Точикистон ва Русия : имтиҳоне дар гузари замон

Сарнавишти ду халабон, ки яке шаҳрванди Эстония ва дигаре шаҳрванди Русия ҳастанд, равобит миёни Русия ва Точикистонро ба таври бесобиқае ба чолиш кашидааст, ба гунае ки ин мавзуи комилан ҳуқуқй чанбаҳои сиёсй касб карда, аз толори муҳокима, ба вазорату идороти ду кишвар нуфуз кардааст.

Ибрози назарҳои мақомоти сатҳҳои мухталифи ду кишвар ва чанги иттилоотй миёни расонаҳои ду тараф, ки ҳамаруза бар густураи он меафзояд, баёнгар аз ин воқеият аст, ки ҳам Маскав ва ҳам Душанбе дар вазъияти чандон матлубе қарор надоранд.Ҳарчанд ахиран сухан аз талошҳо барои ҳалли мусолиматомези ин қазия ба миён меояд, аммо пайомадҳои он ҳамчунон нигаронкунанда арзёбй мешаванд.Дар ҳоле ки мақомоти точик ҳукми додгоҳи шаҳри Қурғонтеппа дар мавриди ду халабонро амре дар чорчуби меъёрҳои байналмилалй арзёбй мекунанд, дар Маскав таъкид бар ин доранд, ки ин ҳукм хорич аз меъёрҳои роич дар урфи байналмилал аст. Моҳи марти соли чорй ду ҳавопаймои русии мутаалиқ ба ширкати Rolkan, ки аз Афғонистон ба ҳарими ҳавойии Точикистон ворид шуда буданд, дар фурудгоҳи шаҳри Қурғонтеппа ба замин нишастанд ва халабонҳои онҳо шаҳрвандони Русия ва Эстония тавассути кормандони интизомии фурудгоҳ боздошт шуданд.Дар бораи ин руйдод ба чуз чанд хабари кутоҳ, гузоришоти дигаре мунташир нашуд ва расонаҳои иттилоотй ва маҳофили коршиносй камтар таваччуҳе ба он доштанд.Дар доираҳои сиёсии ду кишвар низ дар ин маврид изҳори назарҳои чиддй сурат нагирифта буд. Моҳи гузашта(охири моҳи октябр)додгоҳи шаҳри Қурғонтеппа баррасии парвандаи марбут ба ду халабонро анчом дод ва бар асоси ҳукми суд онҳо ба ҳаштуним солй аз озодй маҳрум шуданд.Баъд аз эъломи ин ҳукм мочаро оғоз шуд ва дар як муддати кутоҳ чанбаҳои густурдае дар расонаҳои иттилоъотй ва маҳофили сиёсии Русия касб кард.Шахсиятҳои сиёсии русй ин ҳукмро золимона тавсиф ва бо забони таҳдид тақозо карданд, ки додгоҳи Точикистон дар иртибот ба ин мавзуъ тачдиди назар кунад.Вазорати умури хоричаи Русия бо пахши баёния таъкид кард, ки «ҳукми додгоҳи Точикистон ҳаргиз дар чорчуби равобити стротегии Русия ва Точикистон нест ва ин иқдом робитаҳои ду кишварро ба таври чиддй латмадор хоҳад кард».Вазорати умури хоричаи Русия иллати вокуниши дерҳангом ба ин қазияро баргирифта аз мулоҳизоти ҳуқуқй баён кард, ки ҳадаф аз он пайгирии мавзуъ аз тариқи қонунй буда, то ин ки вачҳаи ҳеч як аз тарафҳо осеб набинад.Бо ин ҳол манобеъи вазорати хоричаи Русия эътироф карданд, ки дар моҳи май, яьне бо гузашти ду моҳ аз асорати халабонҳо, аз ин қазия огоҳ шуданд. Аммо чудо аз замон ва наҳваи огоҳ шудан аз қазияи халабонҳо, ҳамаи мақомоти аршади Маскав дар қиболи ин мавзуъи сирф ҳуқуқй, мавзеъгирй карданд ва тамомии онон бидуни истисно аз лаҳни таҳқиру таҳдид кор гирифтанд.Сегей Лавров, вазири хоричаи ин кишвар дар тамоси телефонй бо Ҳамроҳхон Зарифй, ҳамтои точики худ гуфт, «ҳукми додгоҳи Точикистон кишварашро ошуфта кардааст.»Димитрий Рогозин, сафири Русия дар созмони Антлантики шимолй(НАТО) таъкид кард, ки чун дигар шаҳрвандони Русия аз ҳукми додгоҳи Точикистон ба хашм омадааст.Ин мақоми русй бештар аз дигарҳо аз таҳқир ва таҳдид кор гирифт ва тазаккур дод, чунин амале чунончй дар Амрико иттифоқ меафтод , қобили қабул буд, чун Амрико ҳам мисли Русия як қудрати чаҳонй аст.Аммо вақте кишваре чун Точикистон, ки дар тамоми заминаҳо вобаста ба Русия аст, даст ба чун амале мезанад, чойи таачуб аст.Рогозин таъкид кард, мо бояд дар ҳалли ин қазия ба нафъи ду халабон, бе ниҳоят сифту сахт бошем. Димитрий Медведев, раиси чумҳури Русия, рузи 14 ноябр дар охирин мавзеъгирии худ дар қиболи парвандаи халабонҳо, ки дар ҳошияи нишасти сарони кишварҳои узви ҳавзаи Осиё ва Уқёнусия дар Ҳонолулу сухан мегуфт, бори дигар таъкид кард, «агар паёми мо дар мавриди бознигарй ба ин парванда аз тарафи Точикистон шунида нашавад, ин мавзуъ бетаъсир бар равобити ду кишвар нахоҳад буд».Раиси чумҳури Русия таҳдид кард дар қиболи Точикистон иқдомоти ғайриқмутақорун дар пеш хоҳад шуд.Юрий Попов, сафири Русия дар Душанбе, бо раиси чумҳури Точикистон дидор кард ва хостори ҳаллу фасли ҳарчй зудтари қазияи ду халабон шуд.Владимир Жириновский, маовини раиси Думаи Русия бо ирсоли нома ба Анатолий Сердюков,вазири дифоъи ин кишвар, дархост кардааст, ки бо истифода аз неруҳои вижаи ин вазоратхона, халабонҳо аз асорат озод карда шаванд.Жириновский, ки як шаҳрванди яҳудитабори Русия аст, бо ишора ба амалкарди Исроил дар қиболи арабҳо, таъкид кард, бояд Русия Точикистонро ҳамон гуна ки Исроил Лубнонро «уту» кард, адаб кунад.Валентина Матвиенко, раиси шурои федератсиюни Русия иброз дошт, чунончй Русия ва Точикистон ба тафоҳум нарасанд, Маскав дар қиболи давлати Душанбе таҳримҳои шадидери ба кор хоҳад гирифт. Валерий Шянкин, узви Кумитаи равобити байналмилалии Шурои федератсияи Русия гуфт, кишвараш бояд аз тамоми иқдомоти сахтгирона алайҳи Точикистон кор бигирад, то ҳавонавардонро раҳо кунад. Вай пешниҳод кард, ки «бояд вуруди муҳочирони кории точик ба Русия маҳдуд карда шавад.» Михайил Капура, муовини раиси кумитаи ҳуқуқ ва додгоҳи Шурои федератсияи Русия низ аз давлати кишварашро хостааст, ба Точикистон «посухи сазоворе» диҳад, зеро ба гуфтаи у «Русия кишваре нест, ки кафши худро бо он пок кунед». Албатта матбуоти фурсатталаби русй беш аз ҳар замони дигаре матолиби зиддиточикй мунташир ва талош карданд аз ин фурсат дар ростои сиёҳ кардани вачҳаи точикон дар Русия кор гиранд.Миллигароёни русй низ бо тачаммуъ дар муқобили сафорати Точикистон дар Маскав, бар зидди точикон ва Точикистон шиор доданд.Хадамоти муҳочирати Русия бидуни эълом иқдом ба ихрочи муҳочирони кории точик аз шаҳрҳои мухталифи ин кишвар кард ва дар як муддати кутоҳ садҳо муҳочири корй аз Русия ихроч шуданд, ки ин раванд ҳамчунон идома дорад.Албатта ин иқдоми зидди меъёрҳои байналмилалии Маскав вокунишҳои ниҳодҳои байналмилалии дифоъ аз ҳуқуқи башарро дар пай дошт ва ин ниҳодҳо бо маҳкум кардани озору тавҳини муҳочирони кории точик тавассути сохторҳои русй, дархост карданд ин амали хорич аз урфи байналмилал мутаваққиф шавад. Дар ин миён мавзуе ки бештар чалби таваччуҳ мекунад, суханони як мақоми вазорати хоричаи Русия аст, ки ошкоро аз дахолати эҳтимолии низомй дар ҳалли ин қазия сухан ба миён овард.Ин мақоми Русия ки аз зикри номаш худдорй кардааст, таҳдид кард, «ҳануз ки лашкари 201 вориди амал нашуда, Точикистон ба хостаҳои Русия тан дардиҳад». Аз суе Абдумачид Достиев, сафири Точикистон дар Маскав, ба вазорати хоричаи Русия фаро хонда шуда ва маротиби норизоятии Русия аз ҳукми додгоҳи ду халабон ба вай ироа шуд. Аз сафири Точикистон дархост шуд, ки зимни иблоғи ин паём ба Душанбе, расидагй ба ин мавзуъро суръат бахшад.Дар ҳамин ҳол идораи амнияти миллии вилояти Хатлон бо ироаи далелҳо ва санадҳои зарурй, аз полиси байналмилал — Интерпол тақозо кард, ки Сергей Полуянов, раиси ширкати » Rolkan Investmens Ltd «ро боздошт ва дар ихтиёри Точикистон қарор диҳад. Аммо Маскав эълом кард ки ба ҳеч вачҳ раиси ин ширкатро дар ихтиёри Точикистон қарор нахоҳад дод. Вокунишҳои Русия дар қиболи қазияи ду халабон баёнгар аз ин воқеият аст, ки Маскав давлати Душанберо ҳамчун як давлати мустақил қабул надорад ва амалкарди додгоҳи Қурғонтеппаро ба унвон таҳқир нисбат ба худ таъбир кард.Қаблан Русия дар қиболи ҳаводиси ба ин монанд хомушй ихтиёр карда буд, аз чумла соли гузашта додгоҳи Узбакистон сарҳанги рус Юрий Корепановро бо чосусй муттаҳам ва зиндонӣ кард.Маскав кучактарин эътирозе накард.Чанде қабл Амрико Виктор Бут, шаҳрванди Русияро, ки мутаҳҳам ба қочоқи аслиҳа буд, дар Бонкук боздошт ва дар Амрико мучозот кард, Маскав боз ҳам хомуш буд.Акнун дар мавриди ин ки Русия дар Точикистон фақат дунболи манофеи худ мегардад, ҳеч шаке боқй намондааст.Ба назар мерасад Маскав бо баҳона қарор додани қазияи халабонҳо дар пайи он аст ки ба хостаҳои стротегии худ дар Точикистон даст ёбад. Ин мавзуъ, яъне амалкарди чанд рузи ахири Русия дар қиболи Точикистон зимни ин ки беэътимодй ба Маскавро дар Осиёи Марказй доман зад, тамомии барномаҳои Владимир Путин дар мавриди эчоди Иттиҳоди Авруосиёро низ зери савол бурд.

Узбакистон ва Туркманистон дар роҳи ҳамгаройи

Сойтҳои мухталиф дар Узбакистон ва Туркманистон аз сафари раиси чумҳури Туркманистон ба Узбакистон дар баҳори имсол хабар доданд.Бар пояи ин гузоришҳо пешбинй мешавад, ки тайи ин сафар ва дидору гуфтугуҳои мақомоти олирутбаи ду кишвар, санадхои муҳим дар заминаи густариши равобит миёни Ишқобод — Тошканд ба имзо расад.Бо таваччуҳ ба ин, гуфта мешавад сафари Қурбонгулй Бердимуҳаммадов ба Тошканд нуқтаи муҳиме дар раванди ҳамкориҳо миёни Туркманистон ва Узбакистон хоҳад буд.Албатта ин сафар чавоб ба сафари Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон ба Туркманистон аст, ки дар моҳи октябри соли 2010 анчом шуд. Дар чорчуби сафари Ислом Каримов чанд санади ҳамкорй миёни ду тараф ба имзо расид, ки тафоҳумномаи ҳамкорй дар бахшҳои фарҳангй — башардустона дар давраи солҳои 2011 — 2013 аз муҳимтарини ин аснод буд.Ҳамчунин дар рузҳои сафари раиси чумҳури Узбакистон ба Туркманистон дар шаҳри Дашогози Туркманистон чашнвораи дустии халқҳои узбак ва туркман баргузор гардид. Дар мачмуъ дар мавриди сафари рузҳои 18-20 октябри соли 2010 Ислом Каримов ба Ишқобод бояд гуфт, раиси чумҳури Узбакистон тайи даҳ моҳи ахир ду бор ба Туркманистонро сафар кард.Ин сафар бо таваччуҳ ба вижагиҳои хоси худ, дар меҳвари матолиби хабарй ва таҳлилии расонаҳои минтақа ва хорич аз он қарор дошт.Нахустин вижагии ин сафар он буд, ки чанд руз қабл аз сафари Димитрий Медведев, раиси чумҳури Русия ба Ашқобод, сурат гирифт.Ва масоили энержй дар маркази баррасиҳои Каримов ва Бердимуҳаммадов қарор дошт.Ҳарчанд содироти гази Туркманистон ба хорич аз минтақа, барои фаъолиятҳои бахши энержии Узбакистон аз аҳамияте хосе бархурдор аст, дар ин миён масъалаи ҳамсонсозии мавзеъҳои ду кишвар дар масъалаи баҳрабардорй аз манобеи обии минтақа, барои Тошканд дорои аҳамиятй роҳбурдй маҳсуб мешавад. Зеро Узбакистон қасд дорад чабҳаи кишварҳои поёноби Осиёи Марказиро (Узбакистон, Қазоқистон ва Туркманистон) дар муқобили кишварҳои болооб (Қирғизистон ва Точикистон), бо истифода аз пуштибониҳои Маскав, тақвият кунад. Бо ин ҳол масъалае, ки Тошкандро нигарон кардааст, рақобати вай бо Маскав дар заминаи содироти гази Туркманистон мебошад.Узбакистон шарики Туркманистон дар тарҳи хати лулаи гози Туркманистон-Узбакистон-Казоқистон-Чин, ки моҳи декабри соли 2009 мавриди баҳрабардорй қарор гирифт, мебошад.Русия талош дорад замонати кумаки Туркманистон барои таъмини гази мавриди ниёзи хати лулаи «Чануб»-ро касб кунад.Дар ин росто дар ҳоле ки Русия қасд дорад зимни афзоиши ҳачми хариди гази Туркманистон, қимати ин газро то ҳадди мумкин арзон кунад, Узбакистон бо наздикшавии дубора бо Туркманистон, бар он шудааст, ки дар мавриди қимати гази содиротй ба Русия, ҳамоҳнагиҳои лозимро бо Ашқобод анчом диҳад. Пушиши хабарии ин сафар дар ду кишвар баёнгар аз он буд, ки ду раиси чумҳур бо ҳам дуст шуданд. Сафари ахири Ислом Каримов ба Ишқобод аз он чиҳат дорои аҳамият аст, ки дар пайи суиқасди нофарчом ба чони Сафармурод Ниёзов, раиси чумҳури фақиди Туркманистон дар моҳи ноябри соли 2002, ангушти иттиҳомот аз чумла ба суи Тошканд низ равона рафта буд.Аммо имруз ниёзи Тошканд ба ҳимоятҳои Ашқобод аз мавзеъхоии давлати Узбакистон дар қиболи бисёре аз масоили Осиёи Марказй, Ислом Каримовро водор кардааст, ки бо ҳар роҳи мумкин худро ба Курбонгулй Брдимуҳаммадов наздик кунад.

Қобили зикр аст, ки равобити дипломатй миёни Тошканд ва Ишқобод аз 7 феврали соли 1993 барқарор шуд ва тайи муддати болиғ бар 17 сол Узбакистон ва Туркманистон ҳамкориҳои бидуни таниш бо ҳам доштанд.То ин дам миёни ду тараф беш аз 120 қарордод ва тафоҳумнома дар бахшҳои мухталиф ба имзо расидааст, ки аз ин чумла 26 санад тайи чаҳор соли охир ба имзо расидааст.

Дар соли 2010 мубодилаи тичорй миёни ду кишвар 229 миллион долларро ташкил дод, ки дар муқоиса бо солҳои қабл 42 дарсад афзоишро нишон медиҳад.Пешбинй мешавад, дар шашумин нишасти кумиссиюни байниҳукуматии Туркманистон ва Узбакистон, ки қарор аст рузҳои 14-15 феврали соли чорй дар Тошканд баргузор шавад,роҳҳои тавсаъа ва таъмиқи ҳамкориҳо дар тамомии заминаҳо миёни ду тараф баррасй шавад. Сафари раиси чумҳури Туркманистон ба Тошканд дар шароите анчом мешавад, ки Осиёи Марказй ба таври камсобиқае ба майдони рақобати қудратҳои Шарқу Ғарб табдил шудааст.Давлати Тошканд, ки дар равобит бо ин қудратҳо пайваста мавозеи мутағаййиреро интихоб кардааст, дар идомаи ин раванд, ниёз ба бархе пуштибонй ва мусоидатҳои кишварҳои минтақа дорад.Ба вижа дар шароите ки Ғарб ба таври чиддй масъалаи пайдо кардани чойгузин барои гози Русияро дунбол мекунад, дар бархурд ба ин мавзуъ Тошканд ба ҳамоҳангиҳо бо Ишқобод ниёз дорад.Зеро Туркманистон дорои манобеи саршори гози табии аст ва мавозеъи он метавонад бар руи қимати содироту воридоти ин колои муҳими санъатй, таъсиргузор бошад. Аз суи дигар наздик шудан бо Ишқобод ин имконро барои Тошканд фароҳам хоҳад кард, ки дар мудирияти бархе масоили минтақайи аз Казоқистон ба унвони рақиби суннатии худ дар ичрои нақши раҳбарй дар Осиёи Марказй, пешй бигирад.Дар як нигоҳи ичмолй, сафари отии Қурбонгулй Бедимуҳаммадов ба Тошкандро метавон аз ҳамин зовия арзёбй кард.

Точикистон ва Узбакистон — ду ҳамсоя

Дар шаҳри Хучанд ҳафтаи гузашта мизи гирде баргузор шуд, ки дар он масоили пеши руи вилояти Суғд(шимоли Точикистон) дар бахши экологй мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.

Ин мизи гирд бо ибтикори чанд муассисаи экологй ва пуштибонии дафтари созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар Точикистон доир шуд, ки дар он масъулони бахши экологй, коршиносон ва намояндагони расонаҳои дохилию хоричй ҳузур доштанд. Вазъи асафбори муҳити зист дар манотиқи ҳаммарз бо Узбакистон дар меҳвари суханрониҳо қарор дошт. Ширкаткунандагон дар ин мизи гирд иброз доштанд, ки дар пайи фаъолиятҳои дур аз муқаррароти байналмилалии корхонаҳои саноатии Узбакистон, муҳити зист дар шимоли Точикистон олуда ва ин амр боиси бурузи бемориҳои мухталиф дар миёни аҳолии ин манотиқ, ба вижа кудакон шудааст. Аз чумла таъкид шуд, ки корхонаи маъдани Олмалиқ, корхонаҳои симон ва оҳани Бекобод, ки бо партобҳои ва газҳои мухталиф, муҳитро беш аз меъёрҳои маъмулй олуда кардаанд, зиндагии мардумро дар ноҳияҳои Спитамен ва Масчоҳ бо мушкилоти зиёде ру ба ру кардаанд. Аз чумлаи ин мушкилот, густариши бемориҳои мухталиф, аз чумла амрози саратонй ва тахриби киштзорҳо ва чарогоҳҳо мебошад.
Бино ба гузориши Саидамин Исомаддинов, раиси идораи муҳити зисти устони Суғд авзои экологй дар ноҳияи Спитамен, ки дар наздикии шаҳри саноатии Бекободи Узбакистон қарор дорад, беш аз дигар манотиқи шимоли Точикистон вахим аст.Вай афзуд болиғ бар 47 ҳектор аз заминҳои кишоварзии ин ноҳияи маҳалли дафни партобҳои корхонаҳои Бекобод мебошанд, ки баъд аз фурупошии Шуравй ва марзбандиҳои чадид, аз доираи таваччуҳи масъулон хорич шуда, газҳо ва маводи хаиарноки мухталиф паҳн мекунанд, ки ин раванд ҳамасола бар олудагии муҳити зист меафзояд.Ин дар ҳолест, ки Узбакистон тасмим гирифтааст дар шаҳри Бекобод, дар чавори марзҳои Точикистон як корхонаи чадиди симон бино кунад.
Исомаддинов тазаккур дод, фаъолиятҳои беравияи кони Олмалиқ боиси он шудааст, ки дар ноҳияи Масчоҳ 350 гектор замини кишоварзй олуда бо маводи химиявии мухталиф шуда, дигар қобили истифода намебошанд. Раиси идораи муҳити зисти вилояти Суғд афзуд, партобҳои кони мазкур боиси он шудааст, ки хок ва оби минтақа олуда шуда, чангалҳо ва чарогоҳҳо дар ҳоли инқироз қарор гирифтаанд. Ширкаткунандагон дар мизи гирди Хучанд масъулони Узбакистонро сабабгори аслии вайроншавии муҳити зист дар минтақа унвон карданд ва таъкид намуданд, ки дар ростои ҳаллу фасли масоили экологй боястй мақомоти ду кишвар бо ҳам музокира кунанд. Албатта, ин мизи гирд як навъ иқдоми чавобии Точикистон ба иқдоми ба ин монанди Узбакистон мебошад.Қарори маълум, давлати Тошканд бо таъсиси кумитаи экологй дар порлумони худ, бар он шуд, ки хисороти зистмуҳитии корхонаи алюмини Точикистонро ба ниҳодҳои байналмилалй муаррифй ва аз давлати Душанбе чуброн дарёфт намояд. Ҳамин кумита дар мавриди он чи ки хатароти зистмуҳитии неругоҳи Роғун унвон кард, гузорише таҳия ва дар расонаҳои мухталиф мунташир кард. Ба баёни дигар алайҳи корхонаи алюмини Точикистон ва неругоҳи Роғун дар минтақа ва берун аз он фазосозй намуд. Дар ҳамин росто дар манотиқи ҳаммарз бо Точикистон намоишҳои эътирозии донишчуёни узбак, аз чумла дар шаҳри Термиз баргузор шуд. Ин масоил равобити ду кишвари ҳамсояро ба чолиш кашид.Узбакистон алайҳи Точикистон ба истилоҳ «чанги релсй» эълом ва вогонҳои дорои коло барои Точикистонро дар қаламрави худ мутавққиф намуд.Ин иқдом аз баҳори имсол шуруъ шуд ва бино ба бароварди мутахассисони точик ба иқтисоди Точикистон миллиардҳо доллар хисорот ворид намуд.Баъд аз он ки музокироти мақомоти ду тараф барои ҳалли ин мушкил натичае ба бор наовард, Душанбе барои кумак ба ниҳодҳои мухталифи байналмилалй мурочиа кард, аммо боз ҳам бидуни натича.Ниҳоят, ахиран порлумони Точикистон тасмим гирифт, ки санадҳои зарурй дар мавриди муҳосираи иқтисодии Узбакистон таҳия ва ба додгоҳҳои байналмилалй пешниҳрд кунад.Аммо вазорати хоричаи Узбакистон бо интишори баёнияе таъхир дар ҳаракати қаторҳои Точикистонро «тарофик» дар роҳи оҳан, ки дар пайи афзоиши интиқоли коло ва муҳиммоти марбут ба неруҳои эътилоф ба Афғонистон ба миён омадааст, унвон кард. Бо ин ҳол тарафи Точикистон мегуяд, ҳамаи иқдомоти Узбакистон алайҳи ин кишвар чанбаи сиёсй доранд ва Тошканд намехоҳад Точикистон пешрафт кунад.Дар ин миён матбуоти ду кишвар бо нашри матолиб алайҳи кишварҳои якдигар, дар пайи барангехтани афкори умумии чомеъаҳои худ баромаданд.Ин иқдомот то чое пеш рафт, ки раиси чумҳури Узбакистон тарҳи сохти неругоҳи Роғунро «тарҳи аҳмақона» унвон кард.
Инак набарди лафзии ду кишвари ҳамсоя ба марҳалае расида, ки ҳар кадом дар сададанд, бо мурочеъа ба ниҳодҳои байналмилалй, пирузи ин набард бошанд.Аммо тачрибаи чаҳонй собит кардааст, ки ниҳодҳои байналмилалй ва кишварҳои ба истилоҳ «ҳомии демократия ва адолат», дар расидагй ба чунин масоил, ҳеч гоҳ мунсифона амал накардаанд ва дар чорчуби манфиатҳои роҳбурдии худ, маншаъи ихтилоф миёни кишварҳоро ҳифз кардаанд, то дар замони муносиб аз он кор гиранд. Вучуди буҳрони беш аз 20-солаи Қарабоғи куҳй, мисоли кучаке дар ин замина аст.Бо таваччуҳ ба ин, беҳтарин роҳ он аст, ду кишвари ҳамсоя, ки мардумонашон садсолаҳо дар канори ҳам зиста, дорои муштаракоти фаровоне мебошанд, гирди мизи музокирот биншинанд ва бидуни дахолати тарафи саввум масоили марбут ба равобити байни ҳамдигарро ҳаллу фасл намоянд. Дар ин росто санаде, ки 17 ноябри соли 1994 миёни Точикистон ва Узбакистон дар мавриди беҳбуди вазъи экологй дар манотиқи марзии ду кишвар ба имзо расид, метавонад заминаи хубе бошад

Осиёи Марказй ва шикасти сиёсатҳои Иттиҳодияи Аврупо

Дар нимаи дуввуми моҳи октябр дар шаҳри Бон, пойтахти Олмон коршиносон аз марказҳои мухталифи таҳқиқотии кишварҳои аврупойи даври ҳам чамъ омаданд ва авзоъ дар Осиёи Марказиро мавриди баҳсу баррасй қарор доданд.Дар ин нишаст масоили марбут ба таъмини амнияти энержй ва рушди демократия дар меҳвари баҳсҳо қарор дошт.Коршиносон бар ин нукта таъкид доштанд, ки тайи панч соли охир авзоъ дар ин минтақа ру ба вахомат ниҳода, амният осебпазиртар шудааст.
Ба эътиқоди коршиносони аврупойи соли 2010 дар Осиёи Марказй соли фишор буд, ки бо таваччуҳ ба авзоъ дар чануби Қирғизистон,ин раванд ҳамчунон идома дорад. Дар нишасти Бон таъкид шуд, ки дар бархе бахшҳо пешрафтҳои нисбй касб шуд, аммо дар масъалаи озодиҳои шаҳрвандй ва демократия авзоъ ру ба бадшавй аст ва фишори давлатҳо ба дигарандешон ва мухолифони сиёсй бештар шудааст. Ширкаткунандагон дар нишасти Бон аз сиёсатҳои Иттиҳодияи Аврупо дар қиболи давлатҳои Осиёи Марказй интиқод ва аз он ибрози таассуф намуданд, ки стротегияи ин иттиҳодия барои Осиёи Марказй чавоб надод ва аъзои Иттиҳодияи Аврупо ба масъулиятҳои худ дар ин замина амал накарданд.Аз чумлаи ҳадафҳои стротегии Иттиҳодияи Аврупо дар Осиёи Марказй пешгирй аз такрори руйдоде назири қатлиоми Андичон дар моҳи майи соли 2005 буд.Аммо таҳаввулоти Қирғизистон ва даргириҳои қавмй дар ин кишвар дар моҳи июни соли 2010 собит намуд, ки Иттиҳодияи Аврупо ин бор низ дар ғафлат монд. Коршиносони аврупойи сабаби чунин шакл гирифтани таҳаввулотро ҳамоҳанг накардани барномаҳои Иттиҳодия бо дигар бозигарони Осиёи Марказй, аз чумла Русия буд.Ин амр боис шуд, ки нақш ва чойгоҳи Созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар ин минтақа ба мизони бесобиқае заъиф шавад.
Хулосаи нишасти коршиносони кишварҳои аврупойи дар Олмон ин буд, ки талошҳои кишварҳои Иттиҳодияи Аврупо дар чиҳати барқарории демократияи мавриди назари Ғарб дар кишварҳои Осиёи Марказй, таҳти шуъои судчуйии ғулҳои энержй қарор гирифтааст. Ба баёни дигар, аз ин арзёбй метавон натича гирифт, ки кишварҳои аврупойи бо шиори барқарории демократия дар Осиёи Марказй, вориди ин минтақа шуда, дар асл ғорати манобеи энержии ин кишварҳоро, ки хости маҳофили сармоядории Ғарб мебошад, дунбол мекунанд.Аз чумла баъд аз он ки буҳрони энержй миёни Иттиҳодияи Аврупо ва Русия буруз кард, кишварҳои аврупойи дар пайи дастёбй ба манобеи энержии чойгузини гози Русия бар омаданд ва ин амр боис шуд, ки мавзуи демократия ва озодиҳои шаҳрвандй аз руйхати фаъолиятҳои Ғарб хорич ва чеҳраи воқеъии Ғарб барои чомеи Осиёи Марказй бармало шавад.
Нигоҳе ба вазъи демократия дар Осиёи Марказй баёнгар аз он аст, ки мизони риояти меъёрҳои демократия дар кишварҳои ин минтақа вобаста ба мизони бархурдории онҳо аз манобеи энержй мебошад.Туркманистон, Қазоқистон ва Узбакистон, ки аз захоири фаровони нафту газ бархурдоранд, камтар мавриди танқидҳои Ғарб дар масъалаи риояти демократия воқеъ мешаванд.Дар саҳнаи сиёсии ин се чумҳурй ҳузур надоштани дигарандешон ва мухолифон ва саркуби бераҳмонаи ҳаргуна интиқодҳо аз амалкарди мақомоти давлатй, тасдиқе бар ин воқеъият аст, ки барои Ғарб энержй муҳим аст, на барқарории демократия ва риояти ҳуқуқи ақалиятҳо дар Узбакистон, ё Туркманистон.
Инак дар идомаи шикасти сиёсатҳои Иттиҳодияи Аврупо дар Осиёи Марказй, шоҳиди он ҳастем ки кишварҳои ин иттиҳодия дар Точикистон низ ноком шудаанд. Ҳарчанд дар пайи таътилии се нашрияи мустақил ва баста шудани дастрасй ба панч сойти интернетй дар ин кишвар, сафирони Олмон, Фаронса, Амрико, Инглис ва Иттиҳодияи Аврупо номае ба вазорати хоричаи Точикистон ирсол намуданд, аммо ин иқдом таъсире дар раванди таҳаввулот дар ин кишвар надоштааст. Дар ин нома аз давлати Душанбе даъват шудааст, ки ба вазифахои худ дар чорчуби муқаррароти Созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар мавриди таъмини ҳуқуқҳои шаҳрвандй амал кунад.Аммо дар Точикистон ба хубй медонанд, ки ин амал як жести сиёсие беш нест, ки фақат ба хотири зоҳири қазия анчом шудааст.Зеро чомеаи точик аз муддатҳо қабл ба ин воқеъият пай бурдааст, ки демократия ва озодии баён шиорҳоеанд, ки кишварҳои ғарбй дар чиҳати расидан ба хадафхои худ дар ақсо нуқоти чаҳон аз он кор мегиранд. Аз ин чост, ки рузноманигорони точик бар хилофи чунин мавридхое, ки барои кумак ба ниҳодҳои ғарбй ва кишварҳои ба истилоҳ ҳомии ҳуқуқи башар мурочиъат мекрданд, ин бор чунин коре накарданд, балкй дар муқобили вазорати мухобирот даст ба тазоҳурот заданд.
Дар як чамъбандии куллй метавон ба ин натича расид, ки Иттиҳодияи Аврупо то замоне, ки бархурди дугона ба масъалахо дорад, дар пешбурди сиёсатҳои худ дар Осиёи Марказй муваффақ нахоҳад шуд, зеро чудо аз аҳдофи пасипардагии кишварҳои ин Иттиҳодия, демократияи мавриди назари онҳо барои чомеаи мусалмони Осиёи Марказй қобили қабул нест.Тачриба нишон додааст, ки таҳмили демократия ва ё тазриқи он дар чомеаҳои мусалмон чуз нокомй ҳосиле барои тавсаъаталабони ғарбй надоштааст.Аммо воқеият он аст, ки дар марҳалаи кунунй ҳокимони худкомаи Осиёи Марказй бо истифода аз кумакҳои молй ва низомии қудратҳои ғарбй ва шарқй давлатҳои худро ба мардум таҳмил намуда, ҳукмравойи мекунанд.Идомаи ин сиёсатҳо суқути ин давлатҳои худкомаро, ки аз пуштибонии мардум бебаҳраанд, ба ҳамроҳ хоҳад дошт ва ба хуручи бегонагон аз минтқа мунчар хоҳад шуд. Афзоиши фишори давлат ба расонаҳои мустақил дар Точикистон, ҳокй аз шаклгирии як чараёни поксозии идеулужик дар ин кишвар мебошад.

Чаро Аҳмадинажод ба Душанбе омад?

Маҳмуди Аҳмадинажод, раиси Чумҳури Исломии Эрон баъд аз ширкат ва суханронй дар «Конфаронси ҳамкорй ва таҳкими эътимод дар Осиё» дар Истонбули Туркия, бомдоди 9 июн ба Душанбе омад, то дар дигар нишасти байналмилалй ҳузур ёбад. Раиси чумҳури Эрон танҳо мақом дар чунин сатҳе буд, ки дар конфронси байналмилалии «Об барои ҳаёт» дар шаҳри Душанбе ширкат намуд.

Суханронии Маҳмуди Аҳмадинажод дар ин нишаст, ки бо ташаббуси Точикистон ва пуштибонии Созмони миллали муттаҳид дар чорчуби барномаи рушди ҳазора баргузор шуд, дорои паёме муҳим ба аҳли нишаст ва ҳамаи чаҳониён дар мавриди чиддй гирифтани масъалаи истифода аз об буд. Оқои Аҳмадинажод беадолатиҳо ва суиистифодаҳои қудратҳои султачу аз масоили муҳими дунёи имруз, аз чумла баҳрабардорй аз манобеии обиро зулм ба башарият унвон кард. Раиси чумҳури Эрон гуфт:

«Камбуди об ва оби муносиб, дар манотиқе аз чаҳон дар нуқтаи буҳрон аст ва бар асоси бархе пешбиниҳо дар оаянда об аз чолишҳои муҳими чаҳонй хохад буд… Мутаассифона давлатҳое, ки сирфан манофеи ширкатҳо ва ашхос ва аҳзоби хосро мадди назар доранд ва суд ва қудрати ҳаддиаксарй ҳадафи онон аст, ҳуқуқи соири миллатҳо ва ҳуқуқи умумии инсониро қурбонй мекунанд».

Суханони раиси чумҳури Эрон дар нишасти мазкур мавриди истиқболи густурда қарор гирифтанд. Аммо нуктаи чолиби таваччуҳ дар сафари Маҳмуди Аҳмадинажод ба Душанбе, тарзи пушиши хабарии он дар расонаҳои минтақа ва хорич аз он буд. Нашрияҳои вобаста ба қудратҳои чаҳонй талош карданд ин гуна илқо кунанд, ки сафар ба Точикистон ҳосили дар инзивои байналмилалй қарор гирифтани Эрон буд. Ин нашрияҳо бо такрори иддаоҳои бе появу асос матлабхое бар зидди барномаҳои суломези ҳастайии Чумҳурии Исломии Эрон ба табъ расонда, тасвиби тарҳи таҳримҳои чадид алайҳи Теҳрон дар Созмони милали муттаҳидро як зарбае чиддй ба Эрон тавсиф карданд. Аммо раиси чумҳури Эрон ҳануз дар соатҳои аввалияи тасвиби ин таҳримҳо бо қотеият таъкид кард:

«Тасвиби қатъномаи чадид бар алайҳи миллати Эрон ғайри қонунй аст ва ҳеч арзишу эътиборе назди миллати Эрон нахоҳад дошт, чаро ки судури ин қатънома бар хилофи тавофуқоти байналмилалй дар заминаи табодули сухт аст”.

Маҳмуд Аҳмадинажод зимни суханрониаш дар Душанбе, иқдоми Созмони миллал дар тасвиби таҳримҳо алайҳи кишварашро дастмоли истифодашуда номида гуфт:

«Аз чапу рост алайҳи мо қатънома содир мекунанд, вале пашизе арзиш надоранд. Ин қатънома мисли дастмолест, ки истифода шудааст”.

Сарфи назар аз фазосозиҳои расонаҳои фурсатталаб, сафари Маҳмуди Аҳмадинажод ба Точикистон, дорои ин паём буд, ки Чумҳурии Исломии Эрон дар рузҳои сахту душвор ва мароҳили ҳассос дустони худ, ба вижа кишвари ҳамзабону ҳамдин ва ҳамфарҳангу ҳамтаърихи Точикистонро танҳо нахоҳад гузошт. Оқои Аҳмадинажод дар ин робита гуфт:

«Точикистон ва Эрон пайвандҳои амиқи таърихй ва фарҳангй доранд, ин пайвандҳо аз як ҳуввият ва аз як фарҳанг аст.Равобити мо бисёр хуб ва дар ҳоли густариш дар ҳамаи заминаҳо, дар ҳамаи самтҳо аст ва ҳеч маҳдудияте вучуд надорад. Ман ва оқои Раҳмон ду бародар ва ду дустe ҳастем, ки дар ҳамаи масъалаҳо машварат мекунем, тасмим мегирем.Дар ин чо ичлоси об буд, эшон аз ман даъват карданд, ба эҳтироми оқои Раҳмон, ба эҳтироми мардуми Точикистон мо ин сафарро анчом додем барои ин ки ҳам хаста набошед бигуем ба оқои раиси чумҳур ва ҳамкоронашон, ҳам ташаккур кунем ба хотири ин кори бузурге, ки анчом доданд, ичлоси байналмилалии обро баргузор карданд. Ва ҳам корҳои дучониба, минтақаи ва байналмилалиро бо ҳам пеш барем ва машварат кунем. Мо машваратҳои бисёр хубе доштем ва тасмимоти хубе гирифтем. Корҳое, ки буд бояд бо суръати бештаре пеш раванд. Корҳои чадидеро мучаддадан дар дастури муштарак карор додем.Равобит мумтоз аст, Алҳамдуллилоҳ ва ҳар руз беҳтар хоҳад шуд.»

Дидор бо фарҳангиёни точик аз чумлаи барномаҳои сафари раиси чумҳурии Исломии Эрон ба Душанбе буд. Дар ин мулоқот, ки дар фазои дустй ва самимият баргузор шуд, Маҳмуди Аҳмадинажод бо зикри чойгоҳи фарҳанг дар бақои миллатҳо аз чумла гуфт:»Ҳафтод сол талош карданд, ки вижагиҳои фарҳангии мардуми Точикистонро маҳв ва ё камранг кунанд, аммо муваффақ нашудаанд, зеро фарҳанг дар умқи чону руҳи мардуми ин диёр зинда аст”. Раиси чумҳури Эрон ба қудрати фарҳанг дар шаклгирии ҳуввияти миллатҳо ва ояндаи онҳо ишора кард ва иброз дошт:

«Миллати Эрон дар канори соири миллатҳои мустақил, бо андеша ва фарҳанги инсонй ва бо ҳамдилй ва ахлоқ импротуриҳои дуруғро соқит ва ба чои он адолат, сулҳ ва бародариро дар чаҳон ҳоким хоҳад кард”.

Ба баёни дигар, раиси чумҳури Эрон ба Точикистон омад, то ба точикон, танҳо мардуми форсигу дар минтақаи стротегии Осиёи Марказй бори дигар тазаккур диҳад, ки Чумҳурии Исломии Эрон чуз хайру саодати Точикон ва рушду таолии Точикистон ва дигар кишварҳои минтақа, ҳадафи дигаре надорад. Вай дар ин робита аз корномаи дурахшони Эрон дар дарозои таърих ёдовар шуд ва гуфт:»2500 сол қабл импротурии азим, хашин ва зидди башарй ба номи Бобил бар бахши васее аз чаҳон ҳукумат мекард ва инсонҳоро ба асорат мегирифт, аммо марде аз Эрон ба номи Куруш бапо хост ва тавонист бо ёрии миллати Эрон ва бо андеша ва барнома ва мудирияти сиёсй ва албатта бидуни чангу хунрезй импротурии зидди башарии Бобилро соқит ва аз миён бардорад».
Маҳмуди Аҳмадинажод хадафхои Чумҳурии Исломии Эронро дар руёруйи бо истикбори чаҳонй ва барномаҳои моддигароёнаи он баршумурд ва зимни ёдоварии масъулияти Эрону Точикистон таъкид кард:»Дунёе, ки миллати Эрон ба думболи он аст, ба бомби атом ниёзе надорад. Касоне метавонанд дар ояндаи чаҳон нақшофаринй кунанд, ки дилу чони онҳо саршор аз андешаи инсонй ва илоҳй бошад.Пайравони андешаи моддй ва ғайри илоҳй, инсонро тахриб кардаанд ва имруз миллати Эрон ба думболи эҳёи мучаддади шахсият ва шаъни волои инсонй аст ва ду миллати Эрон ва Точикистон, масъулият доранд, ки фарҳанги мутаолии худро ба дунё дар ин замина собит кунанд».
Дар дидори як ба як ва ҳамроҳ бо ҳайатҳои Маҳмуди Аҳмадинажод ва Эмомалй Раҳмон, раисони чумхури Эрон ва Точикистон масъалаҳои муҳими марбут ва тавасъаи равобит миёни Теҳрон — Душанбе, аз чумла роҳҳои раҳойии ҳарчй зудтари Точикистон аз бунбасти иртиботй ва дастёбй ба истиқлолияти энержй мавриди баррасй қарор гирифт.Дар ин робита тавофуқ ҳосил шуд, ки бо ибтикори Чумҳурии Исломии Эрон тарҳи сохтани роҳи оҳан аз Точикистон то Эрон ба воситаи каламрави Афгонистон, дигар кишвари форсизабони минтака дар ояндаи наздик оғоз хоҳад шуд ва мушорикати Эрон дар тарҳҳои гидроэнергетикии Точикистон афзоиш хоҳад ёфт.Ҳамчунин ба манзури мусоидат ба заминасозии тавлиди тачҳизоти зарурй дар дохили кишвар, тасмим гирифта шуд, ки шуъбае аз дафтари фановариҳои раёсати чумҳурии Эрон дар Душанбе таъсис шавад.
Густариши ҳамкориҳо миёни Теҳрон — Душанбе ҳамвора бо ҳассосиятҳо ва ҳатто норизоятиҳои бозигарони минтақа ҳамроҳ будааст, аммо раиси чумҳури Эрон бо сафар ба Точикистон нишон дод, ки ин ҳассосияту норизоятиҳо барояш арзише надоранд ва муҳимтар аз ин ҳама он аст, ки дар ҳаллу фасли мушкилоти кишвари дуст ва бародари худ саҳим бошад. Оқои Аҳмадинажод дар ин робита дар дидори фарҳангиёни точик гуфт:»Имруз ба фазли илоҳй бадхоҳону душманони миллати Эрон қодир нестанд зарба ва садамае ба кишварамон ворид кунанд». Аз суи дигар густариши ҳамкориҳо бо Точикистон, зимни ба намоиш гузоштани қудрат ва тавоноиҳои Эрон дар бахшҳои мухталиф, заминаи тавсаъаи равобит миёни Чумҳурии Исломии Эрон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказиро фароҳам хоҳад кард, амре ки ба суди ҳамаи миллатҳои минтақа таъбир мешавад. Зеро дар шароити кунунии минтақа ва чаҳон собит шудааст, ки Эрон ба унвони қудрати чаҳонй, нақш ва чойгоҳи хосе дар муодилоти минтақайи ва байналмилалй дорад ва дар хамкорй бо кишварҳо ҳеч хадафи муғризонаеро дунбол намекунад.

Хамкорихои кишвархои форсизабон дар Афгонистон

Баъд аз он ки дар пайи ҳодисахои табии ва вахомати авзои инсонй дар вилояти Хатлон, ҳаракати вагонҳои Точикистон аз қаламрави Узбакистон аз сар гирифта шуд, дар Точикистон ин интизор доман зад, ки аз ин ба баъд ду кишвари ҳамсоя дар масири ҳамгароиҳои бештар кадам хоҳанд бардошт.

Умедро дар ин замина паёми Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳури Точикистон ба Ислом Каримов, ҳамтои узбакаш тақвият кард.Раиси чумҳури Точикистон аз мақомоти Тошканд, ки бо таъмир ва бозсозии роҳи оҳан шароитро барои ҳаракати вагонҳои Точикисатон фароҳам карданд, кадрдонй кард.Аммо хурсандии точикистониҳо дер давом накард ва тарафи Узбакистон рузи 22 май аз нав ҳаракати вагонҳои дорои махсулоти мухталиф барои Точикистонро мутаваққиф кард. Ин бор низ мақомоти узбак нуксонхои техникй ё фанниро сабаби ин амр тавсиф карданд.Зафар Раҳимчонов,консули сафорати Узбакистон дар Душанбе дар мавриди сабабхои тавақкуфи вагонҳои Точикистон дар қаламрави кишвараш гуфт: ширкати роҳи оҳани Узбакистон аз имконноти кофй барои таъмири роҳи оҳан дар масири Термиз — Амузангро, ки вагонҳои Точикистон аз он гузар мекунанд, надорад. Чунин иддаои тарафи узбак дар ҳоле матраҳ мешавад, ки ширкати роҳи оҳани Точикистон эъломи омодагй кардааст то ин қисмат аз роҳи оҳанро, ки 11 километро ташкил медиҳад, тармим кунад.Аммо роҳи оҳани Узбакистон ба ҳеч вачҳ ҳозир нашудааст чунин пешниҳоди ҳамтоёни точики худро қабул кунад.Натича он аст, ки аз моҳи март то кунун беш аз ду ҳазор вагони Точикистон дар қаламрави Узбакистон мутавакқиф шудаанд.
Узбакистон дар дигар иқдоми хилофи урфи байналмилал ва ухдадорихои худ, бо тағйири масири ҳаракати вагонҳо, пешниҳод кардааст, ки 600 вагон аз масири Кудуқлй ба Точикистон ворид шаванд.Вале, бино ба гуфтаи консули узбак дар Душанбе, тарафи Точикистон ба ин пешниҳоди Узбакистон посухе надодааст.Ин дар ҳолест, ки коршиносон мегуянд, тағйири масири ҳаракати вагонҳо тавассути кишвари саввум, ки аз қаламраваш ба унвони рохи тронзитй истифода мешавад, хилофи меъёрхо ва муқаррароти байналмилалй аст. Точикистон дар чорчуби талошҳои дипломатй барои ҳалли мушкили тавакқуфи вагонҳо дар қаламрави Узбакистон, ба ниҳодҳои муътабари байналмилалй, аз чумла Созмони милали муттаҳид ва Созмони амният ва ҳамкории Аврупо мурочиа кард.Аммо то ҳол ҳеч иқдоме аз тарафи ин созмонҳо сурат нагирифтааст.
Дар пайи идомаи тавақкуфи вагонҳои Точикистон дар қаламрави Узбакистон, ки иддае аз коршиносон онро муҳосираи иқтисодии Точикистон тавассути Узбакистон тавсиф мекунанд, дар доираҳои коршиносй ва ҳукуматии Точикистон ба тадрич ба ин натича расидаанд, ки ягона роҳи бурунрафт аз чунин вазъи ногувор поён додан ба вобастагиҳои иртиботй бо ҳамсояе назири Узбакистон аст. Яъне бояд ба таври чиддй ба фикри сохтани хати роҳи оҳани нав аз қаламрави кишвари дуст ва ҳамзабони Афғонистон буд. Олим Бобоев, вазири нақлиёт ва мухобироти Точикистон дар як мусоҳибаи матбуотй иброз дошт, ки Точикистон аз зарфият ва имконоти лозим бархурдор аст, то аз тариқи қаламрави Афғонистон ба роҳи оҳани Туркманистон ва аз ин тариқ ба Кафқоз ва Русия пайваст шавад.Ин мавзуъ ба таври чиддй дар дидори Манучеҳри Мутаккй, вазири корхои хоричаи Чумҳурии Исломии Эрон бо мақомоти олирутбаи точик дар шаҳри Душанбе баррасй ва тавофуқҳои аввалия ҳосил шуд. Дар марҳалаи аввал мутахассисони ду кишвари Чумҳурии Исломии Эрон ва Точикситон минтақаи сохти роҳи оҳан тавассути Афғонистонро аз нигоҳи фаннй ва муаҳндисй мавриди баррасй ва таҳқиқ қарор хоҳанд дод. Манучеҳри Муттакй, вазири умури хоричаи Эрон гуфт, ки ин тарҳ дар оянда Эронро ба Қирғизистон, Афғонистон ва Чин пайваст ва дар густариши муносиботи Точикистон бо кишварҳои минтақа ва рушди иқтисодй мусоидат хоҳад кард. Муттакӣ афзуд: дар сурате, ки роҳи оҳани Точикистон — Афғонистон — Эрон сохта шавад, ин мушкили манъ кардани вагонҳои Точикистон аз байн хоҳад рафт. Вазири корхои хоричаи Чумҳурии Исломии Эрон таъкид кард, ки бояд ҳарчй зудтар ин мавзуъ дар нишасти сарони се кишвари форсизабон баррасй ва иқдомоти созанда андешида шавад.
Албатта сохтани роҳи оҳан дар қаламрави Афғонистон мавзуи чадиде нест ва дар ин кишвари чангзада барои аввалин бор дар миёнахои соли 2008 бо ташаббуси Эрон нахустин хати роҳи оҳан бо тули 60 километр сохта шуд.Узбакистон низ дар ин масъала мушорикати фаъол дорад ва бар он шудааст, ки хатхои иртиботй, аз чумла роҳи оҳан дар Афғонистонро ба инҳисори хеш дароварад. Дар ҳамин росто хати роҳи оҳан аз бандари Хайратон то Мазори Шариф ба тули 75 километр тавассути ширкати роҳи оҳани Узбакистон сохта шуд.Карор аст ин тарҳ то поёни соли 2010 такмил шавад.Дар моҳи ноябри соли 2008 дар Боку (пойтахти чумҳурии Озарбойчон)миёни Бонки рушди Осиё ва Узбакистон тафоҳумнома дар мавриди сохти роҳи оҳани Хайратон-Мазори Шариф-Хирот ба имзо расид. Албатта қабл аз ин, 17-18 июни соли 2003 дар чорчуби сафари расмии Ислом Каримов ба Чумҳурии Исломии Эрон миёни се кишвари Эрон, Узбакистон ва Афғонистон тавофуқнома дар мавриди ташкили коридори тронзитии фароминтақайи ба имзо расида буд.Аммо ба тадрич Тошканд дар чорчуби хадафхои дарозмуддати худ дар Афғонистон, ҳамкориҳо бо Эронро камранг ва бо дигар бозигарони минтақа вориди муомила шуд.Дар ин росто пуштибонй ва кумакҳои Амрико ба Узбакистон, ки он замон шарики стротегии Вошингтон дар минтақа маҳсуб мешуд, нақши муҳим ва ҳалкунанда дошт. Манофеи Амрико тақозо мекард, ки Афғонистонро бо шабакаи пешрафтаи иртиботии Узбакистон пайваст кунад.Узбакистон низ талош дошт аз тариқи Мазорти Шариф, Шибирғон, Ҳирот ва Қандаҳор ба бандарҳои байналмилалии Эрон ва Покистон пайваст шавад. Дар он замон Узбакистон дар ҳамкорй бо ширкатҳои амрикои санадхои фаннй-иқтисодии ин тарҳро таҳия кард.Аммо баъд аз ҳодисахои Андичон (майи соли 2005)равобити Тошкан-Вашингтон сард шуд ва ин тарҳ ба ҳолати муаллақ даромад.Бо ин ҳол Узбакистон тамоили худ ба сохтани роҳи оҳан дар Афғонистонро ҳамчунон ҳифз кард ва тачҳизоти мавриди ниёзро бо эътибори(кредити) 156 миллион долларии бонки чопонй таҳия кард. Узбакистон бо амалй кардани тарҳои муҳими иқтисодй дар шимол ва дигар манотиқи Афғонистон қабл аз ҳама ҳадафхои сиёсии худро дунбол мекунад.Таъмини амният дар марзҳо бо Афғонистон аз чумлаи ин аҳдоф аст.Дар канори ин Узбакистон қасд дорад бо таҳти контрули худ гирифтани роҳҳои тронзитии Афғонистон, аз як су ин манбаи пурдаромадро дар ихтиёр дошта бошад, аз суи дигар фишанге барои овардани фишор ба дигар кишварҳои минтақаро дошта бошад.Муҳимтар аз ин ҳама давлати Тошканд бо густариши нуфузи иқтисодии худ дар Афғонистон қасд дорад шимоли ин кишварро, ки як пойгоҳи суннатй барои раҳбарони чиҳодии узбактабор будааст, дар маҳдудаи нуфузи хеш нигаҳ дорад.Аз ин чост, ки мехоҳад дар ичрои ҳар тарҳе дар Афғонистон, аз ду кишвари ҳамзабон бо Афғонистон, яъне Точикистон ва Эрон пешй гирад.Ин хамон хадафест, ки давлати Ислом Каримов дар ростои монеътарошй дар рохи вахдат ва хамгаройии се кишвари форсизабон дунбол мекунад. Дар ҳамин росто Тошканд фаъолияти чиддй дар сохтани чодаҳои автомобилй дар Афғонистон (Ҳирот — Қандаҳор) ва хатхои интиқоли барқ дорад. Аз чумла 9 майи соли 2009 хати интиқоли барқи Сурхон-Хайратон-Пули Хумрй-Кобул бо ташаббуси мутахассисони узбак мавриди баҳрабардорй қарор гирифт. Дар шароити кунунй, ҳарчанд Тошканд ва Вашингтон равобити чандон хубе надоранд, аммо Амрико аз иқдомоти Узбакистон дар чиҳати сохтани роҳҳои оҳан дар Афғонистон пуштибонй мекунад.Зеро мушорикати Узбакистон дар ин тарҳҳо боиси харочоти кам хоҳад шуд ва ба Амрико имкон медиҳад, ки ба фикри дигар мушкилоти Афғонистон бошад.
Дар ҳамин ҳол Кобул аз наҳваи ҳаракати вагонҳояш тавассути қаламрави Узбакистон хушҳол нест, зеро Тошканд борҳо бо ҳар баҳонае ҳаракати вагонҳо ба самти Афғонистонро мутавакқиф кардааст.Аз ин ру раҳбарони давлати Кобул ба ин андешаанд, ки роҳҳои иртиботии худро ба Казоқистон васл кунанд. Дар ин миён дигар бозигарони минтақа, назири Чин,Чопон, Хинд ва Покистон низ барномаҳое дар мавриди Афғонистон доранд.Аз чумла Чопон эълом кард, ки як миллиард доллар барои сохтани роҳҳои оҳан дар Афғонистон ихтисос хоҳад дод. Дар чунин шароите ташаббуси се кишвари форсизабони Точикистон, Эрон ва Афғонистон барои ҳалли мушкилоти иқтисодии ҳамдигар, бештар ба нафъи кишварҳо ва миллатхои минтақа аст. Зеро муштаракоти мавчуд дар ин се кишвар, назири забон, таърих, дин ва фарҳанг имкон фароҳам мекунад, ки Душанбе, Теҳрон ва Кобул бе дахолати кишварҳои судчу ва фурсатталаб ба мушкилоти худ расидагй кунанд.Аммо таъхир дар ичрои тарҳҳо метавонад ба осонй ин фурсатро аз ин се кишвар бигирад, ки то кунун дар бархе заминаҳо шоҳиди он ҳастем.

Точикистон ва Узбакистон: аз руёруйи ба ҳамкорй

Дар пайи вуқуъи сел дар чандин ноҳия дар манотиқи чануб ва шимоли Точикистон, ҳукумати ин кишвар чаласи фавқулодда баргузор кард ва авзоъи буҳронии бархоста аз ин ҳодисаҳоро мавриди баррасй қарор дод.Имомалй Раҳмон, раиси чумҳур, ки аз суханронони аслй дар ин нишаст буд, бо баршумурдани мизони зиёнҳои ворида аз ҳодисаҳои ахир, сохторҳои марбутаро вазифадор кард, ки тамоми имконот ва зарфиятҳои худро барои бо хона таъмин кардани бозмондагони ин офатҳо ба кор гиранд.

Вай аз чумла таъкид кард, то рузи Қонуни асосй, ки дар моҳи ноябр тачлил мегардад, бояд ҳамаи афроде, ки ба асари чорй шудани сел хонаю кошонаи худро аз даст додаанд, бо манзил таъмин шаванд. Нуктаи чолиб дар суханронии Имомалй Раҳмон дар чаласаи изтирории ҳукумати ин кишвар қадрдонии вай аз ҳамтои узбакаш Ислом Каримов буд. Раиси чумҳури Точикистон аз чумла гуфт: мо аз иқдоми Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон, дар мавриди таъмири қитъаи роҳи оҳан, ки тавассути сохторҳои ин кишвар анчом ва боиси ҳаракати вагонҳо ба самти Точикистон шуд, тақдир мекунем.Имомалй Раҳмон дар ин суханронй аз Узбакистон ба унвони кишвари дуст ва бародар ном бурд ва вуруди вагонҳои дорои сузишворй, маводи ғизойи ва масолеҳи сохтмонй ба вилояти Хатлонро ҳосили ҳамсоядустии кишвари ҳамсоя тавсиф кард. Қарори маълум тайи рузҳои охир ҳудуди 67 вагон дорои орду гандум ва беш аз 100 вагон масолеҳи сохтмонй ва анвоъи равған аз Узбакистон вориди вилояти Хатлони Точикистон шуд.Бино ба гуфтаи Саидчон Ёдгорй, муовини раиси хадамоти боркашонии Роҳи оҳани Точикистон, аз 16 март то ин дам тарафи Узбакистон бидуни иттилорасонй вагонҳои Точикистонро дар қаламрави худ манъ кард. Ба гуфати ин манбаъ ҳануз 800 вагони дорои борхои мухталифи мутаалиқ ба ширкатҳои давлатй ва хусусии устони Хатлон дар қаламрави Узбакистон мутаваққиф шудаанд, ки аз ин теъдод 200 вагон равғанҳои гуногун, 210 вагон сузишворй ва 40 вагон симон ва дигар тачҳизоти мутаалиқ ба неругоҳи «Сангтуда-2» мебошад. Мақомоти точик мегуянд тавқифи вагонҳо тавассути ширкати роҳи оҳани Узбакистон ҳудуди 100 миллион доллар ба иқтисоди ин кишвар зарару зиён ворид кардааст.Вазъи иқтисодии бисёре аз ширкатҳо ва корхонаҳои вилояти Хатлон вазнин шуда, теъдоде аз онҳо дар остонаи варшикаст шудан қарор гирифтаанд.Албатта тарафи узбак низ мутаҳаммили зарару зиёнхои фаровоне шудааст, ба илова тибқи қонунҳои байналмилалй роҳи оҳани Узбакистон вазифадор аст барои таваққуфи вагонҳо чарима супорад.Аммо ҳануз ҳеч ниҳоди марбутаи байналмилалй дар ин чиҳат иқдоме анчом надодааст. Яке аз асароти манфии манъ кардани вагонҳои Точикистон дар роҳи оҳани Узбакистон тақрибан ба ҳолати нимафалач даромадани раванди корҳои сохтмонй дар неругоҳи «Сангтуда-2» мебошад. Камбуди симон ва маводи сухт мушкили чиддие дар пешбурди барномаҳои сохтмонй дар ин тарҳи муҳим, ки тавассути мутахассисони эронй дар ҳоли ичро аст, эчод кардааст. Бар асоси барномарезиҳои аз қабл анчом шуда, қарор аст то поёни соли чорй турбини аввали ин неругоҳ ба баҳрабардорй бирасад. Аммо камбуди масолеҳ ва тачҳизот ичрои ин барномаро дар ҳолае аз ибҳом қарор додааст ва ин зарбаи чиддие ба раванди амалй шудани тарҳҳои гидроэнергетикии Точикистон арзёбй мешавад. Ҳамчунин 16 корхонаи шаҳри Сарбанд, маҳалли сохтани неругоҳи «Сангтуда-2», ба далели камбуди сузишворй ва тачҳизоти зарурй, дар остонаи таътилй қарор гирифтаанд. Аз суи дигар, аксари точирон дар вилояти Хатлон, муътақиданд, ки идомаи таваққуфи вагонҳои Точикистон дар Узбакистон, ба вижа вагонҳои орд ва гандум, мучиби боло рафтани қимати нон дар бозорҳои ин ин вилоят ва дигар минтақаҳои Точикистон хоҳад шуд. Ин дар ҳолест, ки аксари точирон дигар ҳозир нестанд аз Қазоқистон ба Точикистон орд ва гандум интиқол диҳанд, зеро манъи тулонимуддати вагонҳо дар қаламрави Узбакистон зиёнхои фаровоне ба онҳо ворид кардааст. Ҳамин амр боис шудааст, ки аз ҳоло дар бозорҳои устони Хатлон ва дигар бозорҳои чануби Точикистон афзоиши қимати орд ва маҳсулоти ордй ба мушоҳида мерасад. Буҳрони вагонҳо миёни ду кишвари ҳамсояи Точикистон ва Узбакистон замоне ба вучуд омад, ки миёнахои моҳи марти соли чорй роҳи оҳани Узбакистон ба сабаби он чи вайрон шудани роҳи оҳан дар минтақаи Тирмиз-Амузонги Узбакистон унвон кард, вуруди вагонҳо ба Точикистонро мутаваққиф намуд.Дар пайи идомаи ин амр ва таъсири манфии он ба бахшҳои мухталифи иқтисоди Точикистон, мақомоти точик ба ҳамтоёни узбаки худ пешниҳод карданд, ки ҳозиранд минтақаи вайрон шудаи роҳро таъмир ва бозсозй кунанд, то ҳаракати вагонҳо аз сар гирифта шавад.Аммо мақомоти узбак ҳаргиз ин пешниҳодро напазируфтанд, ба илова матбуоти электронии вобаста ба давлати Тошканд иттилоъ дод, ки Узбакистон барои таъмини ҳаракати вагонҳои Точикистон, роҳи оҳани вайроншуда дар минтақаи Тирмиз-Амузонгро бо харочоти як миллион доллар аз ҳисоби будчаи худ таъмир ва бозсозй мекунад. Роҳи оҳани Узбакистон каме баъд аз ин сабаби манъ кардани вагонҳои Точикистонро камбуди локомотивҳо эълом кард, вале ҳозир нашуд барои ин кор аз локомотивҳои Точикистон истифода кунад. Баъд аз ин низ манъ кардани вагонҳои Точикистон дар қаламрави Узбакистон идома дошт ва тайи ду моҳ теъдоди онҳо аз марзи ду ҳазор гузашт.Дар пайи бе чавоб мондани дархостҳои пай дар пайи ҳукумати Точикистон дар мавриди аз саргирии ҳаракати вагонҳо, сохторҳои марбутаи Точикистон масъаларо ба ниҳодҳои байналмилалй кашонданд. Аммо Созмони милали муттаҳид, Созмони амният ва ҳамкории Аврупо,Бонки чаҳонй ва амсоли ин ҳеч иқдоми муассире дар чиҳати ҳалли буҳрони вагонҳо миёни ду кишвари ҳамсоя, анчом надоданд. Бисёре аз соҳибназарон ва таҳлилгарон дар арзёбиҳои худ аз авзои ба амаломада дар равобити ду кишвари Узбакистон ва Точикистон, танҳо роҳи бурунрафт аз ин буҳронро музокироти ру дар руи сарони ду кишвар унвон карданд.Сафари бе натичаи ҳайати ҳукумати Точикистон тахти сарварии Муродалй Алимардонов, муовини нахуствазир ба Тошканд, бори дигар дурустии ин дидгоҳро собит кард. Албатта тарафи Точикистон чиҳати рафъи монеъаҳои ба вучудомада дар равобити байниҳамдигарй бештар кушо будаст, бо ин ҳол чунончи Тошканд иқдомҳои мутақобил анчом надиҳад, ин кушишҳо роҳ ба чое нахоҳанд бурд. Воқеъият он аст, ки азми Точикистон барои сохтани неругоҳи Роғун равобити ду кишвари ҳамсояро таҳти таъсир қарор додааст.Узбакистон бо ироаи далелҳои мухталиф иддао мекунад, ки сохти ин неругоҳ мучиби осеб дидани муҳити зист ва муҳимтар аз ҳама коҳиши чараёни об ба Узбакистон хоҳад шуд, амре ки ба андешаи мақомоти узбак,бахши кишоварзии ин кишварро дар вартаи нобудй қарор хоҳад дод.Аммо давлати Душанбе ин иддаоҳоро баҳонае беш намедонад ва муътақид аст, ки Тошканд намехоҳад Точикистон истиқлолияти энержй касб кунад.Ин ҳама дар ҳолест, ки дар замони Шуравй Узбакистон ташаббускори аслии тарҳи сохтани неругоҳи Роғун буд. Музокироти ду кишвар чиҳати ҳалли ин мавзуъ роҳ ба чое набурд ва акнун бонки чаҳонй ба унвони миёнчй вориди амал шудааст.Аммо бо таваччуҳ ба амалкарди ниҳодҳои байналмилалй дар нуқоти мухталифи чаҳон, интизор намеравад, ки ин бонк масъаларо ба таври мунсифона ва одилона ҳаллу фасл намояд. Нишасти ахири Бонки тавсаъаи Осиё дар Тошканд ва чудо кардани як миллиарду 150 миллион доллар эътибори(кредити) ин бонк барои Узбакистон, бори дигар ин ҳақиқатро собит кард, ниҳодҳои байналмилалй, ки ҳосили сиёсатгузориҳои қудратҳои чаҳонй ҳастанд, ҳамеша манофеи молии худро дар авлавият қарор медиҳанд. Аз ин ру дар паси пардаи баррасии масъалаи Роғун низ мутмаъинан манфиатҳои бонки чаҳонй дар ду кишвари Узбакистон ва Точикистон дар назар гирифта хоҳад шуд.Аммо он чй дар ин миён насиби ду кишвари ҳамсоя хоҳад шуд, дар канори таҳти таъсири сиёсатҳои ин бонк қарор гирифтан, талафи вақт хоҳад буд. Ин амр барои ҳам Тошкан ва ҳам Душанбе зиёнҳои чуброннопазиреро ба ҳамроҳ хоҳад дошт.Сохта нашудан ва ё бо таъхири зиёд сохта шудани садди Роғун аввалин пайомадҳои манфии худро ба бахши кишоварзии Узбакистон ворид хоҳад кард.Зеро пешбиниҳои ҳавошиносй нишон медиҳанд, ки гармшавии ҳамасолаи кураи Замин ба тадрич мучиби аз байн рафтани пиряхҳо ва кам шудани оби рудхонаҳо хоҳад шуд. Дар натича дар пайи захира нашудани об, Узбакистон ҳатто ба камбуди оби ошомиданй ру ба ру хоҳад шуд.Точикистон низ бо аз даст додани замон, бозори энержиро дар Осиёи чанубй аз даст хоҳад дод, зеро дар Чин чандин неругоҳ дар ҳоли сохт аст, ки барқи онҳо барои содирот ба Афғонистон, Покистон, Ҳиндустон ва дигар кишварҳои минтақа дар назар гирифта шудааст.Дар чунин шароите неругоҳи Роғун дар сурати такмил низ наметавонад он ҳама харочотро чуброн кунад ва ба як тарҳи зиёновар табдил хоҳад шуд.Албатта дар чунин шароите Русия, ки иддаои тасаллут бар бозори энержии Осиёи чанубиро дорад, низ хоҳад бохт. Дар чунин шароите аз саргирии ҳаракати вагонҳо аз Узбакистон ба Точикистон ва дар пайи он, паёми раиси чумҳури Точикистон ба ҳамтои узбаки худ, беш аз ҳар замони дигаре аҳамият пайдо кардааст.Ин амр ба унвони равзанаи нуре дар тунели торики равобити ду кишвар тавсиф мешавад, ки боясти сарони ду кишвар дар ростои манофеи мардумони худ ва тамоми минтақаи Осиёи Маказй, бар тавони он афзоянд.

Ташкили комиссияи экологй дар порлумони Точикистон

Ахиран порлумони Точикистон як кумиссиюни 15 нафара таҳти унвони кумиссиюни экологй таъсис намуд.Дафтари матбуотии порлумони Точикистон эълом кард, ки баррасии масъалахои марбут ба муҳити зист, аз вазифаи аслии ин кумиссиюн ба ҳисоб меравад.Харчанд макомоти расмии точик иброз доштанд, таъсиси кумиссиюни экологй ҳеч рабитае ба эътирозоти ахири аҳолии шаҳри Термизи Узбакистон дар нисбати хатароти зистмуҳитии корхонаи алюмини точик надорад, аммо воқеият он аст, ки руёруиҳои лафзй миёни ду кишвари ҳамсоя дар мавриди баҳрабардорй аз манобеи гидроэнергетикии Осиёи Марказй, ба нафъи Тошканд дар ҳоли пешравй аст, аз ин ру давлати Душанбе тасмим гирифтааст сангари муборизаи дипломатиро дар ин замина тақвият кунад.

Нигоҳе ба раванди робитахо миёни ду кишвари ҳамсояи Узбакистон ва Точикистон баёнгар аз он аст ки масъалаи сохтани неругоҳҳо дар рудхонаҳои ба истилоҳ фаромарзй, аз чумла неругоҳи Роғун, мавзеъхои ду тарафро ба ҳаде аз ҳам дур кардааст, ки метавон ду кишварро рақибони сарсахти ҳамдигар тавсиф кард. Дар иртибот ба ин мавзуъ тарафи Точикистон муътақид аст, ки сохти неругоҳ бархоста аз ниёзҳои фазояндаи ин кишвар ба энержй аст ва ин амр ҳеч зарару зиёне ба кишварҳои минтақа ворид нахоҳад кард.Аммо тарафи Узбакистон иддао дорад, ки сохтани неругоҳ дар канори коҳиши мачрои об ба қаламрави Узбакистон, таъсироти вайронгаре ба муҳити зист ворид хоҳад кард.Тошканд чунин иддаоеро дар мавриди неругоҳи Камбарота, ки дар Кирғизистон дар ҳоли сохт аст, низ матраҳ намудааст. Аммо ҳам Точикистон ва ҳам Кирғизистон бо ироаи аснод ва далелхо собит кардаанд, ки сохтани неругоҳҳо на танҳо ҳеч пай омадҳои манфии зистмуҳитй надорад, балки дар танзими оби минтақа ва рушди бахши кишоварзй нақши муҳиме ичро хоҳад кард. Ин мавзуъ имруза аз чорчуби равобити дучониба фаротар рафта ба баҳси минтақайи, ҳатто фароминтақайи табдил шудааст. Узбакистон дар пайи беэътинойии ҳамсоягон ба дархостҳояш дар мавриди мутаваққиф кардани раванди сохти неругоҳҳо, масъаларо ба саҳнаи байналмилал кашид ва тавонист ниҳодҳои дахлдори байналмилалиро то ҳадди зиёде ба мавзеъхои худ ҳамсон кунад. Нахустин муваффақияти Тошканд дар ин замина он буд, ки Чинро аз ичрои қарордодаш бо Точикистон дар мавриди сохти неругоҳ дар рудхонаи Зарафшон мунсариф кунад. Ёдовар мешавем бар асоси қарордоди ба имзорасида миёни Чин ва Точикистон, тарафи чинй бояд аз моҳи майи соли 2009 сохти неругоҳ дар минтақаи Зарафшонро оғоз мекард, аммо бо дахолатҳои Тошканд, ширкати чинй ичрои ин қарордодро ба ҳолати муаллақ даровард. Дар идомаи ин иқдомҳо, давлати Ислом Каримов тавонист ширкати РусАл-ро низ аз мушорикат дар такмили тарҳи Роғун боздорад. Ҳатто бархе аз кишварҳо ва ниҳодҳои байналмилалй, ки қаблан барои мушорикат дар такмили неругоҳи Роғун эьломи омодагй карда буданд, дар пайи фазосозиҳои мақомоти узбак, дар тасмимоти худ чиҳати сармоягузорй дар тарҳи Роғун тачдиди назар ва таъкид карданд, ки то замони рафъи ихтилофоти мавчуд миёни кишварҳои минтақа дар масъалаи истифода аз манобеи гидроэнергетикй, ҳеч сармоягузорие дар ин замина анчом нахоҳанд дод.
Узбакистон дар раванди мухолифатҳои худ ба сохтани неругоҳи Роғун то ҳадде пеш рафт, ки ин масъаларо ба Созмони милалаи муттаҳид — олитарин марчаъи байналмилалй кашид. Дар сафари даврайии Бан Ки Мун, дабири кулли ин созмон ба Осиёи Марказй, ки дар авоили моҳи апрел сурат гирифт, мақомоти Узбакистон Бан Ки Мунро ба минтақаи бахри Арал бурданд ва ба вай ин гуна илқо карданд, ки ҳама фочеаи марбут ба ин бахр бархоста аз сохтани беравияи неругоҳҳо дар минтақа аст.Ин илқоот то ҳадде корсоз буд, ки дабири кулли СММ дар сафар ба Точикистон аз боздиди минтақаи сохти неругоҳи Роғун, сарфи назар кард. Ин таҳаввул ба маънои шикасти дипломатияи точик дар баробари фазосозиҳои ҳамтоёни узбаки онҳо таъбир шуд.
Кабл аз ин Тошканд тавонист дар минтақа дидгоҳҳои Казоқистон ва то ҳадде Туркманистонро ба мавзеи худ дар масъалаи баҳрабардорй аз манбаъхои обии Осиёи Марказй ҳамсон кунад.Русия низ, ки ҳам бо Бишкек ва ҳам бо Душанбе дар мавриди сохтани неругоҳҳои барқи обй қарордодҳо имзо намуда буд,эълом кард, ки дар ин масъала аз мавозеи Тошканд чонибдорй мекунад.
Дар пайи чунин ранг гирифтани таҳаввулот, Точикистон тасмим гирифт неругоҳи Роғунро бо истифода аз манобеи дохилй такмил кунад.Ба ҳамин манзур аз ибтидои соли чории саҳмияҳои ин неругоҳ ба фуруш бароварда шуданд ва то имруз бар асоси оморҳои мунташира ба маблағи ҳудуди 900 миллион сомонй саҳмия ба фуруш рафтааст.
Ҳар иқдоми давлати Душанбе дар ростои такмили неругоҳи Роғун, ҳасосиятҳои Тошкандро барангехтааст, ба гунае ки ҳамакнун баҳси таъсироти манфии зистмуҳитии корхонаҳои Точикистон мавзуи эътирозҳо дар Узбакистон шудааст. Дар ҳамин чорчуб ахиран бо даъвати кумиссиюни экологии порлумони Узбакистон теъдоде аз аҳолии вилояти Сурхондарёи ин кишвар дар эътироз ба он чи таъсироти вайронгари зистмуҳитии корхонаи алюмини точик номиданд, гирдиҳамойи намуда, роҳи ҳаракати қатори Точикистонро ки аз қаламрави ин вилоят мегузарад, бастанд. Муътаризон иддао карданд, ки дуди ин корхона боиси густариши бемориҳое назири саратон дар миёни аҳолии ноҳияҳои ҳамчавор шудааст.Аз суи дигар ширкати роҳи оҳани Узбакистон бо баҳонаҳои таъмири роҳ беш аз 3 моҳ вагонҳои дорои маводи ғизои ва масолеҳи сохтмонии Точикистонро дар қаламрави хеш манъ кардаанд.Ин иқдом мучиби боло рафтани нархҳо, аз чумла нархи сузишворй дар бозорҳои Точикистон шуда, фаъолиятҳо дар тарҳҳои муҳим, назири неругоҳи Сангтуда-2ро фалач кардааст. Мақомоти Точикистон ин амалкарди кишвари ҳамсояро талош барои мунзавй кардани Точикистон тавсиф ва аз мачомеи байналилал хостанд дар рафъи ин мушкил ҳамкорй кунад. Хатто мутахасисони эронй, ки дар неругоҳи Сангтуда-2 фаъолият мекунанд, ибрози нигаронй карданд, агар тавқифи тачҳизоти фиристодашуда аз Эрон дар қаламрави Узбакистон идома кунад, муҳлати ба баҳрабардорй расидани ин неругоҳ ба таъхир хоҳад афтод.
Амалкарди Узбакистон дар мутавакиф кардани вагонҳои Точикистон чизе чуз талош барои муҳосираи иқтисодии Точикистон таъбир намешавад ва ба касе пушида нест, ки ин иқдом вокуниши Тошканд нисбат ба азми Точикистон дар мавриди такмили неругоҳи Роғун аст.Дар шароити кунунй ба назар мерасад, Точикистон ҳеч роҳе барои аксуламал дар муқобили амалкарди Тошканд надорад ва бояд зери бори фишорҳо равад. Аммо…
Ташкили кумиссиюни экологй дар порлумони Точикистон қабл аз ҳама дар ростои тақвияти чабҳаи талош барои ҳифозат аз манофеи Точикистон дар масоили зистмуҳитй таъбир мешавад. Давлати Душанбе ба тадрич ба дарки ин ҳақиқат рафтааст, ки вучуди афроди мутахасис дар порлумон, қабл аз ҳар чизи дигаре пояҳои ҳукуматро тақвият мекунад ва идомаи қавмгарои ва хешутаборпарастй дар интихоби кадрхо, дар дарозмуддат метавонад заволи ҳар давлатеро дар пай дошта бошад.Шикасти муборизоти дипломатй дар баробари фазосозиҳои Узбакистон ин дарсро ба раҳбарони точик дод, ки на ҳамаи вазирон ва масъулони ҳукумат сазовори мақом ва вазифаҳои худ ҳастанд.Идомаи ҳузури чунин афроди тасодуфй дар сохторҳои ҳукумат, дар дарозмуддат тазъифи манофеъ ва чойгохи Точикистон дар минтака ва ҳатто фурупошии давлатро ба ҳамроҳ хоҳад дошт.Аз ин ру манофеи кишвари соҳибистиқлоли Точикистон тақозо мекунад, ки раҳбарии ин кишвар дар сиёсатҳои кадрии худ ба таври чиддй тачдиди назар кунад.
Аз суи дигар,бо ташкили комиссиюни зистмуҳитй дар порлумони Точикистон ва узвияти афроде назири Шодй Шабдолов, Муҳиддин Кабирй ва амсоли инҳо, ба назар мерасад давлати Душанбе қасд дорад, дар канори дигар аҳдофе, ки дар ин кор дар назар гирифтааст, рақибони аслии худро ба масъалаҳои зистмуҳитй саргарм кунад. Аммо ин кумиссиюн то чи хад дар пешбурди вазифахои худ муваффак хохад шуд, саволест, ки посухи он ба амалкарди мантикии намояндагони порлумон дар расидаги ба масъалахо бармегардад. Бо ин хол ташкили кумиссиюни зистмухитй дар порлумони Точикистон баёнгар аз ин вокеият аст, ки минтака аз ин ба баъд сахнаи руёруихои порлумонй миёни Узбакистон аз як тараф ва Точикистону Киргизистон аз тарафи дигар хохад буд.
Акнун ин пурсиш дар зехнхо зухур кардааст, ки оё чунин руёруи мавзеъи кишвархоро ба хам наздик хохад кард ё ба сардии робитахо афзуда авзои Осиёи Марказиро ба самти печида шудан пеш хохад бурд?