Зарурати инсичом ва хамгаройи миёни кишвархои форсизабон

Музокироти бе натичаи Тошканд ва ошкор шудани баҳонатаришиҳои Узбакистон
Бар хилофи интизорот ва пешгуиҳо, дар дидори Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳури Точикистон ва Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон дар Тошканд тавофуқе дар чиҳати ҳалли масоили мавчуд миёни ду кишвари ҳамсоя, аз чумла тавакқуфи вагонҳои Точикистон дар қаламрави Узбакистон, ҳосил нашуд.Тарафи Узбакистон дар идомаи мухолифатҳои худ ба сохти неругоҳи Роғун, эълом кард вагонҳои дорои тачҳизот ва масолеҳи сохтмонй барои ин неругоҳ ҳамчунон ичозаи гузаштан ба Точикистонро нахоҳанд дошт. Бар асоси гузоришҳои мунташира дар бораи натичахои дидори Раҳмон ва Каримов, Узбакистон ба зудй ба вагонҳои Точикистон, ки нисбате ба неругоҳи Роғун надоранд, ичозаи ҳаракат хоҳад дод.
Ҳамин тавр Тошканд бо ин иқдоми худ нишон дод, ки мухолифатҳояш ба сохти неругоҳи Роғун чиддитар аз он чй ҳаст, ки дар Точикистон тасаввур мекунанд. Давлати Ислом Каримов бо истифодаи моҳирона аз шароити кунунии чаҳон ва минтақа, ки ниёзи қудратҳои Шарқу Ғарбро ба ҳамкориҳои Узбакистон беш аз ҳар замони дигаре афзоиш дода, мавқеияти чуғрофй ва вучуди манобеи нафту гоз, чойгоҳ ва аҳамияти ин кишварро дар ичрои барномаҳои қудратҳои хозир дар Осиёи Марказй,ба таври бесобиқае боло бурдааст,барномахои худро пайгирй мекунад.Чунин вазъияте қудратҳои мазкурро дар мавқеияти ниёзмандй қарор дода,ононро ночор ба чашмпушй дар қиболи тамоми амалкардҳои хилофи қавонин ва муқаррароти байналмилалии давлати Тошканд намудааст. Ва ин шароит Узбакистонро дар анчоми рафторҳои зиддибашарй нисбат ба Точикистон, густохтар кардааст.

Узбакистон дусти Точикистон аст?

Нигоҳе ба раванди равобити Узбакистон бо Точикистон баъд аз касби истиқлоли ин ду кишвар, байнгар аз он аст, ки Тошканд ҳамвора талош кардааст ҳамсояи худро дар вобастагй нигоҳ дорад, то битавонад хостаҳои худро таҳмил кунад.Чанги таҳмилии панчсола дар Точикистон ва таҳаввулоти марбут ба он ба вузуҳ нишон медиҳад, ки Узбакистон ҳаргиз дар мавзеи холисона ва бетарафона амал накарда, балки талош кардааст бо истифода аз фурсат барномаҳои худро дар Точикистон пеш барад. Дар шароите ки тамоми кишварҳои минтақа бо мизбонй аз мулоқоти тарафҳои он замон рақиби точик, саъй доштанд ба чанги шаҳрвандй дар Точикистон ҳарчй зудтар хотима диҳанд, Узбакистон ҳеч гоҳ ҳозир нашуд мизбони музокироти сулҳи точикон бошад. Ба илова дар музокироти сулҳи точикон давлати Тошканд ё ширкат надошт ва ё давлатмардони камсалоҳияти худро мефиристод. Сарфи назар аз ин Точикистон ҳамеша манфиатҳои Узбакистонро дар назар мегирифт. Ҳатто дар шароити барои худ душвор садди роҳи мухолифони мусаллаҳи давлати Каримов мешуд ва аз нуфузи онҳо ба қаламрави Узбакистон пешгирй мекард ва дар ин роҳ садҳо тан аз чавонони точикро қурбон кардааст.

Роғун ташаббуси Узбакистон ва барои Узбакистон аст

Бо чунин руйкарде метавон гуфт, ки неругоҳи Роғун фақат як баҳона барои Узбакистон аст, то барномаҳои худ дар ростои монеътарошй дар роҳи тараққию пешрафти Точикистонро амалй кунад. Нигоҳе гузаро ба таърихи тарҳи неругоҳи Роғун тасдиқе бар ҳамин гуфтаҳост. Сохтани ин тарҳ дар солҳои 70 қарни гузашта оғоз шуд, аммо дар пайи мухолифатҳои рушанфикрони точик корҳои сохтмонй ду бор мутаваққиф шуданд.Узбакистон ба унвони муаллиф ва ташаббускори аслии тарҳи Роғун, бар сохтани он исрор мекард, зеро мехост бо густариши заминҳои кишоварзй истеҳсоли пахтаро аз 5 миллион тон ба 9 миллион тон дар сол афзоиш диҳад. Бо дахолатҳои мустақими Узбакистон анчумани 24 ҳизби камунисти Иттиҳоди Шуравй, бо беэътинойи ба мухолифатҳои Точикистон, тарҳи сохтани неругоҳи Роғунро ба тасвиб расонд. Аз ин ру агар имруз тарҳи Роғун намебуд, Узбакистон бо ба миён кашидани фаъолияти корхонаи алюмини точик, ҳамин кореро мекард, ки бо баҳонаи сохтани неругоҳи Роғун мекунад.

Муҳосираи иқтисодй ба фоидаи Точикистон аст

Таърихи башарият саршор аз руйдодҳоест, ки байнгар аз ба кор гирии муҳосираи иқтисодй дар равобити давлатҳо мебошад.Дар аксари ҳолатҳо ин иқдомҳои ба зоҳир танбеҳй, ба нафъи миллатҳои мазлум тамом шудаанд. Имруз низ шоҳиди он ҳастем, ки муҳосираи иқтисодй ва иртиботии Точикистон тавассути Узбакистон дар ҳоли кор кардан ба нафъи миллати точик мебошад.
Дар пайи амалкарди мақомоти узбак, барои масъулони точик имкон фароҳам омад, ки дустро аз душман фарқ кунанд. Аз чумла рушан шуд, ки Русия чун ҳама қудратҳои султаталаб ва судчу шарики стротегй надорад, балкй манофеи стротегй дорад ва бар асоси ҳамин манофеъ шарикони худро барои марҳалаҳои мушаххас интихоб ва иваз мекунад. Ҳамчунин ба баракати иқдомоти қонуншиканонаи давлати Тошканд, чеҳраи воқейии кишварҳои муддайии демократия ва ҳомиёни ҳуқуқи башар бармало шуд. Ба хотири манофеи худ, ҳеч як аз кишварҳои ғарбй, ки ҳадафи аслии ҳузури худ дар минтақаро барқарории демократия ва озодиҳои шаҳрвандй эълом карданд, ҳозир нашуданд ба шикоятҳои Точикистон дар қиболи беадолатиҳои Узбакистон, расидагй кунанд. Ниҳодҳои байналмилалии вобаста ба ин қудратҳо низ бо ба бозй гирифтани сарнавишти миллати точик, дар баробари иқдомоти зиддибашарии Узбакистон чашмпушй карданд.

Чумхурии Исломии Эрон дусти Точикистон

Ҳамзамон бо ин ҳама, Чумҳурии Исломии Эрон бори дигар дуст ва бародари воқеъйии давлату миллати Точик будани худро ба намоиш гузошт.Фишорҳои Тошканд давлати Душанберо водор намуд, ки бо диди бозтар ба равобит бо Чумҳурии Исломии Эрон нигоҳ кунад. Ин воқеият ғайриқобили инкор аст, ки бо дахолатҳои мустақим ва ғайримустақими кишварҳои бадхоҳ, мақомоти точик то солҳои ахир алоқаи чандоне ба густариши равобит бо Теҳрон надоштанд. Онон ба андешаи он ки наздикии беш аз ҳад бо Эрон мучиби тақвияти неруҳои исломгаро хоҳад шуд, бо ҳар баҳонае аз Теҳрон фосила мегирифтанд ва фақат дар ҳолатҳои ичборй ба истиқболи Эрон мерафтанд. Аммо Чумҳурии Исломии Эрон собит намуд, ки ҳеч дахолате дар умури дохилии Точикистон надорад ва дар ин кишвар ҳадафе чуз кумак ба пешрафту таолии давлату миллати точик надорад. Акнун дар Душанбе беш аз ҳар замони дигаре зарурати иттиҳоди се кишвари форсизабонро дарк карданд. Тасвиби таҳримҳои ноодилона дар Созмони милали муттаҳид алайҳи барномаҳои сулҳомези атомии Чумҳурии Исломии Эрон ва иқдоми Амрико барои музокира бо гуруҳи ифротии толибон дар Афғонистон, ҳамчунин муҳосираи иқтисодии Точикистон тавассути Узбакистон собит намуд, ки имруз душманони фарҳангу тамаддуни форсизабонон дар саросари чаҳон сафарбар шудаанд, то монеъ аз ҳамгаройии ин се кишвар шаванд.

Зарурати бознигарй дар дипломатия

Тачрибаи беш аз сисолаи Чумҳурии Исломии Эрон нишон медиҳад, ки миллати ғаюри Эрон чй гуна аз таҳримҳо ва муҳосираҳои иқтисодии душманон истифода кард ва бо фаъол кардани зарфияту имкониятҳои бумй, ба тадрич дар тамоми заминаҳои сиёсй, иқтисодй, ичтимой ва фарҳангй ба худкафойи даст ёфт.Аз ин ру ҳамон гуна ки бо кумаки Эрон тунели Истиқлол ба баҳрабардорй расид ва роҳи заминй миёни марказ ва шимоли Точикистон сохта шуд, он руз дер нест, ки се кишвари форсигу дар муқобила бо иқдомоти душманон, неругоҳҳои азим дар Точикистонро такмил ва роҳҳои оҳани худро низ пайваст хоҳанд кард.Бо таваччуҳ ба тавони фаннй ва муҳандисии мавчуд дар Эрони исломй, ичрои чунин барномаҳо кори душворе нахоҳад буд.
Дар шароити кунунии чаҳон ва минтақа ба умеди кумаки кишварҳое назири Русия ва ниҳодҳои байналмилалие ҳамчун Созмони милал, Созмони амният ва ҳамкории Аврупо, Созмони ҳамкории Шангхай ва амсоли инҳо шудан, чуз талафи вақт ҳосили дигаре барои Точикистон нахоҳад дошт.Аз ин ру Точикистонро зарур аст бо тақвияти дастгоҳи дипломатии худ ва бознигарии чиддй дар равобити хоричй, зимни авлавият додан ба густариши ҳамкориҳо дар тамоми заминаҳо бо Чумҳурии Исломии Эрон ва дигар кишварҳои дуст, тарҳҳои миллии худро масъулона пайгирй кунад.Акнун фурсати он расидааст, ки масъулони давлати Душанбе дар тамоми радаҳо манофеи миллй ва давлатиро дар авлавият қарор дода, ба фикри инсичом ва иттиҳоди миллй бошанд. Истифода аз тачрибиёти Чумҳурии Исломии Эрон беҳтарин роҳкор дар ин замина мебошад.

Защищено: Сиёсатҳои Маскaв — Тошканд дар Қирғизистон

Это содержимое защищено паролем. Для его просмотра введите, пожалуйста, пароль:

Пароль:

Мушкилоти хамгаройи дар Осиёи Марказй

Дар шароите, ки Осиёи Марказй ба далелҳои мухталиф ба майдони рақобати қудратҳои Шарқу Ғарб табдил шудааст ва кишварҳои ин минтақа дар сари дуроҳаи интихоби шарикони хеш қарор гирифтаанд, гуруҳе аз коршиносон бо ишора ба собиқаи равобит миёни ин кишварҳо ва Русия, интихоби Русияро ба унвони шарики муътамад дар ҳамаи заминаҳо, ба нафъи тамоми мардумони Осиёи Марказй арзёбй мекунанд.Ин даста аз коршиносон бо истинод ба ташкили Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил ба унвони вориси Иттиҳоди Шуравй, муътақиданд, раванди рушди иқтисодй ва таҳкими истиқлоли кишварҳои Осиёи Марказй бештар ба меъёрҳо ва муқаррароти Федератсияи Русия ҳамхонй дорад, то муделҳои нашинохтаи Ғарб. Зеро системаи иқтисодии ин кишварҳо сарфи назар аз талошҳои раҳбарон ва масъулон, ҳамчунон вобастагиҳое аз иқтисоди Русия дорад, ин ҳосили мавчудияти беш аз 200 солаи ин минтақа дар қаламрави геополитикии Маскав мебошад. Маркази пажуҳишҳои институи байналмилали таҳқиқоти стритегии « Veсtor » воқеъ дар Маскав, дар таҳқиқоти ахиран анчомдодаи худ ба ҳамин мавзуъ таъкид карда, зуҳури давлатҳои мустақил дар Осиёи Марказиро ҳосили сиёсатҳои дустонаи Русия дар қиболи ин кишварҳо тавсиф кардааст.

Фурупошии Иттиҳоди Шуравй дар даҳҳаи 90 қарни гузашта, ҳамзамон бо ташкили кишварҳои мустақил дар Осиёи Мрказй, масоил ва мушкилотеро низ барои мардумони ин минтақа ба армуғон овард.Аслитарини ин мушкилот гусастани занчири равобити иқтисодй буд, ки ҳамчунон чойгузини муносибе пайдо накардааст.Бо ин ҳол сиёсатҳои маскавситезии бархе аз раҳбарони Осиёи Марказй, ки бархоста аз руйкарди комунистии Кремл ба ин кишварҳо тайи даврони Шуравй, ҳамчунин бими сарони ин кишварҳо аз гирифтории мучаддад ба Маскав мебошад, монеи чиддй дар роҳи наздикии дубора ба Русия қаламдод мешавад. Таҳқиқоти маркази «Veсtor» дар шароите мунташир шудааст, ки давлатҳои Осиёи Марказй тайи наздик ба ду даҳа мавчудияти мустақил, ҳамзамон бо мушкилоти фаровони иқтисодию ичтимои ва фарҳангй, бо мушкилоти тозае дар равобити байниҳам низ мувочеҳ шудаанд. Ҳамаи ин кишварҳо байни ҳам ба навъе мушкилот ё ихтилоф назар доранд, ки то ин дам ба таври мустақил натавонистаанд онҳоро ҳаллу фасл кунанд. Масоили марзй, вучуди ақалиятҳои миллй, истифодаҳои абзорй аз манобеи энержй,ва сохти тарҳҳои азими гидроэнергетикии аз ин чумлаанд, ки ҳар аз гоҳе равобити ҳамсоягонро ба чолиш мекашанд.Ин мушкилот ба навъе дар замони Шуравй низ вучуд доштанд, аммо дастгоҳҳои ҳокимаи муқтадири он абарқудрат имкони бурузи ононро дар равобити чумҳуриҳои ба истилоҳи он замон «бародар» намедод. Акнун, баъд аз фурупошии Иттиҳоди Шуравй ва дар пайи нотавонии Русия дар чиҳати расидагй ба ин мушкилот, давлатҳои Осиёи Марказй чашми умед ба миёнчигарии дигар кишварҳо духтаанд.Чин ба унвони қввалин қудрат дар даврони пасошуравй, бо дарки ин муҳим вориди амал шуд ва талош кард дар ин замина ибтикори амалро аз Русия гирад. Дар ҳамин росто Созмони ҳамкории Шонгхой шакл гирифт ва дар чорчуби ин созмон, ки бо мудириятии муштараки Чин ва Русия мечархад, бархе аз масъалаҳои марзии мавчуд миёни Чин ва кишварҳои Осиёи Марказй ҳаллу фасл шуд. Акнун Чин дар идомаи ҳамин талошҳо, зимни мушорикат додани кишварҳои Осиёи Марказй дар тарҳҳои муштарак, саъй дорад як навъ ҳамгароийии ин кишварҳоро дар чорчуби манфиатҳои худ шакл диҳад.Бо эҳдоси хати лулаи интиқоли гази Осиёи Марказй ба Чин, Пекин тавонист сарони ду кишвари ба ҳам рақиби Узбакистон ва Туркманистонро то ҳадди қобили мулоҳизае ба ҳам наздик кунад.Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон ва Сафармурод Ниёзов, раиси чумҳури фақиди Туркманистон як душмании шадид бо ҳам доштанд ва дар ҳеч аз як масоили минтақайи иштироки назар надоштанд. Ҳамин амр боиси ба бунбаст мувочеҳ шудани бисёре аз тарҳҳои минтақайи мегардид.Бо марги Туркманбошй як навъ нармиш дар рафтори сарони Тошканд ва Ашқобод дар қиболи ҳамдигар ба вучуд омад.Натича он буд, ки Узбакистон аз тарҳи сохти хати интиқоли гази Туркманистон ба Чин чонибдорй кард ва ба он ҳамроҳ шуд. Қобили зикр аст, ки Узбакистон бо доро будани захоири фаровони газ, дар сиёсатҳои Осиёи миёнайии Чин аз чойгоҳи вижае бархурдор аст.Аз ин чост, ки Пекин дар ростои дифоъ аз мавзеи Тошканд дар мавриди истифода аз манобеи гидроэнергетикии Осиёи Марказй, ичрои қарордоди сохти неругоҳ дар рудхонаи Зарафшон дар Точикистонро ба ҳолати таълиқ даровард.Баровардҳои коршиносй нишон медиҳад, ки Қазоқистон ва Узбакистон бо дар ихтиёр доштани захоири фаровони энержй ва манобеи иштиғол метавонанд дар бозорҳои байналмилалии энержй нақшофаринй намоянд, албатта машрут ба он ки қудратҳое назири Чин чунин ичозаеро ба онон бидиҳанд.Ин мавзуъ барои Пекин аз аҳамияти волое бархурдор аст ва давлатмардони Чин дурнамои ҳузури худ дар Осиёи Марказиро дар наздикии бештар бо ин ду кишвар мебинанд. Бо ин ҳол рақобат миёни Тошканд ва Ашқобод дар бозори энержии Осиёи Марказй мавзуест, ки Чин ва дигар қудратҳои муддайии нуфуз дар ин минтақа, наметавонанд онро нодида гиранд. Дар ин росто Қурбонгулй Бердимауҳаммадов, раиси чумҳури Туркманистон ба шарофати равобити хубе, ки бо Нурсултон Назарбоев дорад, раиси чумҳури Қазоқистон дорад,тавонистааст Остона ба муттаҳиди худ дар тарҳҳои интиқоли энержии минтақа ба бозорҳои Аврупо табдил диҳад. Амре ки ба ҳеч вачҳ қобили қабули Каримов набудааст. Ҳамзамон бо ин изҳороти раиси чумҳури Туркманистон дар мавриди ин ки ҳозир аст барои об ба кишварҳои «болодаст» пул пардохт кунад, хашми Каримовро барангехт. Рақобат ва ё ихтилофи назар миёни сарони Осиёи Марказй фақат дар равобити Тошканд — Ашқобод хулоса намешавад, Ислом Каримов бо сарони Қирғизистон ва Точикистон низ ихтилофи назарҳои чиддие дорад, ки рафъи онҳо ниёз ба гузаштҳо аз ҳамаи тарафҳоро дорад. Иёлоти муттаҳидаи Амрико низ бо роҳҳои мутафовуте дар садад аст мавозеи кишварҳои Осиёи Марказиро ба ҳам наздик намуда, барномаҳои худро дунбол кунад.Вашингтон низ дар ин росто бо мушкили мавзеъгириҳои навасони Ислом Каримов мувочеҳ аст ва талош намудааст вонамуд кунад, ки дар муодилоти Осиёи Марказй аз манофеи Тошканд ҳимоят мекунад.Давлатмардони Кохи сафед ҳамин рафтори худро дар қиболи ҳар як аз кишварҳои ин минтақа анчом дода, бо истифода аз қаламрави онҳо, аҳдофи роҳбурдии худро дар Афғонистон пай мегиранд. Ҳамин нақшро Иттиҳодияи Аврупо низ дар Осиёи Марказй ичро мекунад. Ҳарчанд қудратҳои ҳозир дар Осиёи Марказй дар сухан бар ҳамгаройи миёни кишварҳои ин минтақа таъкид мекунанд, аммо ба ҳеч вачҳ намехоҳанд мушкилоти фимобайни ин кишварҳо комилан рафъ шавад, зеро вучуди ин мушкилот абзорест, ки ин қудратҳо аз он ба нафъи худ истифода мекунанд.Аз ин ру танҳо роҳи расидагй ба мушкилоти ҳар минтақа эҳтимоми кишварҳои ҳамон минтақа аст.Умед ба миёнчигарии кишварҳои фароминтақайи заминаи ҳокимияти бегонагонро фароҳам намуда, истиқлоли кишварҳоро таҳти савол қарор хоҳад дод.Таърихи башар саршор аз тачрибаҳои талхе дар ин замина мебошад.