Дилсардии Точикистон аз ниҳодҳои минтақайи

Чанде қабл дар шаҳри Остона, пойтахти Қазоқистон нишасти вазирони хоричаи кишварҳои узви Паймони амнияти чамъй баргузор гардид. Агарчй дар ин нишаст масъалаи амният дар марзҳои миёни Точикистон бо Афғонистон баррасй шуд, аммо ширкаткунадагон ҳозир нашуданд яке аз масоили доғи минтақа, сардии равобит миёни Тошканд — Душанберо дар дастури кор қарор диҳанд.

Дар нишасти Остона барномаи нишасти сарони кишварҳои узви ин Паймон, ки қарор аст 15 майи соли чорй дар Маскав баргузор шавад, баррасй ва тасвиб шуд.Дафтари матбуотии раёсати чумҳурии Точикистон дар бораи ҳузур ё адами ҳузури Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳур дар нишасти Маскав гуфтааст, ки ҳануз ин масъала ниҳойи нашудааст.Нишасти Маскав аз он чиҳат ки маҳалли гиромидошти ду чашни — 20 солагии имзои созишномаи паймони амнияти чамъй ва 10 солагии таъсиси ин Паймон хоҳад буд, аҳамияти бештаре касб кардааст.Аммо дар Душанбе ва дар дигар кишварҳои узв низ аз фаъолияти ин ниҳоди минтақайи розй нестанд ва ояндаи онро низ чандон рушан арзёбй намекунанд.Зеро даҳ соли фаъолият нишон дод, ки Паймони амнияти чамъй ҳаргиз як ниҳоди фарогири минтақайи набудааст ва тақрибан ҳеч нақше дар ҳалли масоили амниятй ичро накардааст.Нишасти охири Паймони амнияти чамъй дар Остона барои Душанбе аз он чиҳат аҳамият дошт ки интизор мерафт дар он ба мушкилоти ду ҳамсоя — Узбакистон ва Точикистон низ расидагй мешуд.Точикистон бештар ба ин мавзуъ умедвор буд ва дар остонаи нишасти Остона дар ин замина баъзе заминасозиҳо анчом дод. Аз чумла сафорати Точикистон дар Маскав рузи 2 апрел бо пахши баёнияе равобит миёни Тошканд — Душанберо буҳронй тавсиф кард ва ба навъе хостори мудохилаи кишварҳои дигари минтақа барои ҳалли ин мушкил шуд.Рузи 5 апрел Асомаддин Саидов, сафири Точикистон дар Бишкек бо баргузории як нишасти хабарй, амалкарди Узбакистон дар қиболи кишварашро талош дар ростои барҳам задани суботи Точикистон тавсиф кард.

 Агарчй бархе аз маҳофили коршиносй ва давлатмардон дар Точикистон бар ин бовар буданд, ки ҳадди ақал масъалаи сардй дар равобити Тошканд — Душанбе тазаккур дода хоҳад шуд, аммо гуруҳе аз таҳлилгарон бо ишора ба шеваи амалкарди ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқ, таъкид бар ин доштанд, ки ин масъала на танҳо баррасй намешавад, ҳатто дар руйхати эҳтимолии масоили қобили баррасй дарч нахоҳад шуд.Нишасти Остона собит намуд, ки дар марҳалаи кунунй барои аъзои Паймони амнияти чамъй, интихоби мавозеъи муштарак нисбат ба фароянди хуручи неруҳои ғарбй аз Афғонистон , он ҳам дар чорчуби манофеи гардонандагони аслии ин ниҳод, муҳимтар аз дигар масъалахо аст.

 Бо таваччуҳ ба он чй гуфта шуд, иттилоияи дафтари матбуотии раёсати чумҳурии Точикистон ҳаргиз як иттилоияи иттифоқй ё маъмулй набуда, гуёи ин раванд аст, ки Точикистон дурнамои ҳузури худ дар ниҳодҳои аз ин қабилро дар ҳоли баррасй аст.Албатта бисёре аз соҳибназарон имкони хуручи Точикистон аз Паймони амнияти чамъй ё дигар ниҳоди таҳти раҳбарии Маскавро хеле заъиф арзёбй мекунанд ва мегуянд, аз он чо ки Русия ва Точикистон ду шарики стратегй маҳсуб мешаванд, Душанбе наметавонад даст ба чунин иқдоме занад. Аз суи дигар, вобастагиҳои зиёди Точикистон, ба вижа дар мархалаи кунунй ба Русия, Точикистонро ночор ба узвият дар ниҳодҳои минтақайи кардааст.Воқеият он аст, ки аслитарин далели хуручи Гурчистон аз ниҳодҳои қаламрави Шуравии собиқ аз як су корношоямии ин ниҳодҳо ва аз суи дигар фақат дар чорчуби манфиатҳои Русия чархидани онҳо будааст.Албатта Гурчистон аз пуштибонии қавии Гарб ба саркардагии Амрико, бархурдор буд ва бо вучуди шикаст дар чанги панчруза(августи соли 2008),тавонист то ҳадде хостаҳои худро бар Маскав таҳмил кунад.Ба илова, Гурчистон тақрибан ҳеч вобастагии иқтисодй ба Русия надорад, дар ҳоле ки Точикистон бо чаҳони ба истилоҳ хоричи дур, фақат аз тариқи қаламрави Русия метавонад робитаи заминй барқарор кунад.Аммо чудо аз баҳси идомаи узвияти Точикистон дар ниҳодҳои минтақайи, фаъолияти ин ниҳодҳо ҳаргиз дар чорчуби ойинномаҳои тасвиб намудаашон набудааст.Хамин мавзуъ боис шуда, ки Узбакистон борҳо узвияти худ дар ин созмонҳоро мутаваққиф кардааст.Ин созмонҳо фақат ба он хотир таъсис шудаанд,ки нуфузи Русияро ҳадди ақал дар зоҳири қазия, дар қаламрави Шуравии собиқ ҳифз кунанд.Яке аз санадхое ки дар нишасти охири Паймони амнияти чамъй ба тасвиб расид, аъзоро вазифадор мекунад, ки ба таъсиси пойгоҳи кишвари саввум дар қаламрави худ ризоят надиҳанд.Яъне ин дақиқан ҳамон чизе ҳаст ки Маскав мехоҳад, зеро дар марҳалаи кунунй Амрико бо тамоми тавон талош дорад, дар Осиёи Марказй, аз чумла дар Точикистон таҳти пушиши «истгоҳи муваққат», таъсисоти низомй эчод кунад.Амрико дар пайи он аст аз вазъияти ҳоким дар равобити Точикистон бо Русия ва Узбакистон, баҳрабардориҳои лозим анчом диҳад.

 Имруз Амрико ба хубй дарк кардааст, ки баъд аз фурупошии Шуравй қаламрави он абарқудрат ба истилоҳ бидуни раҳбар мондааст.Карори маълум дар замони Шуравй идоракунии ин қаламрав дар дасти Русия буд ва тамоми ихтилофот ё масоили миёни чумҳуриҳо, дар Маскав ҳаллу фасл мешуд.Аммо Русия ба унвони меросхори он абарқудрат, натавонист бар ин масъулияти мухими худ амал куад ва фақат манофеи худро, он ҳам на дар ҳадди лозим, дунбол кардааст. ҳосил он аст, ки дар Осиёи Марказй имруз шоҳиди амали ба истилоҳ қонуни зур ҳастем ва кишвари нисбатан бархурдор аз имкониятҳо ва зарфиятҳои Узбакистон, ду ҳамсояи худ — Точикистон ва Кирғизистонро бо ҳар баҳонае таҳти фишор қарор медиҳад.Монеътарошии давлати Тошканд дар масири сохти неругоҳи барқи обии Роғун мучиб шудааст, ки тайи ду се соли охир ба иқтисоди Точикистон садҳо милён доллар зарару зиён ворид шудааст.Тавакқуфи вагонҳо, бастани роҳҳо ва қатъи интиқоли газ мардуми Точикистонро дар остонаи фочеаи инсонй қарор додааст.Ин ҳама дар ҳолест, ки тамоми ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқ, ки Точикистон аз аъзои фаъоли онҳост, густариш ва таҳкими ҳамгароиҳо ва таъмини суботу амнияти шаҳрвандонро аз авлавияти вазифахои худ эълом кардаанд.Дар ҳамин ҳол Владимир Жарихин, муовини раиси Пажуҳишгоҳи кишварҳои Иттиҳоди давлатҳои мустақили Русия, дар ҳимоят аз амалкарди Маскав мегуяд, муносиботи сарди Тошканду Душанбе, як масъалаи комилан хусусй миёни ду кишвари ҳамсоя аст ва то ҳол ҳеч як аз ин ду кишвар барои рафъи мушкилоташон ба Русия мурочиат накардаанд, то Русия дар ҳали ин масъала миёнчигарй кунад.Аммо воқеият он аст, ки ҳам Русия ва ҳам дигар қудратҳои ғарбй, ки бо шиорҳои мухталифи демократй, таҳкими ҳамгароиҳо ва … вориди Осиёи Марказй шудаанд, дар асл ҳадафҳои стротегии худро дунбол мекунанд.Дар мачмуъ дилсардй ва ноумедии давлати Душанбе аз тарзи фаъолияти ниҳодҳои таҳти рҳбарии Маскав ба тадрич бар фосилаи миёни Маскав ва Душанбе хоҳад афзуд. Аммо вобастагиҳои Точикистон аз Русия, ки ҳузури ҳудуди як миллион коргари точик дар шаҳрҳои мухталифи Русия аз он чумла аст, дар айни ҳол Душанберо дар мадори сиёсатҳои Кремл нигоҳ доштааст. Табиист, ки чунин вазъияте барои ҳамеша боқй нахоҳад монд.