарҳи мазкур Шурои байниҳукуматй ва дабирхонаи вижа таъсис шудааст.Сармоягузорй дар тарҳи CASA-1000 90 дарсад тавассути ниҳодҳои молии байналмилалй(Бонки рушди Осиё,Бонки исломии тараққиёт, ва Бонки чаҳонй) ва 10 дарсад тавассути бахши хусусй анчом хоҳад шуд.Сохти се хати бузурги интиқоли барқ аз чумлаи бахшҳои аслии тарҳи мазкур аст, ки тибқи он хати интиқоли барқи Датко-Хучанд (477километр, миёни Точикистон ва Қирғизистон), Хучанд-Роғун- Сангтуда(350километр, дар дохили Точикистон) ва Сангтуда-Кундуз-Пули Хумрй-Кобул-Пешовар, миёни Точикистон, Афғонистон ва Покистон) сохта хоҳад шуд.Ҳамчунин истгоҳҳои кумакии интиқоли барқ дар Датко, Хучанд,Сангтуда, Кобул ва Пешовар сохта хоҳад шуд.
Тарҳи CASA-100 аз рузҳои нахусти таҳия, таваччуҳи бисёре аз ниҳодҳои байналмилалии молй ва кишварҳоро ба худ чалб кард, зеро мушорикат дар он зимни замонати суди фаровон, нақши ниҳод ва ҳар кишвари ширкаткунандаро дар муодилоти минтақайи боло хоҳад бурд.Ҳамин мавзуъ ҳамзамон бо имтиёзот, ҳасосиятҳоеро низ дар чиҳати ичрои тарҳи мазкур эчод кардааст.Аз чумлаи имтиёзоте ки барои Точикистон ва Қирғизистон аз тариқи мушорикат дар ин тарҳ таалуқ мегирад, чалби сармоя барои неругоҳҳои бузурги худ(Қамбарота дар Қирғизистон ва Роғун дар Точикистон) тавсиф мешавад. Бар асоси баровардҳои коршиносон такмили тарҳи мазкур фақат дар сурати сохти ду неругоҳи Қамбарота ва Роғун имконпазир хоҳад буд, аммо мухолифатҳои Узбакистон ичрои онро бо бархе мушкилот, аз чумла сармоягузории ниҳодҳои молии байналмилалй ва дигар кишварҳои зинафъ, мувочеҳ кардааст.Коршиносон худдории Бонки рушди Осиё аз идомаи мушорикат дар ин тарҳро дар ҳамин росто арзёбй мекунанд.Узбакистон муддаъи аст, ки ин тарҳи 6,5 миллиорддолларй «ноқизи қарордодҳои байналмилалй» аст.Соли гузаштаи мелодй дар ин замина Ориф Каримов, сафири Узбакистон дар Исломод мавзеъи кишвари худро ташреҳ кард.Вай иддаъо кард, ки Точикистон дар раванди сохти неругоҳи Роғун, гузорише дар мавриди асароти зистмуҳитии ин неругоҳ ба минтақа, ироа накардаанд.Талоши Узбакистон барои мутақоид кардани Покистон дар чиҳати мубҳам будани ояндаи тарҳи CASA-1000 авохири моҳи марти соли чорй дар дидори Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон бо Юсуф Ризо Гелонй, нахуствазири Покистон дар Тошканд, бори дигар сурат гирифт, ки бо муваффақияти чандоне ҳамроҳ набуд.Узбакистон иддаъо мекунад, ки Точикистон ва Қирғизистон аз имконот ва зарфиятҳои кофй барои таъмини Осиёи Чанубй бо энержии мавриди ниёз нестанд, дар ҳоле ки Узбакистон бо дар ихтиёр доштани захоири фаровони нафту газ, зимни афзудани тавони неругоҳҳои ҳароратй, метавонад барқи мавриди ниёзро дар ихтиёри Афғонистон ва Покистон қарор диҳад. Ба илова, Узбакистон эълом кард, ки омодааст дар сохти се неругоҳ дар рудхонаи Свот дар Покистон бо тавони тавлиди 1315 миговот неруи барқ, мушорикат кунад. Ҳамин пешниҳоди Узбакистон тамомии моҳияти мухолифатҳои ин кишварро алайҳи сохти ду неругоҳи Камбарота дар Қирғизистон ва Роғун дар Точикистон бармало кардааст. Ба иборати дигар аз ин чо ба хубй бар меояд ки ҳадафи аслии мухолифати Узбакистон ба сохти ин неругоҳҳо, маҳори рақибони худ дар бозори пурдаромади энержии Осиёи Чанубй мебошад.Давлати Тошканд дар ин росто дар як муомилаи пасипардаи бо Амрико саъй дорад, зимни мушорикати фаъол дар тарҳи амрикойии «коридори шимол», мувофиқати Амрикоро дар ҳузури бештари Тошканд дар тарҳои муҳими иқтисодии Афғонистон, касб кунад.Аммо ин ҳақиқат ғайриқобили инкор аст, ки дар бахши энержй Узбакистон ба ҳеч вачҳ тавони рақобат бо неруи барқи арзон ва аз назари экологй тамизи Точикистонро надорад.
Албатта Узбакистон то ҳадде дар талошҳои худ чиҳати эчоди мавонеъ дар масири сохти неругоҳҳои Қамбарота ва Роғун муваффақ будааст. Аслитарин ҳадафи Тошканд дар марҳалаи кунунй эчоди таъхир дар ин чиҳат мебошад, то Точикистон ва Қирғизистон зимни талафи вақт, дар фардои такмили неругоҳҳои худ, харидоре барои барқ надошта бошанд.Бо ин ҳол Тошканд натавонист Исломободро аз тарҳи CASA-1000 хорич кунад ва дар дидори Эмомалй Раҳмон ва Осафалии Зардорй, раисони чумҳури Точикистон ва Покистон, 16 июни соли 2011 дар Остона(пойтахти Қазоқистон) раиси чумҳури Покистон таъкид кард, ки кишвараш ин тарҳи муҳими минтақаъиро ба таври чиддй пайгирй мекунад.Қабл аз ин,18 августи соли 2010 дар нишасти чаҳорчониба(Афғонистон,Покистон, Русия ва Точикистон дар Сочии Русия), Дмитрий Медведев, раиси чумҳури Русия эълом кард, ки кишвараш алоқаманд аст дар тарҳи CASA-1000 ҳамачониба мушорикат кунад.Ҳарчанд Русия дар масоили гидроэнержии Осиёи Марказй аз мавозеъи Тошканд ҳимоят мекунад, аммо манофеъи миллии ин кишвар ва моҳияти ҳузури ҳар қудрате дар минтақа эчоб мекунад, ки Маскав ба фикри судчуйи аз бозори пурғановати энержии Осиёи Чанубй бошад, то ҳимоят аз манофеи шарикони худ.Дар ҳамин росто ахиран Бонки чаҳонй эълом кард, ки омодааст дар такмили тарҳи CASA-1000 мушорикат кунад. Ин матлабро рузи 16 сентябри соли чорй Теодор Алерс, мудири Бонки чаҳонй дар манотиқи Аврупо ва Осиёи Марказй дар дидори раиси чумҳури Точикистон, дар Душанбе иброз кард.Вай афзуд, дар айни ҳол Точикистон ва Қирғизистон дар фасли тобистон зарфиятҳои фаровоне барои содироти наеруи барқ ба Осиёи Чанубй доранд ва такмили неругоҳҳои чадид ин амалро барои тамомии фаслҳои сол имконпазир хоҳад кард. Воқеъият он аст, ки бозори пурдаромади энержии Осиёи Марказй ва Чанубй, имруза саҳнаи рақобати кишварҳои минтақа ва фароминтақаи шудаст ва ҳар як талош доранд сҳми бештареро ба худ ихтисос диҳанд.Ҳамон гуна нишасти Бишкек ва чанд нишасти охири мақомоти чаҳор кишвари Афғонистон, Покистон, Қирғизистон ва Точикистон нишон медиҳад, тарафҳои ҳозир дар ин тарҳ мусаммам ба такмили он ҳастанд ва монеътарошии кишварҳое назири Узбакистон наметавонад монеъи чиддй дар ин росто эчод кунад.