Кафшҳои бибӣ

Рӯзи ҷаҳонии кӯдак ба ҳамагон муборак бод.
… Солҳо пеш…Духтарчаам Наргис сесола буд. Агарчи ману модараш барои хушию хушҳолии вай аз ҳеҷ чиз дареғ намекардем, аммо дилбастагии хос ба модаркалонаш дошт. Ҳамеша ҳамроҳи ӯ буд. Ҳар ҷо ки бибӣ мерафт, Наргис чу соя ҳамроҳаш.Меҳмонӣ, тую маърака, беморбинӣ, ҳатто таъзия. Бибӣ буду Наргис. Ҳар субҳ, аз хоб бедор мешуд, аввалин коре, ки мекард кафшҳои дами дарро тафтиш кардан буд.Кафшҳои бибиро медиду хаёлаш роҳат мешуд ва сари дастурхон менишаст. Оҳ, агар кафшҳои бибӣ набуданд, қиёмат бапо мекард, доду фарёдаш ба осмон мепечид, касе ва чизе ӯро ором кардан наметавонист.Ё бояд касе ба назди бибӣ мебурдаш, ё ин ки агар бибӣ дар наздикиҳо мебуд, худ меомад…
Як пагоҳӣ барои ба кор рафтан омода мешудам. Садои модарамро(Худо раҳматашон кунад.) шунидам: «Кафшҳои ман куҷо шуданд? Наход саг-маг бурда бошад? Ооо шаб ҳамин ҷо монда будам…» Аввал аҳамият надодам, аммо дидам ҳама кафшҳои модарро ҷустуҷӯ мекунанд.Ҳама ҷо – ҳавлӣ, коҳдон, оғил, пушти хона, рӯи бомро гаштем. Хоҳарам ба хонаи ҳамсоя, ки сагашон таки кати ҳавлии моро истироҳатгоҳи худ карда буд, рафт. Аз кафшҳо ному нишоне набуд.Кофтукоб давом дошт.
Барои ҷузвдонамро гирифтан ба хонаи хоб даромадам. Наргис ҳанӯз хоб буд. Чи хобе! Чи манзарае! Кафшҳои бибӣ дар оғӯшаш, аҷаб зебо, орому роҳат хобида буд…
Солҳо гузаштанд. Модар ба раҳмати Худо рафтанд. Духтарам худ модар аст.Набераи калонӣ дар синфи 10 мехонад.Ба назари ман ин ҳама дирӯз буд…
Рӯзи ҷаҳонии кӯдак муборак бошад!

ҲАМОСАИ МУҲАББАТ

Арафаи Наврӯзи имсол буд. Хоҳаре, ки фақат дар дунёи маҷозӣ ҳамдигарро мешиносем ва ҳамеша ба навиштаҳои ман таваҷҷуҳ мекунад, бароям паёме фиристод.Паём аз маъмулиҳо набуд.Ибрози эҳтирому иродат, орзуи сиҳатию хонаободӣ, таманнои бахти бедору қалами сабз… ва хоҳише орӣ аз ҳама гуна тамаллуқ. Хоҳише, ки дар ҳарф — ҳарфи вожааш муҳаббату ҳамёрӣ ҷилва мекард. Ин бонуи азиз, ки дар муҳоҷират кор  мекунаду дурӣ аз Ватан ва ранҷи ғурбатро дар ҷисму ҷони худ таҷриба кардааст,  аз писарам Фирдавс ҳарф ба миён оварда исрор кард, ки хоҳишашро рад накунам. Вай  навишта буд:«…мехоҳам барои фарзандони додарам Фирдавс, ки шеърҳояш ба ман хеле ва хеле писандад, туҳфаи наврӯзӣ фиристам ва хоҳиш мекунам рад накунед. Медонам, ки додарам дур аз Ватан аст ва мехоҳам андак ҳам бошад ҷои ӯро дар оилааш сабз кунам…»

Беэътиноӣ мебуд рад кардани ҳамчунин муҳаббат.Туҳфаҳои арзишмандашро ба набераҳоям расондам ва гуфтам инҳо аз холаатон …. ана акси ӯ. Аксро аз телефонам нишон додам.

Албатта набераҳоям ба чизе муҳтоҷ нестанд, аммо шодиашон он лаҳзаҳо интиҳо надошт, як холаи меҳрубон аз дури дурҳо ба фикри онҳо афтодааст, туҳфаи наврӯзӣ додааст.Гуфтам дуо кунед ин хола ва ҳамаи муҳоҷирон сиҳату саломат ба Ватан баргарданд.

Вақте чунин инсонҳои шариф ҳастанд, эҳсос мекунӣ зиндагӣ он қадар ҳам беранг нест…

Худо ҳифзат кунад, хоҳари гулам.

Велосипеди бачагона

 

Қиссаи велосипед ё ҳамон сечархаи бачагона, яке аз саҳифаҳои рангину ширин ва фаромушнашудании даврони кудакӣ аст, ки ҳар аз гоҳе нохудогоҳ ба суроғам меояд ва маро ҳар бор дар оғуши дунёи зебои кудакӣ қарор медиҳад…
Шаш сола будам.Дар яке аз рӯзҳои бехабариҳои даврони кудакӣ, дар саҳни ҳавлӣ машғули тамошои китоби “Алифбо” и аппаам будам.(Вай дар синфи якум мехонд).Беш аз ҳар чизи дигаре, тасвири бачаҳое ки савори сечарха бозӣ мекарданд, ба ман писанд буд.Дар олами руъёҳои кудакӣ ғарқ шудам ва худро яке аз он бачаҳои велосипедсавор тасаввур карда, лаззат мебурдам…

— Саид, китобҳоро надаррон ки муаллим аппаатро чанг мекунанд, ин таъкиди модарам(Худо раҳмат кунад!)  манро аз олами хаёлҳо берун  овард.
—  Не, фақат тамошо мекунам, ҷавоб додам ва пурсидам:

—  Додом барои ман аз ин  сечархаҳо мегиранд?
Модарам хеле умедворкунанда гуфтанд,” агар бачаи нағз шавӣ, ҳатман мегиранд”.

Он рӯз бештар аз ҳар вақти дигар аз кор баргаштани падарамро(Худо раҳмат кунад!) мунтазир мондам.Мехостам аз забони худашон шунавам ки бароям сечарха мегиранд. Ва ҳамин тавр ҳам шуд, гуфтанд ягон рӯз бо ҳам рафта аз бозор мегирем.

То он вақт аз деҳа ба ҷое нарафта будам ва бесаброна “ягон рӯз” ро мунтазир будам ва тез тез аз модарам мепурсидам:” оча, кай ягон рӯз мешавад?”

Модарам мегуфтанд “ҳар вақт додот камкортар шуданд, туро ба бозор мебаранд”…

Ниҳоят он “ягон рӯз” фаро расид. Як бегоҳ падарам гуфтанд:пагоҳ ба район меравем, агар бахтат омад кунад, соҳиби сечарха мешавӣ.

Тобистон буд ва ҳаво гарм.Субҳи барвақт ҳамроҳи падарам савори автобус ба “Янтоқ”(ҳоло Бустон), маркази район омадем.Ба ҳар мағозае ки мерафтем савол якто буд: “велосипеди бачагона доред?” ва ҷавоб ҳам тақирибан як буд: “не”.Фақат дар як мағоза гуфтанд ки эҳтимолан охири моҳ барояшон меоранд.
Руз аз нисф гузашт.Падарам гуфтанд, “ биё, ягон чи мехурем, баъд ду магазини дигарро, ки каме дуртар аз ин ҷо ҳастанд, хабар мегирем, насибат бошад, меёбем”.

Ба ёдам нест он рӯз чи хуроке хурдем, аммо ба ёд дорам ки баъд аз хурок ҳалво хурда будам.Ҳалвои ширин ва хеле бо лаззат. Аз ошхона берун шудем, ҳаво гарм буд.Падарам дар як даст борхалта, бо дасти дигар аз дасти ман гирифта, роҳи ҳамон мағозаҳоро пеш гирифтанд.Хира хира ба ёд дорам, ки аз як теппа гузаштем ва дар як маҳаллае ба мағозае, ки бештар ба хонаи истиқоматӣ монанд буд даромадем.Ба  саволи падарам фурушанда ҳамон ҷавоби “не” ро дод.

Аз он ҷо берун омадем.Ман хеле бо умед ба падарам нигоҳ мекардам ва ба ин фикр будам, ки падарам ҳатман бароям сечархаи руъёиро меёбанд.Дар тасаввури мани шашсола ин буд ки падарҳо ба ҳар коре қодир ҳастанд ва падарам ҳатман бароям сечарха мегиранд.Ҳамин вақт буд ки падарам гуфтанд, “ба назарам имрӯз толеъ надорӣ”.Пурсидам,” кай толеъ дорам?”.Гуфтанд, “ҳатман ягон рӯзи дигар”.

Боз хеле пиёда роҳ рафтем ва ба як мағозаи дигар расидем.Дар он ҷо ҳам сечарха набуд.(Дар зимн, бо гузаши 30 сол, соли 1991, вақте дар рӯзномаи ноҳиявии “Машъал” кор мекардам, рӯзе дар ҳайати муфаттишони назорати халқӣ ба ин мағоза омадам.Мағозае дар ду километрии маркази ноҳия.Он вақт фаҳмидам, ки 30 соли қабл падарам чи қадр пиёдаравӣ карда буданд.)

Мо он рӯз сечарха наёфтем, аммо лаззати ҷустуҷуи он, меҳрубониҳои падар, рафтан аз як мағоза ба мағозаи дигар, дар хотири мани кудак барои ҳамеша нақш баст.Тасаввурам ин буд ки сечарха дорам ва аксам ҳам дар китобҳо чоп шудааст ва аз ин лаззат мебурдам…

Он вақт на, аммо баъдҳо эҳсос кардам ки он рӯз падарам чи қадр хаста шуда буданд, аммо меҳри падарӣ иҷоза намедод ки ин хастагиро ба рухи ман кашанд.Ёдам ҳаст гуфта буданд: хафа нашав боз ягон рӯзи дигар ба шаҳр барои велосипед меравем.

Чунин сафаре дигар такрор шуд ё нашуд, хотироти чандоне надорам, аммо лаззати сафари аввал дар ёди ман барои ҳамеша боқӣ монд.Акнун, ки даврони кудакӣ фақат гоҳ гоҳе меҳмони хобҳои ман мешавад, бароям дидани кудакони деҳотӣ, ки ҳамроҳи падар ё бобои худ ба шаҳр меоянд, баёдоварандаи ҳамон лаҳзаҳои  беш аз 40 соли гузашта аст.Ба онҳо бо ҳавас нигоҳ мекунам ва дунёашонро тасаввур мекунам.Тасаввур мекунам, ки бегоҳ ба хона баргашта, дидаю надидаҳои худро ба додару хоҳар ва ҷураҳои худ чи гуна бо шавқ нақл мекунанд.Ман ҳам бегоҳи он рӯз ва чандин рузи дигар сафар ба шаҳрро ба ҷураҳоям таърифу тавсиф карда будам ва ин бароям камтар аз лаззати доштани велосипед набуд…

 

Марями мукаддас дар ойинаи санг

 

Дар макони зебое, болотар аз деҳаҳои Деҳҳисор ва Деҳҳавз, Кӯҳистони Мастчоҳ, ҷое ки дарёи Зарафшон бо оби дар ҳар мавсими сол тағйирёбанда ва соҳилҳои музайян аз гулу гиёҳ ва кӯҳҳои ситабру устувор, порае аз зебоӣ ва шаҳомати худро ба намоиш гузоштааст, мазоре воқеъ аст, ки аз ҷумлаи зиёратгоҳҳои мӯътабари мардуми минтақа маҳсуб мешавад. Аксари мардуми бумӣ ба ин боваранд, ки шахси дар ин мазор дафн шуда Абу Мусои Ашъарӣ, аз ҷумлаи саҳобагони Расули Акрам аст. Аммо сарчашмаҳои таърихӣ  чизи дигар мегӯянд. Маликнеъмати Неъматзод, номзади илмҳои филологӣ бо такя ба китоби “Таърихи Абулхайрхонӣ”и Абдураҳмони Мустаҷир муътақид аст, ки: “Ин мазори яке аз пешвоёни тариқати “Нақшбандӣ” Абулҳасани Харақонӣ аст, ки кунияташ “Абу Мусо” буд. Аз ин ҷост, ки мардуми омӣ ба иштибоҳ ин мазорро марбут ба Абу Мусои Ашъарӣ медонанд.”
Мо дар ин мавзӯъ домани баҳс боз карданӣ нестем, он чи мехоҳем ба хонандаи муҳтарам баён кунем, падидаест, ки дар кӯҳҳои муқобили ин оромгоҳ, соҳили дигари дарёи Зарафшон, шакл гирифтааст ва то солҳои 70-уми асри гузашта касе аз вуҷуди он хабар надошт.
«Шахҳои сафед», ба қисмате аз кӯҳҳои соҳили чапи дарёи Зарафшон гуфта мешавад, ки болотар аз деҳаҳои Деҳҳисор ва Деҳҳавз, Кӯҳистони Мастчоҳ воқеъ шудааст. Барои он «Шахҳои сафед» мегӯянд, ки дар қиёс бо кӯҳҳои атроф ин шахҳо сафеданд. Аммо ин хусусият боиси шӯҳрат гирифтани ин макон нест, балки он чи дар баданаи ин шахҳо рух медиҳад, муҷиб шудааст, ки боздидкунандагони зиёд, хусусан онҳое ки ба таъриху ҷуғрофиёи кишвари азизамон – Тоҷикистон рағбат доранд, аз минтақаҳои мухталиф ба суроғи ин макон оянд:Дар се вақти шабонарӯз — субҳ, зуҳр ва шом дар баданаи шахҳо акси Марями Муқаддас, ки Исои хурдсолро дар бағал дорад, зоҳир мешавад.
Ин манзараи шигифтовар агарчи ҳар рӯз такрор мешуд, аммо зиёраткунандагони мазори “Абу Мусо”, ҳамчунин мардумони бумӣ таваҷҷӯҳе ба он надоштанд, дурустар бигӯем аз он бехабар буданд, то ин ки дар соли 1972 хонуме аз кишвари Голландия ба ин ҷо омад ва парда аз ин асрор бардошт. Мутаассифона, аз ному насаб ва ҳуввияти ин хонум иттилое дар даст нест.Бино ба гуфтаи Мулло Абдулло, шайхи ҳамин мазор, ки аз падари марҳумаш Мулло Қаландар шунидааст, нақл кард: тобистони соли 1972 хонуме омад, ки худро пажуҳишгар аз кишвари Голландия муаррифӣ кард.Вай гуфт дар китобе хондааст, ки дар ин ҷо, дар соҳили чапи болооби дарёи Зарафшон ду шахи сафед аст, ки дар баданаи ин шахҳо дар шабонарӯз се маротиба тасвири Бибӣ Марям ва Исои Масеҳ зоҳир мешавад. Ин хонум чанд рӯз дар ин ҷо буд ва ба мо ин манзараи аҷоибро нишон дод, аммо дар бораи сабабҳо ва ҳикматҳои ин шигифтии табиат чизе нагуфт. Баъд аз ин мо ба баъзе аз онҳое, ки ба зиёрати мазори Абу Мусо меомаданд, ин розро мегуфтем, вале ҷолиб ин аст, ки на ҳама чунин манзараро дида метавонистанд. Мазори Абу Мусо дар соҳили дарё ва хеле ба об наздик буд, мо ба андешаи он ки манзараи “Шахҳои сафед” рӯзе ба зиёратгоҳи масеҳиён табдил шавад ва мазор зери по монад, ҷасади Абу Мусоро ба теппаи баланд, дар ҳамин макони зебо, кучондем.(Албатта дар бораи кӯчондани оромгоҳ аз соҳили дарё ба баландие дуртар аз он, ривояти дигаре низ ҳаст.) Аз он замон наздик ба панҷоҳ сол мегузарад, чандин саёҳатчӣ аз кишварҳои гуногуни Аврупо ба ин ҷо омаданд, агарчи на ҳамаашон мегуфтанд, аммо малум буд, ки ба дидани ин манзараи аҷоиб меомаданд.
Бояд гуфт, акнун вуҷуди ин манзараи шигифангез дар қаламрави Кӯҳистони Мастчоҳ миёни мардум забонзад шудааст ва онҳое ки ба зиёрати оромгоҳи “Абу Мусо” мераванд, аксар талош мекунанд аз тамошои ин манзараи камназир баҳраманд гарданд.
Ахиран тане чанд аз аҳли қалами қаламрави кӯҳистон даст ба иқдом шудаанд, то дар навбати аввал  сари нахе барои муайян кардани шахсияти он хонуми голландӣ пайдо кунанд ва ба сарчашмаи муътамаде дар бораи вуҷуди “шахҳои сафед” бо тасвири Марями муқаддас, дастрасӣ пайдо кунанд.

Истифодаи Ғарб аз ҳаракатҳои бо ном исломӣ

Шӯрои амнияти Созмони милали муттаҳид дар шароите барномаи пешниҳодии Барак Абама, раиси ҷумҳури Амрико барои муборизаи ҷаҳонӣ бо терроризмро тасдиқ кард, ки хадамоти ҷосусии ин кишвар аз зуҳури гуруҳи нави террористӣ хабар дод.Ба иттилои расонаҳои амрикойӣ гуруҳи террористие бо номи “Хуросон” вориди амал шудааст, ки душмани рақами 1 Иёлоти Муттаҳида маҳсуб мешавад.Дар ин бора аз ҷумла нашрияи The New York Times  навиштааст, ки гуруҳи “Хуросон” аз шохаҳои қавии “Ал қоида” буда тавассути Муҳсин ал Фазлӣ, ки шаҳрванди Кувейт аст, раҳбарӣ мешавад. Ин манбаъ навиштааст, ал Фазлӣ аз Сурия ба Афғонистон ва сипас ба Эрон омада, таъминии молии амалиёти Ал қоидаро бар уҳда дошт.
Нашрияи The New York Times тазаккур додааст, ки гуруҳи “Хуросон” бештар аз “Давлати исломӣ” барои Амрико ва кишварҳои аврупоӣ хатарнок аст ва ин гуруҳ бо истифода аз он ки таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба “Давлати исломӣ” ҷалб шудааст, барномаҳои худро ба пеш мебарад.
Нуктае, ки дар ин мавзуъ ҷалби таваҷҷуҳ мекунад, номи ин гуруҳи тозазуҳур ва маҳалли буду боши раҳбари он аст.Ҳамин масъала ба таври хеле шаффоф ҳадафи хадамоти махсуси Амрико аз паҳн кардани овозаҳо дар бораи ташкили ин гуруҳҳоро ба намоиш мегузорад.Қарори маълум, баъд аз ҳамалоти террористӣ ба бурҷҳои тиҷорати ҷаҳонӣ дар 11 сентябри соли 2001, Амрико бо баҳонаи аз байн бурдани Усома бин Лодан ба Афғонистон ҳамла кард ва тайи беш аз 10 сол садҳо ҳазор нафарро дар ин кишвар куштаву маҷруҳ, шаҳру деҳоти зиёдеро ба хок яксон кард.Дар қолаби ҳамин барнома дар соли 2003 бо баҳонаи нобуд кардани силоҳҳои химиявии Саддом Ҳусейн, ҳамлаи Амрико ба Ироқ сурат гирифт.Ин ишвар низ ба хоку хун кашида шуд, ки аз захмҳои он ҳануз хун мешорад, аммо камтарин нишоне аз силоҳи химиявӣ пайдо нашуд.Дар идомаи ин таҳаррукот соли 2011 барои “наҷоти мардум аз ҷиноятҳои сарҳанг Қаззофӣ”, Либия мавриди ҳамлаи бераҳмонаи Амрико қарор гирифт.Боз ҳам куштаю захмиҳои зиёд ва шаҳру деҳоти хароб “осори” аз худ бақӣ гузоштаи низомиёни Амрико дар ин кишвар буданд.
“Хуросон” пои низомиёни Амрикоро ба Осиёи Миёна низ хоҳад кашид?

Бисёре аз ниҳодҳо ва шахсиятҳои Русия дар ибрози назарҳои худ дар мавриди муборизаи Амрико алайҳи “Давлати исломӣ” ба ин нукта ишора доштанд, ки ин ҷунбиш ва ҷунбишҳое мисли он парвардаи сервисҳои вижаи Амрико ҳастанд, ки барои даст ёфтани ин кишвар ба ҳадафҳои стротегиаш дар нуқоти мухталифи ҷаҳон, шакл дода мешаванд.Ҳамин мавзуъ дар “душмани рақами яки Амрико” эълон шудани гуруҳи “Хуросон” низ сидқ пайдо мекунад.Дар ҳоле ки то ин дам ҳама гуруҳҳое, ки Амрико онҳоро “гуруҳҳои исломии ифротӣ” муаррифӣ мекард, исмҳои арабӣ  доштанд, ин бор гуруҳе ба истилоҳ ташкил шудааст, ки номи форсӣ дорад.Хуросон, ки аз нигоҳи ҷуғрофиёӣ дар гузаштаи на чандон дур минтақаи азиме аз Эрон то Осиёи Марказӣ ва Ҷанубиро дар бар мегирифт, имрӯз номи се вилоят дар Эрон аст. Бо номгузории ин гуруҳ чанд ҳадаф дар назар аст:ҳар чи бештар ҷазб кардани ҷавонони ин минтақа ба гуруҳҳои бо ном исломии дар асл террористӣ, дар тарсу ваҳшати бештар нигоҳ доштани ҳакимони минтақа, фароҳам кардани замина барои дахолатҳои низомии Амрико дар минтақа, тақвият кардани ҳизбу ҳаракатҳои мухолиф дар ин кишварҳо…Дар ин миён Эрон дар дастури кори вижа қарор дорад.
Аз муддатҳо қабл аст, ки Амрико дар бораи эҳтимоли вуқуи нооромиҳо дар водии Фарғона сару садо мекунад, акнун ба назар мерасад, ки ин кор ба уҳдаи “ДОИШ” ва махсусан гуруҳи “Хуросон” вогузор шудааст.Интишори хабарҳо дар бораи ҳузури ҷавонон аз кишварҳои Осиёи Марказӣ дар сафҳои артиши “Давлати исломӣ” пешзаминаи ҷазби ин ҷавонон ба чунин артишҳое дар кишварҳои худ мебошад ва зоҳиран рисолати аслии гуруҳи “Хуросон” ҳамин мавзуъ аст.Агарчӣ Осиёи Марказӣ ба мисли Ховари Миёна аз манбаъҳои саршори нафту газ бархурдор нест, аммо то ҳадде ин манбаъҳоро дорад ва як минтақаи стротегӣ дар арсаи рақобати миёни Русияву Чин ва Ғарб ба саркардагии Амрико мебошад.Ҳамин мавзуъ боис шудааст, ки чашмони тамаъҷу аз ҳар су ба ин минтақа духта шудаанд.Дар чунин шароите ин сохторҳои амниятии кишварҳои минтақа ҳастанд, ки барномаҳо мантиқӣ барои муқобила  бо ин таҳдидҳо таҳия кунанд.Аммо савол ин ҷост, ки оё ин сохторҳо тавон ва имконоти лозим барои чунин кори азимеро доранд? Дар шароите, ки сохторҳои амниятии кишварҳои минтақа даргири мушкилоти байнии ҳамдигар ҳастанд, иҷрои ин кор бо монеаи ҷиддӣ ру ба ру мебошад.Ин вазъият ҳамон чизе аст, ки фурсатталабони қудратҳои Шарқу Ғарб мехоҳанд.

“Давлати исломӣ” воситае барои бадном кардани ислом

Раиси ҷумҳури Амрико дар суханронии ахири худ дар нишасти Созмони милали муттаҳид, хадафи мубориза бо терроризмро барқарори сулҳу субот дар ҷаҳон унвон кард.аммо ҷараёни руйдодҳо ҳикоят аз ин дорад, ки ҳамин ба истилоҳ мубориза, заминаи нооромӣ ва низоъҳои бештарро фароҳам кардааст.Расонаҳои Амрико, ки ағлаб тавассути муҷтамаи низомӣ саноатӣ(военно промышленный комплекс) пуштибонии молӣ мешаванд, огоҳона ва ҳадафмандона ба суннӣ ва ё шиъа будани ин ё он гуруҳ таъкид мекунанд, то эҳсосоти мазҳабии мусалмононро барои куштани ҳамдигар бештар таҳрик кунанд.Парчамҳои сиёҳи “доишиҳо”, қатлиоми мардум, сар буридани ғайримусалмонон  ва дигар иқдомоти хилофи ислом, “шоҳкорҳое” ҳастанд, ки аз мактаби хадамоти вижаи Ғарб сарчашма мегиранд.Дар маҷмуъ ҷунбиши “Доиш” барои он ташкил карда шудааст, ки ҷанги миёни мазҳабҳоро дар олами ислом роҳандозӣ кунад, то давлатҳои ғарбӣ беҳтар битавонанд ба ҳадафҳои худ дар кишварҳои исломӣ даст ёбанд.
Имрӯз Амрико ҳамчун жандарми ҷаҳон вориди амал шудааст ва барои он чи ки барқарории суботу оромиш мегӯяд, заминаро барои дахолат дар корҳои ҳар кишваре фароҳам мекунад. Ахиран дар ҳуқуқшиносии байналмилал истилоҳи “таҷовузи башардустона” роиҷ шудааст, ки низ аз тарфандҳои мустамликадории навин аст.
Ҷои нигаронӣ аст,ки иддае аз ҷавонони  соддалавҳ, ҳатто аз кишвари мо, фирефтаи таблиғоти доишиҳо шуда, ба ин гуруҳ пайвастаанд.Аз ҳама нигаронкунанда он аст, ки “Доиш” акси як кудаки ноқис таваллуд шударо мунташир карда, эълон кард, ки ин Даҷҷол аст ва барои наҷот аз ӯ ба гуруҳи мо ҳамроҳ шавед.
Дар чунин вазъе оё давлатҳои минтақа тавони дифоъ аз амнияту суботи кишвар ва шаҳрвандони худро доранд?

Хеле ва хеле мехоҳам, ки ҷавоб ба ин пурсиш мусбат бошад.

 

 

Дилсардии Точикистон аз ниҳодҳои минтақайи

Чанде қабл дар шаҳри Остона, пойтахти Қазоқистон нишасти вазирони хоричаи кишварҳои узви Паймони амнияти чамъй баргузор гардид. Агарчй дар ин нишаст масъалаи амният дар марзҳои миёни Точикистон бо Афғонистон баррасй шуд, аммо ширкаткунадагон ҳозир нашуданд яке аз масоили доғи минтақа, сардии равобит миёни Тошканд — Душанберо дар дастури кор қарор диҳанд.

Дар нишасти Остона барномаи нишасти сарони кишварҳои узви ин Паймон, ки қарор аст 15 майи соли чорй дар Маскав баргузор шавад, баррасй ва тасвиб шуд.Дафтари матбуотии раёсати чумҳурии Точикистон дар бораи ҳузур ё адами ҳузури Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳур дар нишасти Маскав гуфтааст, ки ҳануз ин масъала ниҳойи нашудааст.Нишасти Маскав аз он чиҳат ки маҳалли гиромидошти ду чашни — 20 солагии имзои созишномаи паймони амнияти чамъй ва 10 солагии таъсиси ин Паймон хоҳад буд, аҳамияти бештаре касб кардааст.Аммо дар Душанбе ва дар дигар кишварҳои узв низ аз фаъолияти ин ниҳоди минтақайи розй нестанд ва ояндаи онро низ чандон рушан арзёбй намекунанд.Зеро даҳ соли фаъолият нишон дод, ки Паймони амнияти чамъй ҳаргиз як ниҳоди фарогири минтақайи набудааст ва тақрибан ҳеч нақше дар ҳалли масоили амниятй ичро накардааст.Нишасти охири Паймони амнияти чамъй дар Остона барои Душанбе аз он чиҳат аҳамият дошт ки интизор мерафт дар он ба мушкилоти ду ҳамсоя — Узбакистон ва Точикистон низ расидагй мешуд.Точикистон бештар ба ин мавзуъ умедвор буд ва дар остонаи нишасти Остона дар ин замина баъзе заминасозиҳо анчом дод. Аз чумла сафорати Точикистон дар Маскав рузи 2 апрел бо пахши баёнияе равобит миёни Тошканд — Душанберо буҳронй тавсиф кард ва ба навъе хостори мудохилаи кишварҳои дигари минтақа барои ҳалли ин мушкил шуд.Рузи 5 апрел Асомаддин Саидов, сафири Точикистон дар Бишкек бо баргузории як нишасти хабарй, амалкарди Узбакистон дар қиболи кишварашро талош дар ростои барҳам задани суботи Точикистон тавсиф кард.

 Агарчй бархе аз маҳофили коршиносй ва давлатмардон дар Точикистон бар ин бовар буданд, ки ҳадди ақал масъалаи сардй дар равобити Тошканд — Душанбе тазаккур дода хоҳад шуд, аммо гуруҳе аз таҳлилгарон бо ишора ба шеваи амалкарди ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқ, таъкид бар ин доштанд, ки ин масъала на танҳо баррасй намешавад, ҳатто дар руйхати эҳтимолии масоили қобили баррасй дарч нахоҳад шуд.Нишасти Остона собит намуд, ки дар марҳалаи кунунй барои аъзои Паймони амнияти чамъй, интихоби мавозеъи муштарак нисбат ба фароянди хуручи неруҳои ғарбй аз Афғонистон , он ҳам дар чорчуби манофеи гардонандагони аслии ин ниҳод, муҳимтар аз дигар масъалахо аст.

 Бо таваччуҳ ба он чй гуфта шуд, иттилоияи дафтари матбуотии раёсати чумҳурии Точикистон ҳаргиз як иттилоияи иттифоқй ё маъмулй набуда, гуёи ин раванд аст, ки Точикистон дурнамои ҳузури худ дар ниҳодҳои аз ин қабилро дар ҳоли баррасй аст.Албатта бисёре аз соҳибназарон имкони хуручи Точикистон аз Паймони амнияти чамъй ё дигар ниҳоди таҳти раҳбарии Маскавро хеле заъиф арзёбй мекунанд ва мегуянд, аз он чо ки Русия ва Точикистон ду шарики стратегй маҳсуб мешаванд, Душанбе наметавонад даст ба чунин иқдоме занад. Аз суи дигар, вобастагиҳои зиёди Точикистон, ба вижа дар мархалаи кунунй ба Русия, Точикистонро ночор ба узвият дар ниҳодҳои минтақайи кардааст.Воқеият он аст, ки аслитарин далели хуручи Гурчистон аз ниҳодҳои қаламрави Шуравии собиқ аз як су корношоямии ин ниҳодҳо ва аз суи дигар фақат дар чорчуби манфиатҳои Русия чархидани онҳо будааст.Албатта Гурчистон аз пуштибонии қавии Гарб ба саркардагии Амрико, бархурдор буд ва бо вучуди шикаст дар чанги панчруза(августи соли 2008),тавонист то ҳадде хостаҳои худро бар Маскав таҳмил кунад.Ба илова, Гурчистон тақрибан ҳеч вобастагии иқтисодй ба Русия надорад, дар ҳоле ки Точикистон бо чаҳони ба истилоҳ хоричи дур, фақат аз тариқи қаламрави Русия метавонад робитаи заминй барқарор кунад.Аммо чудо аз баҳси идомаи узвияти Точикистон дар ниҳодҳои минтақайи, фаъолияти ин ниҳодҳо ҳаргиз дар чорчуби ойинномаҳои тасвиб намудаашон набудааст.Хамин мавзуъ боис шуда, ки Узбакистон борҳо узвияти худ дар ин созмонҳоро мутаваққиф кардааст.Ин созмонҳо фақат ба он хотир таъсис шудаанд,ки нуфузи Русияро ҳадди ақал дар зоҳири қазия, дар қаламрави Шуравии собиқ ҳифз кунанд.Яке аз санадхое ки дар нишасти охири Паймони амнияти чамъй ба тасвиб расид, аъзоро вазифадор мекунад, ки ба таъсиси пойгоҳи кишвари саввум дар қаламрави худ ризоят надиҳанд.Яъне ин дақиқан ҳамон чизе ҳаст ки Маскав мехоҳад, зеро дар марҳалаи кунунй Амрико бо тамоми тавон талош дорад, дар Осиёи Марказй, аз чумла дар Точикистон таҳти пушиши «истгоҳи муваққат», таъсисоти низомй эчод кунад.Амрико дар пайи он аст аз вазъияти ҳоким дар равобити Точикистон бо Русия ва Узбакистон, баҳрабардориҳои лозим анчом диҳад.

 Имруз Амрико ба хубй дарк кардааст, ки баъд аз фурупошии Шуравй қаламрави он абарқудрат ба истилоҳ бидуни раҳбар мондааст.Карори маълум дар замони Шуравй идоракунии ин қаламрав дар дасти Русия буд ва тамоми ихтилофот ё масоили миёни чумҳуриҳо, дар Маскав ҳаллу фасл мешуд.Аммо Русия ба унвони меросхори он абарқудрат, натавонист бар ин масъулияти мухими худ амал куад ва фақат манофеи худро, он ҳам на дар ҳадди лозим, дунбол кардааст. ҳосил он аст, ки дар Осиёи Марказй имруз шоҳиди амали ба истилоҳ қонуни зур ҳастем ва кишвари нисбатан бархурдор аз имкониятҳо ва зарфиятҳои Узбакистон, ду ҳамсояи худ — Точикистон ва Кирғизистонро бо ҳар баҳонае таҳти фишор қарор медиҳад.Монеътарошии давлати Тошканд дар масири сохти неругоҳи барқи обии Роғун мучиб шудааст, ки тайи ду се соли охир ба иқтисоди Точикистон садҳо милён доллар зарару зиён ворид шудааст.Тавакқуфи вагонҳо, бастани роҳҳо ва қатъи интиқоли газ мардуми Точикистонро дар остонаи фочеаи инсонй қарор додааст.Ин ҳама дар ҳолест, ки тамоми ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқ, ки Точикистон аз аъзои фаъоли онҳост, густариш ва таҳкими ҳамгароиҳо ва таъмини суботу амнияти шаҳрвандонро аз авлавияти вазифахои худ эълом кардаанд.Дар ҳамин ҳол Владимир Жарихин, муовини раиси Пажуҳишгоҳи кишварҳои Иттиҳоди давлатҳои мустақили Русия, дар ҳимоят аз амалкарди Маскав мегуяд, муносиботи сарди Тошканду Душанбе, як масъалаи комилан хусусй миёни ду кишвари ҳамсоя аст ва то ҳол ҳеч як аз ин ду кишвар барои рафъи мушкилоташон ба Русия мурочиат накардаанд, то Русия дар ҳали ин масъала миёнчигарй кунад.Аммо воқеият он аст, ки ҳам Русия ва ҳам дигар қудратҳои ғарбй, ки бо шиорҳои мухталифи демократй, таҳкими ҳамгароиҳо ва … вориди Осиёи Марказй шудаанд, дар асл ҳадафҳои стротегии худро дунбол мекунанд.Дар мачмуъ дилсардй ва ноумедии давлати Душанбе аз тарзи фаъолияти ниҳодҳои таҳти рҳбарии Маскав ба тадрич бар фосилаи миёни Маскав ва Душанбе хоҳад афзуд. Аммо вобастагиҳои Точикистон аз Русия, ки ҳузури ҳудуди як миллион коргари точик дар шаҳрҳои мухталифи Русия аз он чумла аст, дар айни ҳол Душанберо дар мадори сиёсатҳои Кремл нигоҳ доштааст. Табиист, ки чунин вазъияте барои ҳамеша боқй нахоҳад монд.

Точикистон ва Кирғизистон: дар масири талошҳои муштарак

Дар нишасти кумиссиюни байниҳукуматии Точикистон ва Қирғизистон, ки рузи 6 феврали соли чорй оғоз ба кор кард, масоли марбут ба таъйини хати марзй миёни ду кишвар мавриди баҳсу баррасй қарор хоҳад гирифт.Кабл аз ин нишаст мақомоти точик гуфта буданд, ки Точикистон ва Қирғизистон дар мавриди марзҳои муштарак мушкилоти чандоне бо ҳам надоранд.Аз чумла Низомиддин Зоҳидов, маовини вазири умури хоричаи Точикистон гуфт, то кунун 50 дарсади манотиқи марзии ду кишвар аломатгузорй шуда, дар мавриди манотиқи боқимонда низ тақрибан мавозеъи ду тараф ҳамсонанд.

 Точикистон ва Қирғизистон як ҳазор километр марзи муштарак доранд ва бар асоси асноди ба имзорасида миёни ду тараф, 471 километр аломатгузорй шуда, дар мавриди бархе манотиқи марзй ихтилофи назарҳое вучуд дорад.Аз чумла дар марзи миёни ду вилояти Ботканд(Қирғизистон) ва Суғд(Точикистон) манотиқи мавриди баҳс вучуд дорад, ки борҳо боиси низоъ миёни ду тараф шудааст.Аммо мақомоти ду тараф ҳамеша талош кардаанд, ки ин низоъҳоро дар нутфа хомуш кунанд, зеро имруз Бишкек ва Душанбе ба хубй медонанд, ки мушкилот ва масоили муштараке доранд, ки ҳаллу фасли онҳо фақат дар гарави талошҳо ва ҳамкориҳои дучониба аст.Хам Точикистон ва хам Қирғизистон дар мукоиса бо дигар кишварҳои минтақа иқтисоди заъифе доранд ва бахши аъзами будчаи ин кишварҳо ба қарз, эътибор ва сармоягузориҳои хоричй устувор аст Вучуди фасоди молй дар сохторҳои ҳукуматй, иқтисоди ҳар ду кишварро дар ботлоқи буҳронҳо қарор дода, кишварҳо ва ниҳодҳои сармоягузорро дилсард кардааст.Яке аз охирин маврид дар ин замина он аст, ки ду соли пеш 97 миллион доллар, ки Сандуқи байналмилалии пул барои мубориза бо фақр ба Точикистон дода буд, бе ному нишон нопадид шуд ва масъулони точик натавонистанд санаде дар мавриди харочоти ин маблағ ироа диҳанд.Дар Қирғизистон низ Курмонбек Боқиев ва аъзои хонаводааш бо дар даст гирифтани вазифаҳои калидй, сарвату дороиҳои ин кишваррро ғорат карда, дар бисёре аз маворид бахшҳое аз кумакҳои  хоричиро ба ҳисобҳои шахсии худ дар бонкҳои хоричй мерехтанд..

     Умумиятҳои мавчуд ду кишвари Точикистон ва Қирғизистонро бар он доштааст, ки дар рафъи мушкилоти мавчуд, зимни бакоргирии зарфият ва имкониятҳо, фаъолиятҳои худро низ ҳамоҳанг кунанд.Ба далели мавқеияти чуғрофиёйи ва ҳаммарзй бо Афғонистон, ҳамчунин авзои кунунии минтақа, ҳамкориҳои амниятии Бишкек — Душанбе бештар аҳамият касб кардааст.Моҳи сентябри соли 2011 миёни вазоратҳои дифоъи ду кишвар қарордоди ҳамкориҳои низомй барои соли 2012 ба имзо расид.Бар асоси ин қарордод сохторҳои амниятии Точикистон ва Қирғизистон бо баргузории тамриноти муштарак тавони дифоъйии худро дар муқобила бо таҳдидҳои эҳтимолй, тақвият мекунанд ва то кунун дар ин росто чандинй тамриноти муштарак баргузор кардаанд.Бо ин ҳол аслитарин маврид дар муштаракоти давлатҳои Бишкек ва Душанбе вобастагии энержии онон бо Русия(ду кишвар 90 дарсади сухти худро аз Русия ворид мекунанд) ва вучуди мушкилоти фаровон дар масири ичрои тарҳҳои гидруэнержии ду тараф аст.Дар ин миён мухолифатҳои Узбакистон ба сохти неругоҳи «Камбарота» дар Кирғизистон ва «Роғун» дар Точикистон ин ду кишварро дар гири маосили зиёде дар бахшҳои мухталифи иқтисод кардааст.Ахиран мухолифатҳои Тошканд дар ин замина ба як абзори фишор ба ду кишвари ҳамсоя табдил шудааст ва осебҳои бештаре ба Точикистон ворид шудааст.Аз чумлаи ин осебҳо муҳосираи иқтисодии Точикистон аст, ки на танҳо мучиби афзоиши нархи маҳсулот дар бозорҳо шуда, балки ичрои тарҳҳои муҳими иқтисоди ин кишвар ва фаъолиятҳои корхонаҳои бузургро то ҳадди зиёде халалдор кардааст.Умед ва интизороти Бишкек ва Душанбе ба мусоидат ва миёнчигариҳои Маскав чиҳати ҳалли мушкилоти мавчуд дар равобит бо Тошканд бароварда нашуд, ҳатто дар ҳолатҳое Русия ошкоро аз мавозеи Узбакистон дифоъ кард.Ҳамин амр боис шуд, ки Қирғизистон ва Точикистон ба дунболи пуштибони дигаре бароянд ва ин раванд ононро ба ҳамкориҳои бештаре бо Амрико тарғиб кард.Вошингтан низ бо дарки мавқеияти ин ду кишвар ва камтаваччуҳии Кремл ба онҳо, ҳамкориҳо бо Бишкек ва Душанберо дар заминаҳои мухталиф густариш дод.Ин ҳамкориҳо замоне ки вориди бахшҳои ҳассосе назири ҳамкориҳои амниятй ва низомй шуд, давлатмардони русро ба вокуниш водошт.Нишасти ғайрирасмии сарони кишварҳои узви Паймони амнияти чамъй дар Маскав(декабри соли 2011) ва имзои асноди чадиди ин Паймон тавассути ҳамаи раисони чумҳури ҳозир дар ин нишаст, аз чумлаи ин вокунишҳо буд.Агарчй Русия  имзо гузоштани Ислом Каримов ба ин аснодро пирузии бузурге барои худ таъбир кард, аммо нигаронии худ аз иқдомоти отии Бишкек ва Душанбе мабнй ба идомаи ҳамкориҳои низомй бо Амрикоро пинҳон надошт.Давлати пешини Қирғизистон дар як иқдоми ба истилоҳ ғофилгирона, бо ивазкунии унвони пойгоҳи «Манас» ба марказй транзити байналмилай, тавонист ҳамкориҳои низомй бо Амрикоро идома диҳад, бе он ки ҳассосияти Маскавро барангехта бошад.Русия аз он бим дорад, ки Точикистон низ бо сиёсатҳои мушобеҳе фурудгоҳи «Айнй»ро дар ихтиёри ҳавопаймоҳои амрикойи қарор диҳад. Албатта Русия барои эъмоли фишор ба ду кишвари Точикистон ва Кирғизистон фишангҳое дар ихтиёр дорад, ки  коргарони муҳочир аз ин чумлаанд ва давлатмардони рус тобистони гузашта, замоне ки масъалаи халабонҳо миёни Маскав — Душанбе буруз кард, ин баргаро ба бозй дароварданд ва Точикистонро таҳти фишор қарор доданд.Албатта танҳо бакоргирии фишор наметавонад дар пешбурди сиёсатҳо корсоз бошад ва Маскав бархе имтиёзотро низ дар назар гирифтааст, то ин ду кишвари муҳими Осиёи Марказиро дар маҳдудаи нуфузи худ нигоҳ дорад.Ваъдаи пазируфтан ба Иттиҳоди гумрукй аз ин чумла аст, ки мақомоти Маскав ду кишвари Точикистон ва Кирғизистонро дар авлавият қарор додаанд.Аммо воқеият ин аст, ки дар муқоиса бо Кирғизистон, Точикистон камтар мавриди ба истилоҳ тараҳҳуми Маскав қарор гирифтааст.Дар шароите ки Русия ба изои ҳамкориҳои низомй, ба Кирғизистон маводи сухти бидуни андоз содир мекунад, аммо дар ин замина ҳеч гузаште барои Точикистон қоил нест. Тайи ду соли ахир дар қиёс бо Кирғизистон, Точикистон маводи сухтро бо кимати гаронтар аз Русия ворид мекунад ва музокироти тарафҳо дар ин замина натичаи матлубе барои Душанбе ба ҳамроҳ надоштааст.Аз ин ру Душанбе талош кардааст то вобастагиҳои энержй аз Русияро рафъ кунад, аммо дар соли 2011 миқдоре сузишворй аз дигар кишварҳо ворид кард ва фақат 10 дарсад аз мизони ин вобастагиҳоро коҳиш дод.Дар чорчуби талошҳо барои пойин овардани қимати маводи сухт, 25 январи соли чорй Гул Шералй, вазири энержии Точикистон ба Маскав сафар ва бо мақомоти рус музокира кард.Натичаи ин музокирот он буд, ки Русия ҳозир нашуд як миллион тон сузишворй бидуни молиёт ба Точикистон содир кунад ва фақат барои содироти 179 ҳазор тон ризоят дод.Аз раванди таҳаввулоти марбут ба ин масъала бармеояд, ки Русия дар сурате сузишвории мавриди ниёзи Точикистонро бидуни молиёт ва бо қимати муносиб таъмин мекунад, ки агар Душанбе дар мавриди бархе аз масоили сиёсй ва низомй, аз чумла бозгашти марзбонони рус ба марзи Точикистону Афғонистон, истифодаи ройгони Русия аз фурудгоҳи «Айнй» ва ба 49 сол тамдид кардани истиқрори пойгоҳи низомии Русия, эъломи ризоят кунад.

 Хам Точикистон ва ҳам Кирғизистон коҳиши вобастагии энержй аз Русияро ба таври чиддй дар дастури кор қарор додаанд.Кирғизистон бештар аз Точикистон пайомадҳои дардноки таҳрими сузишворй тавассути Русияро тачриба кардааст ва суқути давлати Курмонбек Боқиев тасдқи ин гуфтаҳо аст. Агарчи дар ду кишвар умури иктишофй идома дорад, аммо бино ба бароварди коршиносон истихрочи нафт ниёзманди сармоягузориҳои калон аст ва адами сармояи мавриди ниёз, суръати ин  равандро кунд кардааст.Бо вучуди ин, ду кишвари ҳамсоя мусаммам ба ҳамкориҳои муштарак дар чиҳати ҳаллу фасли масоили энержй ҳастанд, амре ки роҳи ҳалли он дар ҳамгаройиҳои минтақайи нуҳуфтааст.Ба баёни дигар агар Точикистон ва Кирғизистон, ки соҳибони манобеи фаровони об дар минтақа ҳастанд, бо Узбакистон, Казоқистон ва Туркманистон, ки аз манобеи саршори нафту газ бархурдоранд, канор оянд, аз вобастагии энержй ба Русия нишоне боқй нахоҳад монд.Аз ин ру дарк кардан душвор нест, ки идомаи ихтилоф миёни кишварҳои минтақа баргирифта аз манофеи Маскав аст ва бақо ё рафъи ин ихтилофот низ то ҳадди зиёде вобаста ба амалкарди Русия аст.

 Бо таваччуҳ ба мавозеи ҳамсони Душанбе Бишкек дар мавриди бисёре аз масоили минтақайи, интизор меравад, ки масъалаи марзй миёни ду кишвар дар ояндаҳои наздик ҳаллу фасл хоҳад шуд.

Осиёи Марказй дар гирдоби рақобати қудратҳо

Омодагиҳо ба интихоботи раёсати чумҳурии Амрико дар ҳоле оғоз шудааст, ки довталабон барои ширкат дар ин интихобот дар чорчуби тарҳи яккатозии Амрико бар чаҳон, тақвияти ҳузур дар Осиёи Марказиро матраҳ мекунанд ва аз ин мавзуъ ба унвони аслитарин бахш дар сиёсати хорчии худ ёд мекунанд.Аз чумла Митту Ромнй(Mitt Romney), номзади чумҳурихоҳон дар яке охирин суханрониҳои худ таъкид кард, ки дар сурати тасадди пусти раёсати чумҳурй Осиёи Марказиро аз сиёсатҳо ва иқдомоти худхоҳонаи Русия озод хоҳад кард.

Вай бо ишора ба аҳамияти Осиёи Марказй барои Амрико гуфт, тақвияти ҳамкориҳо аз чумла дар бахши низомй, ки кумакҳои низомй, омузиши кодрҳои ҳирфаи барои артишҳои миллй, тачҳизи сохторҳои низомй ва … шомили он хоҳад буд, имкон хоҳад дод, ки ҳузури Русия дар минтақа заъиф ва камранг шавад.Ин суханон дар ҳоле садо медиҳанд, ки Барак Абама, раиси чумҳур ва дигар мақомоти амрикойи борҳо таъкид кардаанд, ки ҳаргиз қасди боқй мондан дар Осиёи Марказиро надоранд.Аз ин ру ин ибрози назарҳо парда аз руи тарҳҳои геостротегии Амрико, бармедорад ва тадиқи он аст, ки тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» тарҳе ба истилоҳ ташрифотй набуда, балкй бахше аз сиёсати тавсаъаталбонаи Амрико хоҳад буд ва хуручи низомиёни амрикойи аз Афғонистон ба навъе оғози амалй шудани ин тарҳ хоҳад буд. Изҳороти Ромнй дар ҳоле садо медиҳад, ки Русия низ бар он шудааст чойгоҳи худ дар Осиёи Марказиро эҳё кунад ва Владимир Путин ба унвони барномаҳои қабл аз интихоботии худ, бахше аз тарҳҳои Маскав дар мавриди Осиёи Марказиро эълом кард.Владимир Путин бо эъломи таъсиси Иттиҳодияи Авруосиё ин паёмро барақибони Маскав иблоғ кард, ки Русия ба таври чиддй аз ҳақи худ дар муъодилоти байналмилалй дифоъ хоҳад кард.Аммо ибрози назарҳои мақомоти амрикойи дар мавриди муқобила бо Русия дар Осиёи Марказй, дар пасманзари истиқрори сомонаи мушакии Амрико дар Аврупойи шарқй чиддитар аз эъломияҳои мақомоти русй ба назар мерасад.
Дар поёни ҳазораи дуввум бисёре аз назарияпардозони амрикойи пешбинй мекарданд, ки қарни 21 қарни Амрико хоҳад буд ва Вашингтон идоракунии чаҳонро ба даст хоҳад гирифт.Чорч Фридман ва Мередит Фридман аз чумлаи назарияпардозони амрикойи ҳастанд, ки мутмаъинанд дар қарни 21 калиди ҳамаи чангҳо ва дар кул ояндаи башарият дар дасти Амрико хоҳад буд.Тарҳи «Осиёи Миёнаи Бузург» дар соли 2001 ба вучуд омад ва моҳияти аслии он ташкили иттиҳоди чадиди кишварҳои Осиёи Марказй, Афғонистон ва Осиёи чанубй бидуни мушорикати Русия ва Чин аст.Ичрои ин тарҳ имкон хоҳад дод, ки Иёлоти Муттаҳидаи Амрико на фақат кишварҳои Осиёи Марказиро аз оғуши Русия ва Чин раҳо кунад, балкй ба таври қатъй дар минтақа мустақар шуда, Осиёи Марказиро ба қаймумияти худ табдил диҳад.Фредерик Старр, раиси институти Осиёи Марказй ва Қафқози вазорати хоричаи Амрико, аввалин касе буд, ки тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» ро ифшо ва аҳдофи Кохи сафед дар ин заминаро ташреҳ кард.Дар соли 2005 Кандализа Райс, вазири умури хоричаи вақти Амрико бо судури фармоне масъулияти иртибот бо панч кишвари Осиёи Марказиро аз дафтари умури кишварҳои Аврупо ва Авруосиё ба дафтари умури кишварҳои Осиёи Чанубй вогузор кард.Ин иқдом байнгар аз таваччуҳи вижаи Вашингтон ба минтақаи Осиёи Марказй аст, ки имруз шоҳиди афзоиши бештари он ҳастем. Кандализа Райс дар бораи аҳамияти Осиёи Марказй ва Чанубй гуфта буд, ин минтақа конуни буҳрон ва нооромиҳо не, балки маҳалли фурсатҳои тоза аст.Вай дар тавчеҳи суханони худ гуфта буд, боястй дар қадами аввал фасоди молй, мазоҳири ноамнй, ифротгаройи мазҳабй ва миллй, қочоқи маводи мухаддир, бесуботии ичтимоъй ва ихтилофот миёни Ҳинду Покистон аз байн бардошта шавад.Тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» чойгоҳи вижа е дар сиёсати хоричии Амрико дорад ва дар навбати аввал ин тарҳ пешбинй мекунад, ки Покистон ва Ҳинд ба унвони шарикон ва муттаҳидони Амрико дар минтақа, аз ноҳияи энержй таъмин бошанд ва равобити гарми Вошингтан бо Исломобод ва Деҳлии нав барқарор бимонад.Дар ин росто иқдомоти зиёде анчом шудаанд, аммо натоичи ончуноние ба ҳамроҳ надоштанд ва Кохи сафед бо сармоягузориҳои калон ва ваъдаҳои кумакҳои молй ба кишварҳои Осиёи Марказй, талош дорад ризояти ононро барои мушорикат дар тарҳҳои худ, касб кунад.Ба ақидаи тарроҳони амрикойи муҳаррики аслии таҳаққуқи барномаҳои Амрико дар минтақа Казоқистон, Кирғизистон,Точикистон, Ҳиндустон ва Покистон хоҳанд буд ва ин тарҳ ба солҳо талош ва сармоягузориҳои калон ниёз дорад, то битавон дасти Русия ва Чинро аз Осиёи Марказй барои ҳамеша кутоҳ кард.
Назарияпардозони тарҳи «Осиёи Марказии Бузург» дар ибтидои тадвини ин тарҳ дар мавриди мухолифон низ ибрози назарҳое карда буданд ва ба ақидаи онон аслитарин мухолиф ва рақиби тарҳи мазкур Созмони ҳамкории Шонгҳой хоҳад буд.Ин созмон ки дар айни ҳол қалби Осиёро дар ихтиёр дорад, дар садад аст бо чазби Ҳинд, Покистон ва Эрон мавқеъи худ дар минтақаро комилан таҳким кунад.Баъд аз он ки Русия дар мавриди таҳаррукоти ахири Амрико дар Осиёи Марказй вокуниш нишон дод, инак Чин низ дар ин замина вокуниш нишон дод.Ахиран аъзои раёсати ҳизби комунисти Чин дар ибрози назарҳои чудогона Амрикоро омили аслии бесуботй дар ҳавзаи Осиё ва уқёнуси Ором хонданд.Дар ин ибрози назарҳо омадааст, Барак Абама, раиси чумҳури Амрико вақте дар бораи зарурати таҳкими ҳузури низомии Иёлоти муттаҳида дар Осиё сухан гуфт, на фақат Эрон, балкй Чинро мадди назар дошт.Таҳлилгарони ширкати FXClearing дар мақолае, ки интишороти ҳизби камунисти Чин мунташир кард, навиштанд, агарчй мақомоти амрикойи ба каррот гуфтаанд, ки ҳузури низомии Вошингтан алайҳи Чин нахоҳад буд, аммо таҳкими ҳузури низомии Амрико дар Осиё ва уқёнуси Ором, ки аз соли 2009 суръати бештаре касб кард, қабл аз ҳама алайҳи Пекин равона шудааст.Агарчи масъулони интишороти ҳизби комунисти Чин гуфтаанд дидгоҳи муаллифони мақола назари шахсии онҳост, аммо ин мавзуъ пушида нест, ки Чин ба таври чиддй таҳаррукоти низомии Амрико дар минтақаро дунбол мекунад ва густариши ҳузури низомии Вошингтан дар минтақаро ба нафъи худ намедонад.
Нигарониҳо аз густариши ҳузури низомии Амрико дар минтақа дар ҳоле матраҳ мешаванд, ки бархе маҳофил дар Русия ин иқдоми Пентагонро дар чорчуби барномаҳои зиддиэронии Кохи сафед арзёбй мекунанд ва мегуянд Амрико қасд дорад ҳалқаи муҳосираи Чумҳури Исломиро тангтар кунад.Ин маҳофил бо ишора ба ихтисоси 120 миллиард доллар барои барномаҳои низомии Афғонистон, таъкид мекунанд кишварҳои Осиёи Марказй барои касби ҳарчй бештари саҳми худ, талош мекунанд ҳамкорй бо Амрикоро густариш диҳанд.Коршиносони рус мегуянд ҳар як аз кишварҳои Осиёи Марказй, ба вижа Узбакистон ва Точикистон аз Русия дилсард шудаанд ва ба ин умеданд, ки бо кумаки Амрико битавонанд барномаҳои худ дар минтақаро таҳаққуқ бахшанд.Амрико бахши аъзами силоҳ ва тачҳизоти низомии худро ки аз Афғонистон хорич мекунад, ба Узбакистон ва бахшеро ба Точикистон хоҳад дод.Ба бовари коршиносони рус ниёзе ки Точикистон дар мархалаи кунунй ба Амрико дорад, дар пуштибонии Бонки чаҳонй аз тарҳи сохти неругоҳи Роғун хулоса мешавад ва азэхтимол дур ба назр мерасад, ки давлати Раҳмон шонси кунуниро нодида гирад.Хамчунин дигар кишварҳои Осиёи Марказй заъфҳое доранд, ки Амрико дар ҳоли баҳрабардорй аз онҳо мебошад. Аз ин ҳама таҳаввулот бармеояд, ки Осиёи Марказй дар мархалаи кунунй ба конунй сиёсатбозиҳои геополитикй табдил шудааст ва ин амр баргирифта аз набудани иттиҳод ва ҳамбастагй миёни кишварҳои минтақа аст ва то замоне ки ихтилоф миёни ин кишварҳо боқй ҳаст, онҳо ҳамчунон абзори дасти қудратҳо боқй хоҳанд монд.