Конфронси баррасии дурнамои амният дар Афғонистон

Ахиран дар шаҳри Душанбе конфронси байналмилалй бо ширкати коршиносон аз Қазоқистон, Қирғизистон, Точикистон, кишварҳои узви Иттиҳодияи Аврупо, Амрико, Русия, Афғонистон ва Покистон баргузор гардид, ки дар он дурнамои амният дар Осиёи Марказй баъд аз хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.Дар шароите ки замони хуручи неруҳои низомии ғарбй аз Афғонистон наздиктар мешавад, баҳсҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа дар маҳофили мухталиф доғтар шудааст.

Дар ин миён нуктаи чолиб он аст, ки бозигарони саҳнаи сиёсй ҳар як талош доранд аз ин авзоъ дар чорчуби аҳдофи геостротегй ва геополитикии худ, баҳрабардорй кунанд.Ҳарчанд гуфта мешавад хуручи низомиёни кишварҳои ғарбй то соли 2014 идома хоҳад дошт, аммо бо таваччуҳ ба вижагии ин фароянд дар кишваре назири Афғонистон, ба эҳтимоли қавй то поёни соли 2012 бахши аъзами ин неруҳои хоки Афғонистонро тарк хоҳанд кард. Зеро раванди кунд мучиби афзоиши талафоти бештари ин низомиён ва харочоти бештар хоҳад шуд.Ин хуручи низомиёни бегона аз Афғонистон тайи наздик ба сад соли ахир, барои панчумин бор иттифоқ меафтад. Ҳар бор мутачовизин ба марзу буми Афғонистон бо шикасти мазбуҳона ин кишварро тарк кардаанд, ки шикасти ду императории инглис дар ибтидои қарни 20 ва Шуравй дар даҳҳаҳои поёнии қарни 20 бештар сарнавиштсоз будааст. Шикасти инглисҳо тавассути озодихоҳони афғон, мучиби ташдиди наҳзатҳои озодихоҳй дар мустамликаҳои императории Бритониёи Кабир шуд, ки ин фароянд фурупошии ин императориро сурът бахшид.Шикасти Шуравй дар Афғонистон низ урдугоҳи сусиолистиро аз дохил мунфачир намуд ва абарқудрате бо номи Иттиҳоди Шуравй аз нақшаи чаҳон бардошта шуд. Дар нишасти Душанбе дидгоҳҳо дар мавриди дурнамои амният дар минтақа ва хуручи низомиёни ғарбй, ба вижа амрикойи мутафовут буданд.Гуруҳе аз таҳлилгарон бар ин боваранд, ки Амрико ҳаргиз аз минтақаи истротежики Осиёи Марказй хорич нахоҳад шуд ва хуруч аз Афғонистон дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи Марказй хоҳад буд.Аз чумла «Виктор Дубовитский», коршиноси рус мегуяд, «бовар надорам, ки неруҳо Афғонистонро тарк кунанд.Шояд теъдоди ин неруҳо коҳиш ёбад ва фақат шарикони аврупойии Амрико неруҳои худро аз Афғонистон хорич кунанд.Амрико дар ин кишвар боқй хоҳад монд.Берузи Абдулванд, устоди донишгоҳи озоди Берлин ва ҳамоҳангсози маркази таҳқиқоти минтақаи Хазар мегуяд ҳануз аҳдофи аслии Амрико ва НАТО дар Афғонистон ичро нашудааст ва хуруче сурат нахоҳад гирифт. Вай мегуяд:»барномаи бузурги «ҳамкорй ба хотири сулҳ», ки дар соли 1994 НАТО бо кишварҳои Аврупои шарқй ва Шуравии собиқ руи даст гирифт, натавонист манофеъи баландмуддати Амрикоро таъмин кунад.Аз ин ру Амрико мачбур шуд, ки бо чанги алайҳи терор дар Афғонистон ҳузури низомй пайдо кунад».Воқеъият он аст ки имруз воқеъияти тамомии тарҳҳои Амрико дар мавриди мубориза бо терроизм, кумак ба барқарории демокротй ва таъмини озодиҳои шаҳрвандй дар кишварҳо, ифшо шудаанд ва акнун кам касоне ба иддаъоҳои Амрико бовар мекунанд.Бо ин вучуд Амрико аз тарҳҳои мухталиф, назири руи кор овардани давлатҳои дастнишонда, харидани афроди калидй дар дохили давлатҳо, таҳдидҳои низомй ва амсоли ин кор мегирад, то манофеъи худ дар ақсо нуқоти чаҳонро дунбол кунад. Бо гузашти 10 сол аз ҳамлаи низомй ба Афғонистон, Амрико ҳамчунон бо ҳамон мушкилоти ноамнй, беэътимодии мардум ба ваъдаҳояш, кушта шудани низомиён ва ғайра дасту панча нарм мекунад.Ҳарчанд Бин Лодан кушта шуд, Ал-қоида натавонист амалиёте дар қаламрави Амрико анчом диҳад, аммо толибон аз байн нарафтааст ва ба илова гуруҳе мавсум «шабакаи Ҳаққонй» вориди саҳнаҳои чанг шуда, ки низ бар мушкилоти Амрико афзудааст.Ало рағми ин ҳама Амрико дар ростои ҳифзи чойгоҳи худ ба унвони қудрати чаҳонй ногузир ба идомаи ҳузур дар Осиёи Марказй аст.Бархе аз коршиносони ҳозир дар ҳамоиши байналмилалии Душанбе, аз чумла Дитрих Накмайр, коршиноси олмонй дар ин робита гуфт, дар шароти кунунй чунончй Амрико ба таври комил аз минтақа хорич шавад, ба раванди нобудии худ оғоз хоҳад бахшид.Дар ҳамин иртибот Маркази амнияти чадиди Амрико моҳи июни соли чорй таҳлилеро мунташир кард, ки бар асоси он Амрико бояд аз манофеъи ҳаётии худ дар Осиёи Чанубй ва Марказй қотеъона дифоъ кунад.Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки ҳукумат бар Осиёи Марказй ба маънии ҳукумат бар тамомии қораи Осиё аст. Таҳлилгарони ин марказ таъкид мекунанд, ки дар марҳалаи кунунй Амрико бояд стротегияи чадидеро бо таваччуҳ ба авзоъи чорй руйи даст гирад, то битавонад аз вокуниш ба буҳронҳо, ба амал дар ростои дифоъ аз манофеъи худ иқдом кунад.Ҳамин таҳлилгарон мегуянд ин мавзуъ аз он чиҳат муҳим аст, ки Амрико дар вазъи афсурдагй ба сар мебарад, аммо Чин ҳузури худ дар муъодилоти геополитикиро тавсаъа мебахшад. Дар ҳамоиши Душанбе таъкид шуд, ки бо хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, дар ин кишвар чанги шаҳрвандй ва низоъҳои байниқавмй ба таври камсобиқае густариш хоҳанд ёфт, зеро имруз заминаи чунин таҳаввуле фароҳам шудааст.Амрико дар муомила бо толибон ва фармондеҳони маҳаллй манотиқи нуфузро ба гунае тақсим кардааст, ки бо кучактарин баҳона даргириҳо шуруъ хоҳанд шуд.Ин даргириҳо бе мушорикати низомиёни ғарбй ва миёни ақаллиятҳои маҳаллй сурат хоҳанд гирифт, ки дар ҳолатҳое низомиёни ғарбй(амрикойи) дар чорчуби манофеъи худ аз тарафҳои мавриди назарашон ҳимоятҳои лучистикй — иттилоъотй хоҳанд кард.Дар чунин вазъияте кишварҳои ҳамсояи Афғонистон бо мушкилоти чадиди амниятй мувочеҳ хоҳанд шуд ва ҳамзамон бо ин даҳҳо ҳазор паноҳанда ба ин кишварҳо сарозер мешаванд, ки расидагй ба мушкилоти онон бе дахолати ниҳодҳои минтақайи ва байналмилалй имконнопазир хоҳад буд.Бархе таҳлилгарон дар суханрониҳои худ, чунин сенориюро ба нафъи Амрико арзёбй карданд, ки ҳузури худ дар минтақаро собит хоҳад кард. Бар асоси баровардҳои коршиносон Амрико тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон ҳар моҳ ба ҳисоби миёна 20 миллиард доллар харч карда, давлатеро руйи кор овардааст, ки то ҳадди зиёде дар ростои манофеи Вашингтон амал кардааст.Акнун дар ростои ҳимоят аз ин давлат ва таъмини бақои он ба назар мерасад дар се минтақаи стротегй ва хорич аз контроли толибон — Багром, Мазори шариф ва Шинданд пойгоҳҳо эчод хоҳад кард.Албатта масъалаи хуручи Амрико аз Афғонистон ба натичаҳои интихоботи раёсати чумҳурии соли ояндаи ин кишвар низ бастагй дорад.Ин эҳтимол чой дорад, ки чумҳурихоҳон руйи кор оянд ва бо бознигарй дар сиёсатҳои хоричии Амрико, дастури хуруч аз Афғонистонро лағв кунанд.Дар чунин шароите аслитарин масъалае ки фикри давалтҳои минтақаро ба худ машғул доштааст, чигунагии ҳифзи суботу амният дар кишварҳояшон аст. Ҳамин нигаронй сабаб шудааст, ки бархе аз ин давлатҳо аз ҳоло бо қарор гирифтан таҳти таъсири таблиғоти ғарб, дар садади паноҳ бурдан ба зери чатри амниятии бархе қудратҳо, аз чумла Амрико бар омадаанд.Тачрибае ки гузаштаи он сарнавишти талхеро барои давлатҳо ва миллатҳо рақам задааст.

Осиёи Марказй ва баррасии дурнамои тарҳи CASA-1000 дар Башкек

 Дар шаҳри Бишкек, пойтахти Қирғизистон намояндагони чор кишвари Афғонистон, Қирғизистон, Точикистон ва Покистон дар як ҳамоиши минтақайи роҳҳои амалй кардани тарҳи CASA-1000 ро баррасй карданд. Ин ҳамоиш, ки рузҳои 19-20 сентябри чорй баргузор шуд, идомаи ройзаниҳои ин кишварҳост, ки даври қаблии он рузи 3 сентябри ҳамин сол дар шаҳри Душанбе доир шуд.Омурбек Бобонов, маовини аввали нахуствазири Қирғизистон ибрози умедворй кард, ки тарҳи мазкур то поёни соли 2013 такмил хоҳад шуд.Вай афзуд, тарҳи CASA-1000 ба феҳристи барномаи рушди тарҳҳои миёнафаврии солҳои 2012-2014 шомил шуда, кишвараш ба ин манзур 196 милион доллар ихтисос додааст. Маовини аввали нахуствазири Қирғизистон ҳамчунин хабар дод, Бонки рушди Осиё аз идомаи мушорикат дар тарҳ худдорй карда, пешниҳод кардааст, ки тарҳи мазкур ба ду марҳала тақсим шавад. Бар асоси пешниҳоди Бонки мазкур ба марҳалаи дуввум Точикистон ва Қирғизистон шомил шаванд, зеро ин бахш аз тарҳ бо бархе мушкилот мувочеҳ аст.Омурбек Бобонов дар робита ба ин мавзуъ, зимни ибрози умед ба тағйири мавзеъи Бонки рушди Осиё гуфт, хуручи ин бонк моро водор мекунад, ки дар бораи дурнамои тарҳ дар сатҳи ҳукуматҳо бештар мршварат кунем.
Қобили зикр аст, ки тарҳи CASA-1000 бахше аз барномаи CASAREM — бозори байналмилалии тичорати барқи Осиёи Марказй ва Чанубй — мебошад, ки дар назар дорад барқи кишварҳои Осиёи Марказй(Точикистон ва Қирғизистон)ро ба Осиёи Чанубй(Афғонистон ва Покистон) интиқол диҳад.Бар пояи ин тарҳ дар ибтидо 1300 миговот(ба тадрич то 5000миговот) барқ аз Осиёи Марказй ба Покистон(1000миговот) ва Афғонистон(300миговот) интиқол меёбад ва саҳми Точикистон ва Қирғизистон дар содироти барқ ба таври мусовй 50 дарсадй дар назар гирифта шудааст.Дар ростои ҳамоҳангии барномаҳои кишварҳои ширкаткунанда дар тарҳи мазкур Шурои байниҳукуматй ва дабирхонаи вижа таъсис шудааст.Сармоягузорй дар тарҳи CASA-1000 90 дарсад тавассути ниҳодҳои молии байналмилалй(Бонки рушди Осиё,Бонки исломии тараққиёт, ва Бонки чаҳонй) ва 10 дарсад тавассути бахши хусусй анчом хоҳад шуд.Сохти се хати бузурги интиқоли барқ аз чумлаи бахшҳои аслии тарҳи мазкур аст, ки тибқи он хати интиқоли барқи Датко-Хучанд (477километр, миёни Точикистон ва Қирғизистон), Хучанд-Роғун- Сангтуда(350километр, дар дохили Точикистон) ва Сангтуда-Кундуз-Пули Хумрй-Кобул-Пешовар, миёни Точикистон, Афғонистон ва Покистон) сохта хоҳад шуд.Ҳамчунин истгоҳҳои кумакии интиқоли барқ дар Датко, Хучанд,Сангтуда, Кобул ва Пешовар сохта хоҳад шуд.
Тарҳи CASA-100 аз рузҳои нахусти таҳия, таваччуҳи бисёре аз ниҳодҳои байналмилалии молй ва кишварҳоро ба худ чалб кард, зеро мушорикат дар он зимни замонати суди фаровон, нақши ниҳод ва ҳар кишвари ширкаткунандаро дар муодилоти минтақайи боло хоҳад бурд.Ҳамин мавзуъ ҳамзамон бо имтиёзот, ҳасосиятҳоеро низ дар чиҳати ичрои тарҳи мазкур эчод кардааст.Аз чумлаи имтиёзоте ки барои Точикистон ва Қирғизистон аз тариқи мушорикат дар ин тарҳ таалуқ мегирад, чалби сармоя барои неругоҳҳои бузурги худ(Қамбарота дар Қирғизистон ва Роғун дар Точикистон) тавсиф мешавад. Бар асоси баровардҳои коршиносон такмили тарҳи мазкур фақат дар сурати сохти ду неругоҳи Қамбарота ва Роғун имконпазир хоҳад буд, аммо мухолифатҳои Узбакистон ичрои онро бо бархе мушкилот, аз чумла сармоягузории ниҳодҳои молии байналмилалй ва дигар кишварҳои зинафъ, мувочеҳ кардааст.Коршиносон худдории Бонки рушди Осиё аз идомаи мушорикат дар ин тарҳро дар ҳамин росто арзёбй мекунанд.Узбакистон муддаъи аст, ки ин тарҳи 6,5 миллиорддолларй «ноқизи қарордодҳои байналмилалй» аст.Соли гузаштаи мелодй дар ин замина Ориф Каримов, сафири Узбакистон дар Исломод мавзеъи кишвари худро ташреҳ кард.Вай иддаъо кард, ки Точикистон дар раванди сохти неругоҳи Роғун, гузорише дар мавриди асароти зистмуҳитии ин неругоҳ ба минтақа, ироа накардаанд.Талоши Узбакистон барои мутақоид кардани Покистон дар чиҳати мубҳам будани ояндаи тарҳи CASA-1000 авохири моҳи марти соли чорй дар дидори Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон бо Юсуф Ризо Гелонй, нахуствазири Покистон дар Тошканд, бори дигар сурат гирифт, ки бо муваффақияти чандоне ҳамроҳ набуд.Узбакистон иддаъо мекунад, ки Точикистон ва Қирғизистон аз имконот ва зарфиятҳои кофй барои таъмини Осиёи Чанубй бо энержии мавриди ниёз нестанд, дар ҳоле ки Узбакистон бо дар ихтиёр доштани захоири фаровони нафту газ, зимни афзудани тавони неругоҳҳои ҳароратй, метавонад барқи мавриди ниёзро дар ихтиёри Афғонистон ва Покистон қарор диҳад. Ба илова, Узбакистон эълом кард, ки омодааст дар сохти се неругоҳ дар рудхонаи Свот дар Покистон бо тавони тавлиди 1315 миговот неруи барқ, мушорикат кунад. Ҳамин пешниҳоди Узбакистон тамомии моҳияти мухолифатҳои ин кишварро алайҳи сохти ду неругоҳи Камбарота дар Қирғизистон ва Роғун дар Точикистон бармало кардааст. Ба иборати дигар аз ин чо ба хубй бар меояд ки ҳадафи аслии мухолифати Узбакистон ба сохти ин неругоҳҳо, маҳори рақибони худ дар бозори пурдаромади энержии Осиёи Чанубй мебошад.Давлати Тошканд дар ин росто дар як муомилаи пасипардаи бо Амрико саъй дорад, зимни мушорикати фаъол дар тарҳи амрикойии «коридори шимол», мувофиқати Амрикоро дар ҳузури бештари Тошканд дар тарҳои муҳими иқтисодии Афғонистон, касб кунад.Аммо ин ҳақиқат ғайриқобили инкор аст, ки дар бахши энержй Узбакистон ба ҳеч вачҳ тавони рақобат бо неруи барқи арзон ва аз назари экологй тамизи Точикистонро надорад.
Албатта Узбакистон то ҳадде дар талошҳои худ чиҳати эчоди мавонеъ дар масири сохти неругоҳҳои Қамбарота ва Роғун муваффақ будааст. Аслитарин ҳадафи Тошканд дар марҳалаи кунунй эчоди таъхир дар ин чиҳат мебошад, то Точикистон ва Қирғизистон зимни талафи вақт, дар фардои такмили неругоҳҳои худ, харидоре барои барқ надошта бошанд.Бо ин ҳол Тошканд натавонист Исломободро аз тарҳи CASA-1000 хорич кунад ва дар дидори Эмомалй Раҳмон ва Осафалии Зардорй, раисони чумҳури Точикистон ва Покистон, 16 июни соли 2011 дар Остона(пойтахти Қазоқистон) раиси чумҳури Покистон таъкид кард, ки кишвараш ин тарҳи муҳими минтақаъиро ба таври чиддй пайгирй мекунад.Қабл аз ин,18 августи соли 2010 дар нишасти чаҳорчониба(Афғонистон,Покистон, Русия ва Точикистон дар Сочии Русия), Дмитрий Медведев, раиси чумҳури Русия эълом кард, ки кишвараш алоқаманд аст дар тарҳи CASA-1000 ҳамачониба мушорикат кунад.Ҳарчанд Русия дар масоили гидроэнержии Осиёи Марказй аз мавозеъи Тошканд ҳимоят мекунад, аммо манофеъи миллии ин кишвар ва моҳияти ҳузури ҳар қудрате дар минтақа эчоб мекунад, ки Маскав ба фикри судчуйи аз бозори пурғановати энержии Осиёи Чанубй бошад, то ҳимоят аз манофеи шарикони худ.Дар ҳамин росто ахиран Бонки чаҳонй эълом кард, ки омодааст дар такмили тарҳи CASA-1000 мушорикат кунад. Ин матлабро рузи 16 сентябри соли чорй Теодор Алерс, мудири Бонки чаҳонй дар манотиқи Аврупо ва Осиёи Марказй дар дидори раиси чумҳури Точикистон, дар Душанбе иброз кард.Вай афзуд, дар айни ҳол Точикистон ва Қирғизистон дар фасли тобистон зарфиятҳои фаровоне барои содироти наеруи барқ ба Осиёи Чанубй доранд ва такмили неругоҳҳои чадид ин амалро барои тамомии фаслҳои сол имконпазир хоҳад кард. Воқеъият он аст, ки бозори пурдаромади энержии Осиёи Марказй ва Чанубй, имруза саҳнаи рақобати кишварҳои минтақа ва фароминтақаи шудаст ва ҳар як талош доранд сҳми бештареро ба худ ихтисос диҳанд.Ҳамон гуна нишасти Бишкек ва чанд нишасти охири мақомоти чаҳор кишвари Афғонистон, Покистон, Қирғизистон ва Точикистон нишон медиҳад, тарафҳои ҳозир дар ин тарҳ мусаммам ба такмили он ҳастанд ва монеътарошии кишварҳое назири Узбакистон наметавонад монеъи чиддй дар ин росто эчод кунад.

Амрико:хуруч аз Афғонистон ва истиқрор дар Осиёи марказй

Дар шароите, ки Ғарб ба тадрич шароитро барои хуручи неруҳои низомии худ аз Афғонистон омода мекунад, кишварҳои Осиёи Марказй низ барои муқобила бо авзоъи эҳтимолии бархоста аз ин фароянд, омода мешаванд.Бар асоси барномаҳои эъломшуда тавассути мақомоти низомии ғарбй, қарор аст то соли 2014 низомиёни хоричй қаламрави Афғонистонро тарк кунанд.Пешбиниҳо дар мавриди авзоъи Афғонистон баъд аз хуручи низомиёни ғарбй мухталифанд ва назари ғолиб он аст, ки нооромиҳо идома ва ба кишварҳои ҳамсоя сироят хоҳанд кард.Аммо мақомоти амрикойи, ки набзи хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистонро дар даст доранд, бар ин боваранд, ки вогузории тадричии ихтиёрот ба сохторҳои қудратии афғон, ба барқарории субот дар ин кишвар мусоидат хоҳад кард.Дар ҳамин росто Пентагон тарҳи музокира бо толибонро руи даст гирифт, то аз ин тариқ битавонад контрули худ бар авзоъи Афғонистонро баъд аз хуруч низ ҳифз кунад.Аммо баъд аз се даври музокирот, намояндаи Толибон ба таври ногаҳонй ғайб зад ва дигар дар музокирот ҳозир нашуд.Аксари соҳибназарон ин амрро баргирифтай аз ифшои музокирот медонанд, ки Толибон таъкиди вижае бар махфй нигоҳ доштани он мекард.То ин дам се даври музокирот миёни Толибон ва Амрико дар Олмон ва Қатар баргузор шуд, ки дар он мақомоти вазорати хорича ва созмони чосусии Амрико ва Тайёб Оқо, муншии аршади Мулло Умар ширкат карданд.Ҳамчунин Михаел Штайнер, намояндаи вижаи Олмон дар Афғонистон ва Покистон дар музокироти Амрико ва Толибон ҳузур дошт.

Чаро Афғонистон пайваста мавриди ҳамлаи ачнабиён қарор мегирад?

Тасаллут бар манобеъи табии Афғонистон аз аслитарин аҳдофи мутачовизини ин сарзамин будааст.Нахуст, дар поёни қарни 19 мелодй импературии Инглис бо ҳамин руъё ба Афғонистон лашкар кашид ва танҳо ҳосили 38 сол чанги номуваффақ, тавофуқ бо ҳокимони вақти Кобул дар бархе масоили сиёсй,
буд, ки дар асл шикасти Бритониё дар чанг муқобили Афғонисртон тавсиф мешавад.Ҳарчанд Шуравй муддаъйи буд, ки дар чиҳати кумак ба бунёди чомеъаи сотсиалистй, ба кумаки мардуми афғон омадааст, аммо тачовузи Маскав ҳамон рақобат миёни Шарқу Ғарб барои тасарруфи кишварҳо буд.Амрико низ бо шиори мубориза бо тероризм ва бунёди чомеъаи демократй ба Афғонистон ҳамла кард ва бо истифода аз бархе иштибоҳоти Шуравй дар ин замина, тавонист талафоти чонии камтареро мутаҳаммил шавад.Аз нуқоти муштараки ҳамлаи ду абарқудрат ба Афғонистон он аст, ки ҳарду ҳамлаи «барқосо» анчом доданд ва дар оғози ин амр сарбозон аз руҳияи чангандаи волое бархурдор буданд.Бо тасарруфи бахше аз сарзамини Афғонистон ҳам Маскав ва ҳам Вошингтон давлати дастнишондае руйи кор оварданд, ки дар ичрои вазоифи худ аз коройии лозим бархурдор набуд.Дар замони тачовузи Шуравй ҳудуди 400-500 ҳазор разманда муқобили давлати марказии Кобул(муқобили артиши Шуравй) мечангид, аммо ин рақам дар замони таҳочуми Амрико ҳудуди 110 ҳазор нафарро ташкил медод.Дар солҳои 90 қарни гузашта Амрико аз тариқи Покистон мучоҳидинро ҳамачониба пуштибонй мекард ва он чанг дар асл набард миёни Маскав ва Вашингтон буд, ки аз тарафи Амрико дар ростои чуброни шикасти Ветнам сурат мегирифт.Шуравй ба танҳойи тамомии масъулиятҳои ҳамла ба Афғонистонро ба душ гирифт ва ҳамаи харочот аз будчаи Иттиҳоди Шуравй пардохта мешуд, аммо Амрико муттаҳидони худ дар Аврупо ва НАТО-ро ба ин чанг ҳамроҳ кард, то ҳам харочот ва ҳам масъулиятҳоро тақсим карда бошад.Бо ин ҳол, на Маскав ба бунёди сотсиализм дар Афғонистон муваффақ шуд ва на Амрико тавонист Бин Лоданро дастгир ва Ал-қоидаро маҳв кунад.Танҳо муваффақияти Амрико дар муқоиса ба Шуравй теъдоди ками кушташудагони ғарбй дар ин чанги нангин ва ноодилонаи чаҳони имруз аст.Артиши Шуравй тайи даҳ соли тачовузи Афғонистон 15 ҳазор кушта, 53 ҳазор захмй ва 417 гумшуда бар чой гузошт;Дар муддати мушобеҳ неруҳои эътилоф дар чанги Афғонистон 6980 кушта ва 12700 захмй доштанд.Аз чумлаи сабабҳои тафовут дар теъдоди сарбозони кушта наҳваи чанг мебошад, дар ҳоле ки артиши Шуравй аз токтики таҳочумй кор мегирифт, низомиёни ғарбй умдатан дар мавзеъи дифоъи қарор доштаанд.

Фароҳамсозии заминаи хуруч аз Афғонистон

Дар пайи эъломи хабари марги Бин Лодан дар 2 майи соли чорй, Амрико ба муваффақияти зоҳирй даст ёфт, то муқаддамоти хуручи худ аз Афғонистонро тарроҳй кунад.Воқеъият он аст ки чанг бо терроризм ба ҳеч вачҳ дар чорчуби барномаҳои Амрико ва муттаҳидони ғарбиаш набуда, дар аксари ҳолатҳо контрули раванди таҳаввулот дар чабҳаҳои набард, ё дар ихтиёри тарафи муқобил буд ва ё тавассути рақибони пушти пардайии Кохи сафед идора мешуд.Инак, эъломи хабари кушта шудани Бин Лодан, беш аз ҳар замони дигаре шароит ва фурсатро барои хуручи Амрико аз Афғонистон фароҳам кардааст, то ҳадди ақал дар назди мардуми Амрико ниқобе бар руи хуручи шармандавор бошад.Ҳудуди чаҳор трилион доллар фақат харочоти молии се чанги ахири Амрико дар Афғонистон, Ироқ ва ҳамчунин дар Покистон аст, ки аз чайби андоздиҳандагони амрикойи даррафта, бар шиддати буҳрон дар иқтисоди бемори ин кишвар афзудааст.Барак Обама, раиси чумҳури Амрико ахиран эълом кард, ки дар навбати аввал 10 ҳазор низомии ин кишвар то тобистони соли 2012 ба ватан бармегарданд ва баъдан 23 ҳазор нафари дигар ба онон ҳамроҳ мешаванд.Ҳамзамон бо ин Инглис, Фаронса ва Олмон ба унвони бузургтарин муттаҳидони Амрико, низ аз хуручи низомиёни худ аз Афғонистон хабар доданд.Ин дар ҳолест, ки Вошингтон чанд давр музокироти мустақимро бо толибон анчом дод, ба ин умед ки хуруче мутафовут аз хуручи Шуравй дар даҳаи 80 қарни гузашта дошта бошад.

Тафовутҳо ва муштаракоти хуручи ду абарқудрат аз Афғонистон

Албатта хуручи Шуравй аз Афғонистон, шикасти қотеъ дар баробари мучоҳидон ва ҳамон Бин Лодане буд, ки амрикоиҳо барои муқобила бо комунизм тарроҳй карда буданд. Аммо хуручи Амрико дар қиёс бо он, ба масобаи як пирузй тавсиф мешавад, зеро акнун ҳеч қудрате нест, ки аз ин хуруч ба нафъи худ истифода кунад, ҳамон гуна ки аз хуручи Шуравй Амрико истифода карда буд.Бо ин ҳол хуручи ду абарқудрат аз Афғонистон аз бархе муштаракот бархурдор аст. Аз чумлаи ин умумиятҳо масири хуручи неруҳо аст, ба эҳтимоли зиёд Амрико низ хуручи неруҳои худ аз Афғонистонро аз тариқи “коридори шимол” анчом хоҳад дод, яъне тавассути шимоли Афғонистон неруҳои Амрикойи ба чумҳуриҳои Осиёи Марказй, умдатан ба Узбакистон ва Туркманистон ворид хоҳанд шуд.Дуввум, Амрико низ чун Шуравй хуручи низомиёни худро марҳала ба марҳала ичро хоҳад кард, бо ин тафовут ки ин мароҳил иборат аз чанд сол хоҳанд буд.Саввум,хуручи низомиёни Амрико нахуст аз манотиқи дурафтода оғоз хоҳад шуд, сипас монанди сенариёи хуручи низомиёни Шуравй, амрикоиҳо низ таваччуҳи вижае дар ҳифзи суботу оромиш дар маркази устонҳои Хуст, Пактиё, Нангарҳор, Қандаҳор, Зобул, Ҳелманд ва Ҳирот хоҳанд дошт.Аз дигар нукоти муштараки хуручи низомиёни Шуравй ва амрикойи аз Афғонистон, ҳифзи суботу амният дар Кобул мебошад, зеро то замоне ки дар пойтахт давлати марказй фаъол аст, ҳеч як аз гуруҳҳои мухолиф наметавонанд аз пирузй сухан ба миён биоваранд.Ва албатта Амрико низ баъд аз хуруч аз Афғонистон ҳамкориҳоро бо давлати марказй дар чиҳати ҳифзи қудрат идома хоҳад дод, то битавонад барномаҳои баъдии худро амалй кунанд.
Бо ин ҳол хуручи Амрико аз Афғонистон тафовутҳое бо хуручи Шуравй низ дорад, ки авзои сиёсии ҳоким бар ин фароянд аз он чумла аст.Дар соли 1989 мелодй, ки оғози гуфтугуҳо чиҳати хуруч аз Афғонистон буд, Иттиҳоди Шуравй аз ангезаҳои тавсаъаталабонаи худ сарфи назар намуда, ибтикори амалро дар арсаи байналмилал бар ақибони худ вогузор кард ва аҳдофи геополитикии худро канор гузошта, мавқеъи худ дар Аврупои шарқй ва дигар нуқоти чаҳонро аз даст дод.Акнун Шуравй қодир ба ичрои уҳдадориҳои худ дар нисбати давлати Кобул набуд ва давлати марказии Афғонистон тавони муқобила бо размандагони мухолифро надошт.Музокироте, ки Кобул ва Маскав бо мучоҳидин оғоз карда буданд, ҳаргиз аз мавқеи зур ва қудрат набуд.Аммо имруз мухолифини давлати Кобул сарфи назар аз фаъол будан дар манотиқи мухталиф, тавони ба даст гирифтани ҳокимиятро надоранд.Толибон дар муқоиса бо мучоҳидони даҳҳаи 80 қарни гузашта, имкони ҳамлаи густурда ба Кобулро надоранд ва фақат бо анчоми амалиёти харобкорона иктифо мекунанд.Амрико алорағми пайоьадҳои буҳрони молии чаҳонй, ҳамчунон муқтадир ва бархурдор аз субот аст ва дар чиҳати ҳифзи нуфуз ва чойгоҳи худ дар Афғонистон, Осиёи Марказй ва Осиёи чанубй, мусаммам аст. Ба эътиқоди ағлаби соҳибназарон дар марҳалаи кунунй, хуручи Амрико аз Афғонистон, дар асл чойивазкунии низомиёни ин кишвар дар минтақа мебошад, амре ки тасдиқе бар идомаи барномаҳои тавсаъаталабонаи Вошингтон дар ба истилоҳ Осиёи Марказии бузург мебошад.Ба баёни дигар, чунончй дар даҳаи 90 қарни гузашта, хуручй Шуравй аз Афғонистон мунчар ба хуручи тадричии Русия аз Осиёи Марказй шуд, аммо имруза Амрико дар шароите эъломи хуруч аз Афғонистон кардааст, ки дар асл тарҳи таҳкими чойгоҳи худ дар Осиёи Марказиро ба марҳалаи ичро гузошта аст.Аз суи дигар, бар хилофи тамомии талошҳои Маскав, ки мехоҳад Паймони амнияти чамъиро ба як ниҳоди муқтадири низомй табдил диҳад, интизор меравад, ки кишварҳои Осиёи Марказй дар ростои дифоъ аз суботу амният, ниҳоди низомии чадиде ба шумули Афғонистон ва таҳти раҳбарии Амрико таъсис диҳанд.Ин ниҳод агар шакл гирад, то ҳадде ичрокунандаи барномаҳои Амрико дар минтақа хоҳад буд, ки пешгирй аз нуфузи кишварҳое назири Русия, Чин ва Эрон аз аслитарин аҳдофи он хоҳад буд.
Ба ҳамин тартиб, Барак Абама дар шароите, ки ба даври дуввуми ширкат дар интихоботи раёсати чумҳурии Амрико омода мешавад, хуручи низомиёни кишвараш аз Афғонистонро низ тадорук мебинад.Ба эҳтимоли қавй ин фароянд шабеҳи хуруч аз Ироқ хоҳад буд, ба гунае ки низомиёни амрикойи зимни мушорикат накардан дар амалиёти мустақими низомй, аз тариқи мутахассисони худ ва зерсохтҳои низомй, кумакҳои худро ба давлати марказии Кобул ироъа хоҳанд кард.Аз ин тариқ амрикойиҳо саъй хоҳанд кард ба толибон имкон надиҳанд давлати марказиро таҳти фишори беш аз ҳад қарор диҳад ва ҳамзамон фишорҳои худ ба кишварҳои минтақа, аз чумла Чин, Покистон ва Эронро амалй кунанд.Ҳамон гуна ки қаблан ишора шуд, хуручи Амрико аз Афғонистон дар асл чойивазкунии неруҳои ин кишвар аз Афғонистон ба Осиёи марказй хоҳад буд.Дар ҳамин росто моҳи августи соли 2010 барномаҳои Амрико дар мавриди таъсис пойгоҳҳои низомй дар панч кишвари Осиёи Марказй ифшо шуд, ниҳоди мубориза бо маводи мухаддири фармондеҳии марказии Амрико эълом кард, ки барои таъсис маркази низомй-омузишй дар маркази устони Уш(Кирқизистон) ва Қаратоғ(Точикистон), пойгоҳи чархболҳо дар атрофи Олмотй(Қазоқистон), бозсозй ва тачҳизи гузаргоҳҳои марзй дар Узбакистон, Туркманистон ва Қирғизистон 40 миллион доллар ихтисос додааст.Албатта ба мувозоти ин барномаҳо, Амрико кумакҳои молии мухталифе дар ихтиёри ин кишварҳо қарор додааст ва медиҳад, то бо ҳар роҳи мумкин онҳоро ба ҳамкориҳо бо худ мутамойил ва аз ин тариқ аз нуфузи руқабои худ, қабл аз ҳама Русия ва Чин бар ин кишварҳо, бикоҳад.

Минтақа дар пасманзари хуручи Амрико аз Афғонистон

Ба назар чунин мерасад, ки акнун Амрико дар раванди чойивазкунии неруҳои худ дар минтақа, Афғонистонро дар гирдоби бесарусомониҳо қарор хоҳад дод, то давлати Кобул нотавон аз идораи авзоъи кишвар, дубора аз Амрико дархости кумак кунад. Тайи даҳ соли ҳузур дар Афғонистон, амрикоиҳо тамоми токтикҳои чангии худро бо истифода аз тачҳизот ва силоҳҳои пешрафта мавриди озмоиш ва имтиҳон қарор доданд, то дар чангҳои мушобеҳе дар дигар кишварҳо, беҳтар амал кунанд.Нахустин дарс дар ин замина он аст ки Пентагон ба ин натича расида, ки дар чангҳои хорич аз қламрави худ, беҳтарин роҳ чанги ҳавойи ва бамборони аҳдоф аст ва имруза шоҳиди коргирй аз ин токтик дар Либй ҳастем.Ба эътиқоди бархе назарияпардозони низомй, эҳтимолан аз ин ба баъд Амрико чабҳаи мубориза дар Ховари миёнаро тақвият хоҳад кард. Дар нигоҳи аввал чунин ба назар мерасад, ки Амрико ба ҳеч як аз аҳдофи худ дар Афғонистон даст наёфт, аммо бо таваччуҳ ба авзои кунунии Афғонистон, ба хубй мушоҳида мешавад, ки бесарусомонй ва ташаннучи ҳоким дар Афғонистони кунунй, аслитарин ҳадафи Амрико дар ишғоли ин кишвар будааст.Музокира бо толибон чузъи стротегияи Амрико маҳсуб мешавд, ки аз ин тариқ ба осонй исломи мавриди назари худ, яъне исломи ифротй ва тундравро ба кишвари мавриди назар мунтақил хоҳад кард, то заминаи мудохила дар ин кишварҳо барояш фароҳам шавад.Дар ин росто қариб ҳамаи кишварҳои ҳамчавор бо Афғонистон ва рақиби Амрико — Чин, Эрон,Русия ва Ҳинд мадди назар ҳастанд, ки Осиёи Марказй дар авлавият қарор дорад.Чунончй баҳси истиқрори сипари дифоъи мушакии Амрико дар Аврупои шарқй ташдид шавад, Осиёи Марказй василае хоҳад шуд, ки Амрико аз тариқи он ба чанг бо Русия иқдом хоҳад кард.
Дар мачмуъ Амрико бо хуруч аз Афғонистон, мавқеъи худро дар минтақаи Осиёи Марказй тавсаъа хоҳад бахшид, зеро бо ҳамаи кишварҳо барномаҳоеро дар чиҳати мубориза бо терроризм ва ифротгаройи таҳия ва тасвиб карда, муваффақ ба таъсиси пойгоҳҳои низомии худ низ шудааст.Дар қиёс бо хуручи Шуравй аз Афғонистон, ки боиси танҳо мондани Маскавро дар арсаи байналмилал шуд, имруз Амрико танҳо нест ва муттаҳидонаш дар шарқу ғарб ҳануз бо барнома ва сиёсатҳои он ҳамсу ҳастанд.Дар чунин шароите ин давлатҳо минтақа ҳастанд, ки бо инсичом ва ҳамгаройи дар сатҳи минтақа ва расидагй ба мушкилоти шаҳрвандони худ дар дохили кишварҳо, метавонанд худро аз гирифторй дар ботлоқи сиёсатҳои тавсаъаталабонаи Кохи сафед эмин доранд.

Бахси об дар Осиёи Марказй

Pузи 14 июн сойти сафорати Точикистон дар Русия таҳти унвони «Захоири обии Точикистон, омили ваҳдат дар Осиёи Марказй» матлаберо ба табъ расонд, ки дар он бо ишора ба вучуди захоири фаровони гидруэнержй дар Точикистон, таъкид шудааст, ки  баҳрабардорй аз ин захоир ба нафъи тамомии кишварҳои минтақа хоҳад буд. Ин матлаб меафзояд, Точикистон дар муқоиса бо дигар кишварҳои минтақа, манобеи гидруэнержии мавчуд дар минтақа ва зарфияти рудхонаҳои муштаракро омили муҳим дар чиҳати тавсаъа ва таҳкими ҳамгаройи ва ваҳдат дар минтақа медонад.Дар идомаи мақолаи мазкур, ки тавссути дафтари матбуотии сафорати Точикистон дар Русия мунташир шудааст, тазаккур шудааст, ки ҳеч як аз тарҳҳои гидруэнержии дар ҳоли ичро дар Точикистон, ба зиёни кишварҳои ҳамсоя набуда, дар ин тарҳҳо манофеи ҳамаи кишварҳои минтақа дар назар гирифта шудааст. Дар мавриди мухолифати бархе кишварҳои минтақа ба тарҳҳои гидруэнержии Точикистон, дар ин мақола омадааст:»Бар хилофи дигар кишварҳои бародари минтақа, Чумҳурии Узбакистон бо бархе далелҳо аз ниятҳои нек ва хайрхоҳонаи Точикистон дар мавриди баҳрабардорй аз манобеи обии худ, ки ба нафъи миллати бародари узбак ва тамоми минтақаи Осиёи Марказй хоҳад буд, мухолифат мекунад.Қобили зикр аст, ки хушкшавии дарёчаи Арал ба ҳеч вачҳ марбут ба фаъолияти кишварҳои «болооб» набуда, ҳосили истифодаи ғайриистондорд аз манобеии обй тавассути кишварҳои «поёноб», аз чумла Чумҳурии Узбакистон мебошад.Ҳамон гуна ки таҳқиқоти мутахассисон нишон медиҳад, зарфи 50 соли охир Узбакистон дар бахши обёрии заминҳои чадиди кишоварзй, зимни поймол кардани муқаррароти байналмиллалй, аз захираҳои обии минтақа, суиистифода кардааст, ба гунае ки 60 дар сад аз оби масрафшуда тавассути ин кишвар ба тури бебозгашт, ҳадар рафта аст.

Дар бахш дигаре аз ин матлаб омада:мавзеъи Точикистон дар мавриди тавсаъаи ҳамкориҳо дар баҳрабардории судманд аз манобеии обй, чонибдории густурдаи мачомеи байналмилалиро касб кардааст.Бо таваччуиҳ ба ин, такмили неругоҳи Роғун ва баҳрабардорй аз зарфиятҳои ин тарҳи муҳим, ба нафъи мардуми точик ва тамоми миллатҳои минтақаи Осиёи Марказй хоҳад буд.Аммо тамоми талошҳои давлат ва миллати Точикистон дар чиҳати рафъи буҳрони энержй, дар пайи мавозеи ғайридустонаи Узбакистон ҳосиле ба ҳамроҳ надоштаанд, ки чои таассуф аст. Дар шароити барои мардуми точик душвор, мақомоти кишвари ҳамсоя бо беэътинои ба дархостҳои Точикистон дар бораи ҳамкорй дар чиҳати рафъи мушкилоти муштарак, бар чанбаҳои мушкилот дар бахшҳои мухталифи иқтисоди Точикистон афзудаанд

Бахши дигаре аз мақолаи сафорати Точикистон дар Маскав, ки низ бештар чалби таваччуҳ мекунад, дахолатҳои огоҳонаи Тошканд дар халъи силоҳи давлати Душанбе дар нахустин рузҳои касби истиқлоли ин кишвар аз Шуравии собиқ мебошад.Дар ин робита дар мақолаи мазкур омадааст:»Ин мавзуъ фаромуш нашуданй аст, замоне ки чумҳуриҳои Шуравии собиқ баъд аз фурупошии иттиҳод, тачҳизот ва таъсисоти низомии мавчуд дар қаламрави худро моликияти миллй эълом карданд, фақат Точикистон буд, ки ба «баракати» дустии «хирсонаи» Тошканд, натавонист ин корро анчом диҳад.Агар ин «ҳамсояи нек», манзури мо миллати бародари узбак нест, раванди милликунонии тачҳизот ва таъсисоти низомии боқимонда аз Шуравиро блока намекард, дар солҳои 90 асри гузашта як гуруҳи кучаки тундравҳо ба худ ичоза намедоданд, ки алайҳи давалти Точикистон вориди чанг бишаванд».

Сафорати Узбакистон, ба унвони нахустин мақоми расмии давлати Тошканд, вокуниши шадиде нисбат ба мақолаи ҳамтоёни точики худ нишон дод.Намояндагии Узбакистон дар Русия мақолаи дафтари матбуотии сафорати Точикистон дар Маскавро матлаби эҳсосотй арзёбй кард.Қобили зикр аст, барои нахустин бор аз замони имзои созишномаи сулҳ ва ризояти миллй миёни тарафҳои ба ҳам рақиби точик, дар Маскав, дар 14 соли қабл аст ки Душанбе ба таври ошкоро чунин иттиҳомотеро ба Узбакистон ворид мекунад.Рузи 18 июни соли чорй дар сомонаи интернетии сафорати Узбакистон дар Маскав матлабе дар посух ба мақолаи дафтари матбуотии сафорати Точикистон дар Русия, мунташир шуд.Дар ин матлаб тарафи Узбакистон бо эҳсосотй арзёбй кардани мақолаи сафорати Точикистон, онро бе появу асос хондааст ва таъкид кардааст ки фарофиканй ва чустучуи душмани хоричй, як сиёсати шикастхурда дар равобити байналмилал аст.Сафорати Узбакистон ҳамчунин он чиро ки талоши бархе мақомоти точик барои омили чанги шаҳрвандии ин кишвар муаррифй кардани Узбакистон гуфтааст, хилофи сиёсатҳои раиси чумҳури Точикистон, ки хостори густариши равобит миёни ҳамаи кишварҳои Созмони ҳамкории Шонгхой мебошад,арзёбй кард.

Дар мачмуъ дар посухи сафорати Узбакистон ба мақолаи сафорати Точикистон дар Маскав, тамомии далоили ироашуда дар мавриди нақши манфии Узбакистон дар равобити дучониба, рад шудаанд.Ин посух ки иборит аз ҳафт банд мебошад, ба хубй нишон медиҳад, ки Тошканд ба ҳеч вачҳ ҳозир нест ба таври одилона масоили мавчуд дар равобити ду тарафро баррасй кунад, балкй бар талошҳои худ дар чиҳати нодида гирифтани манофеи давлат ва миллати точик идома медиҳад.Аз чумла ин гуфтаи Тошканд, ки Душанбе ҳақ надорад дар бораи тарҳҳои гидруэнержии худ мустақилона иқдом кунад, хорич аз урфи байналмилал ва хилофи ойини ҳамсоягй аст.Ба илова, дар ҳоле Узбакистон аз пайомадҳои зистмуҳитии неругоҳи Роғун сару садо ба роҳ андохтааст, ки худ бо минакории манотиқи куҳистонй дар марзҳо бо Қирғизистон ва Точикистон, амре ки дар пайи он даҳҳо нафар шаҳрвандони бегуноҳи се кишвари Точикистон, Узбакистон ва Қирғизистон кушта шуда, садҳо ҳайвони нодири ин манотиқ аз байн рафтааст.Ҳамчунин ҳар таркиш боиси вайрон шудани лояи хок ва осеб дидани гунаҳои гиёҳй шуда, муҳити зисти ин манотиқро дар маърази осебҳои калоне қарор додааст.

Коршиносон дар арзёбиҳои худ аз ин иқдоми сафоратҳои Точикистон ва Узбакистон дар Маскав, онро талоши ду тараф барои чалби ҳимоятҳои Маскав тавсиф карданд.Воқеият он аст, ки иқдоми сафорати Точикистон дар Маскав дар мавриди арзёбй аз амалкарди солҳои ахири Узбакистон, ҳаргиз иттифоқй набуда, балкй як амали ҳисобшуда аст.Ин мақола дар шароите мунташир шуд, ки дар шаҳри Душанбе музокироти тарафҳои рус ва точик дар бораи ҳамкориҳои марзй чараён дорад.Дар ин музокирот Маскав саъй дорад чун солҳои қабл бо додани ваъда ва имтиёзоти андак, манофеи худ дар Точикистонро ҳифз ва имтиёзоти зиёде аз давлати Душанбе дар масъалаи истифода аз пойгоҳҳо ва фурудгоҳҳои ин кишвар, касб кунад.Аммо акнун авзоъ тағйир кардааст ва Точикистон дар равобит бо Русия, худро фиребхурда эҳсос мекунад, ба илова ҳимоятҳои ошкори Маскав аз Тошканд дар масоили гидруэнержии Осиёи Марказй, як таҳқири сиёсй барои Точикистон буд.Акнун давлати Душанбе бо эъломи мавозе дар қиболи амалкарди солҳои ахири Узбакистон, ин паёмро ба Русия эълом кард, ки «ё бо мо бош, ё бо Тошканд».Аз суи дигар мақолаи сафорати Точикистон дорои паём барои мачомеи байналмилал низ мебошад, яъне Душанбе ба чомеъаи чаҳонй эълом кард, ки ба амалкард ва иддаъоҳои Узбакистон дар мавриди масоили гидруэнержии Осиёи Марказй, аз зовияи ин масоил бингаранд, то ба худии худ рушан шавад, ки иллати аслии мухолифатҳои Узбакистон ба сохти неругоҳҳо дар Қирғизистон ва Точикистон  чист.

Бо ин ҳол ин нукта ғайри қобили инкор аст, ки руёруиҳои матбуотии сафоратҳои Точикистон ва Узбакистон дар Маскав, идомаи чанги лафзй миёни ду кишвари ҳамсоя ҳаст, ки идомаи он ва вогузор кардани ҳаллу фасли он ба тарафҳои саввум ва ё чаҳорум, ба нафъи ҳеч як аз тарафҳо набуда, заминаи вобастагиҳои бештари онон ба қудратҳои бегонаро, фароҳам хоҳад кард.Аз ин ру музокираи ру дар руи мақомоти ду кишвари ҳамсоя, беҳтарин роҳест, ки зимни мусоидат ба ҳаллу фасли масоили фимобайн, раванди ҳамгаройи дар минтақаро тақвият ва суботу оромишро тазмин ва танзим хоҳад кард.

НАТО ва Осиёи Марказй

Амалкарди паймони НАТО дар Афғонистон, ки нахустин маъмурияти ба истилоҳ сулҳбонии ин паймони низомй аз замони таъсиси он дар соли 1945 мебошад, баёнгар аз ин воқеият аст, империализми байналмилал ба саркардагии Амрико дар пайи фурупошии низоми истеъмории асримиёнагй, бо таъсиси ниҳодҳое аз ин қабил, бар он шуд, ҳокимияти худ бар кишварҳо ва давлатҳоро ҳифз кунад.Таърихи ташкили паймони НАТО ва наҳваи пазириши аъзо ба он, ба хубй ин нуктаро ба исбот расондааст, ки Амрико дар чорчуби барномаҳои роҳбурдии худ, кишварҳои аврупоиро ба ин ниҳод чалб ва дар ростои амалй кардани барномаҳои худ ҳидоят кардааст. Руёруйии дарозмуддати чаҳони сармоя ба саркардагии Амрико алайҳи урдугоҳи сотсиалистй ба саркардагии Шуравии собиқ, баёнгар аз ин воқеият аст, ки Кохи сафед ба унвони иддаогари раҳбари чаҳон, кишварҳои ғарбиро ба ичбор дар чорчуби сиёсатҳои худ қарор додааст. Аввалин иқдом дар ин замина, таъсиси паймони НАТО буд ва бо эчоди пойгоҳҳои низомии Амрико дар ақсо нуқоти Аврупо ва ҳатто чаҳон, сиёсатҳои Вошингтан ба дигар давлатҳо таҳмил мешуд.Ҳарчанд давлатҳои аврупойи бо пайвастан ба НАТО ба истилоҳ таҳти чатри амниятии Амрико қарор гирифтанд, аммо аз дигар су мачбур буданд ҳамеша манофеи сардамдорони Кохи сафедро дар назар гиранд.Пайомадҳои манфии чунин сиёсате ба молиётдиҳандагони аврупойи таҳмил мешуд, ки ҳосили он вуқуъи нооромиҳо дар кишварҳои мухталифи аврупойи дар қарни гузашта буд.Дар чаҳони имруз Амрико шеваҳои дигареро барои тасаллут бар кишварҳо ва давлатҳо мавриди истифода қарор додаст ва роичтарини он таъсиси ниҳод ва созмонҳои мухталифи ба зоҳир байналмилалй аст.Дар ин радиф ҳатто созмонҳои бо нуфузе назири Созмони миллали муттаҳид, Бонки чаҳонй, Сандуқи байналмилалии пул ва даҳҳо ниҳодҳои тахассусй қарор доранд, ки ба унвони василаи пешбурди сиёсатҳои тавсаъаталабонаи Амрико ва чанд давлати муттаҳид бо у, кор мекунанд. Узвият ба ин ниҳодҳо ва баҳрабардорй аз имтиёзҳои онҳо, вобаста ба мавзеи давлатҳо дар қиболи сиёсатҳои Амрико,Инглис ва сионизми байналмилал мебошад. Даҳҳо мисол ва далоил вучуд дорад, ки баёнгар аз бархурдҳои дугуна дар чорчуби ниҳодҳои ба истилоҳ байналмилалй ва хидматгузории ин ниҳодҳо ба хочагони аслиашон аст.
Бо ин ҳол он чй ба маъмурияти ба истилоҳ сулҳбонии НАТО дар Афғонистон бамегардад, он аст ки ахиран Барак Обама, раиси чумҳури Амрико эълом кард ки маъмурияти Амрико дар Афғонистон дар ҳоли итмом аст ва мо метавонем хуручи низомиён аз инкишварро оғоз кунем.Обама гуфт, аз он чое ки Бин Лодан аз миён бардошта ва Ал-қоида торумор шуда, толибон қодир ба эчоди халал дар суботи Афғонистон нест ва сохторҳои афғонй бояд бештар эҳсоси масъулият кунанд.Дар ин росто, яъне хуручи неруҳои низомии Ғарб аз Афғонистон, дидгоҳҳо мутафовутанд ва аксари таҳлилгарони мустақил ин иқдоми Амрикоро, на хуручи неруҳо аз Афғонистон, балки чоивазкунии онҳо тавсиф мекунанд. Ҳамин таҳлилгарон мегуянд Ғарб ба саркардагии Амрико дар чорчуби муқобила ба тавсаъаталабиҳои Русия ва Чин, ба унвони рақибони Ғарб дар минтақа, қасд дорад теъдоди қобили мулоҳизае аз низомиёнашро дар роҳи хуруч аз Афғонистон, дар кишварҳои Осиёи Марказй мустақар кунад.
Дар поёни соли 2009, дар замони тасмими Обама дар мавриди фиристодани 30 ҳазор неруи кумакй ба Афғонистон, ба таври ғайри мустақим ба чомеи чаҳонй ин гуна илқо шуд, ки низомиёни Ғарб ҳоло ҳолоҳо дар ин минтақа ҳузур хоҳанд дошт.Аммо қабл аз ин, дар ҳамоиши Шурои ҳамкории НАТО тобистони ҳамон сол, ки барои аввалин бор дар қаламрави Шуравии собиқ(дар Қазоқистон) баргузор шуд, маълум гардиди ки ин созмони низомй қасди тавсаъа ба самти Шарқро ба таври чиддй дунбол мекунад.Дар ҳамон сол ва то кунун шоҳиди густариши равобит миёни кишварҳои Осиёи Марказй ва НАТО ҳастем.Ин равобит дар чорчуби барномаи НАТО бо номи «Мушорикат барои сулҳ» суръати бештаре ба худ гирифт.Ҳарчанд узвияти кишварҳои минтақа дар Паймони амнияти чамъй ба онон ичозаи беш аз ҳад тавсаъа бахшидани ҳамкориҳо бо дигар ниҳоди низомй, ба вижа НАТОро намедиҳад, аммо ин кишварҳо дар пушиши равобити чанд самтй, амалкарди худ дар қиболи НАТОро асоснок кардаанд.Аз суи дигар, ҳамчаворй бо Афғонистон ва вучуди ноамниҳо дар ин кишвар, давалатҳои Осиёи Марказиро ночор ба ҳамкориҳои бештар бо НАТО кардааст, албатта аз ин ҳамкориҳо суди иқтисодй низ бурдаанд.
Аз суи дигар давлатҳои Осиёи Марказй ин ҳақиқати талхро дарк кардаанд, ки дар чаҳони имруз бисёре аз иқдомоти байналмилалй марбут ба Амрико ва муттаҳидони аврупойии Кохи сафед дар НАТО аст. Ин воқеият сарони Осиёи Марказиро сарфи назар аз ҳассосиятҳои Маскав ба ин мавзуъ, ба самти равобити бештар бо Амрико ва НАТО тарғиб кардааст.Ба вижа дар маҳалаи кунунй,ки дар пайи «инқилобҳои арабй» мавзуи таъмини амният ва ҳифзи ҳокимият ба аслитарин нигаронии сарони модомулумри ин минтақа табдил шудааст, ҳамкориҳои низомй бо НАТО як зарурати ичтинобнопазир барои давлатҳои Осиёи Марказй маҳсуб мешавад.Баргузории тамринҳои низомии муштараки ин давлатҳо бо давлатҳои узви НАТО, аз ҳамин зовия қобили арзёбй аст.
Аз таҳаввулоте дар ин росто бармеояд, ки дар марҳалаи кунунй кишварҳои Осиёи Марказй ҳифзи амнияту субот дар минтақаро дар гарави ҳамкорй бо НАТО ва Амрико мебинанд.Русия дар ростои дастёбй ба аҳдофи кутоҳмуддати худ ва бо истифода аз ихтилофоти мавчуд миёни кишварҳои минтақа, машғули бочгирй аз давлатҳои ба гумони худ саркаш баромадааст.Ин мавзуъ дар равобити Маскав-Бишкек ва Маскав-Душанбе дида мешавад, амре ки боиси афзоиши ангезаҳои маскавситезй дар минтақа шудааст.Дар пасманзари ин сиёсат, Паймони амнияти чамъй ва Созмони ҳамкории Шонгҳой барои кишварҳои Осиёи Марказй коройии худро аз даст додаанд ва ин амр зимни камранг кардани тамоилоти ҳамгаройи дар минтақа, дар ҳолатҳое давлатҳоро дар муқобили ҳам қарор додааст.Амалкарди Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон моҳи декабри соли 2010 дар Маскав, ки муқобили мушорикати кишвараш дар барномаҳои сулҳбонии Паймони амнияти чамъй, раъй дод, тасдиқе бар ҳамин гуфтаҳост. Тасмими раҳбарии НАТО дар мавриди интиқоли ситоди ин созмон дар Осиёи Марказй аз Қазоқистон ба Қирғизистон, ки 19 майи соли чорй гирифта шуд ва дар порлумони Қирғизистон низ ба тасвиб расид, баёнгар аз он аст, ки НАТО барои водии Фарғона барномаи вижаеро тадорук дидааст.Қирғизистон интизор дорад, ки ҳамкорй бо НАТО ва истиқрори низомиёни ин созмон дар қаламраваш, аз ҳамлаҳои эҳтимолии Узбакистон ба манотиқи марзии ин кишвар пешгирй хоҳад кард.Аммо раҳбарии НАТО дар шарҳи иқдоми ахири худ дар мавриди ҳузури фаъолона дар ин кишварро баргирифта аз эҳтимоли вуқуъи низоъҳои қавмй дар ин минтақа медонанд.

Защищено: Точикистон дар муҳосираи иқтисодй

Это содержимое защищено паролем. Для его просмотра введите, пожалуйста, пароль:

Пароль:

Точикистон ва Узбакистон — ду ҳамсоя

Дар шаҳри Хучанд ҳафтаи гузашта мизи гирде баргузор шуд, ки дар он масоили пеши руи вилояти Суғд(шимоли Точикистон) дар бахши экологй мавриди баҳсу баррасй қарор гирифт.

Ин мизи гирд бо ибтикори чанд муассисаи экологй ва пуштибонии дафтари созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар Точикистон доир шуд, ки дар он масъулони бахши экологй, коршиносон ва намояндагони расонаҳои дохилию хоричй ҳузур доштанд. Вазъи асафбори муҳити зист дар манотиқи ҳаммарз бо Узбакистон дар меҳвари суханрониҳо қарор дошт. Ширкаткунандагон дар ин мизи гирд иброз доштанд, ки дар пайи фаъолиятҳои дур аз муқаррароти байналмилалии корхонаҳои саноатии Узбакистон, муҳити зист дар шимоли Точикистон олуда ва ин амр боиси бурузи бемориҳои мухталиф дар миёни аҳолии ин манотиқ, ба вижа кудакон шудааст. Аз чумла таъкид шуд, ки корхонаи маъдани Олмалиқ, корхонаҳои симон ва оҳани Бекобод, ки бо партобҳои ва газҳои мухталиф, муҳитро беш аз меъёрҳои маъмулй олуда кардаанд, зиндагии мардумро дар ноҳияҳои Спитамен ва Масчоҳ бо мушкилоти зиёде ру ба ру кардаанд. Аз чумлаи ин мушкилот, густариши бемориҳои мухталиф, аз чумла амрози саратонй ва тахриби киштзорҳо ва чарогоҳҳо мебошад.
Бино ба гузориши Саидамин Исомаддинов, раиси идораи муҳити зисти устони Суғд авзои экологй дар ноҳияи Спитамен, ки дар наздикии шаҳри саноатии Бекободи Узбакистон қарор дорад, беш аз дигар манотиқи шимоли Точикистон вахим аст.Вай афзуд болиғ бар 47 ҳектор аз заминҳои кишоварзии ин ноҳияи маҳалли дафни партобҳои корхонаҳои Бекобод мебошанд, ки баъд аз фурупошии Шуравй ва марзбандиҳои чадид, аз доираи таваччуҳи масъулон хорич шуда, газҳо ва маводи хаиарноки мухталиф паҳн мекунанд, ки ин раванд ҳамасола бар олудагии муҳити зист меафзояд.Ин дар ҳолест, ки Узбакистон тасмим гирифтааст дар шаҳри Бекобод, дар чавори марзҳои Точикистон як корхонаи чадиди симон бино кунад.
Исомаддинов тазаккур дод, фаъолиятҳои беравияи кони Олмалиқ боиси он шудааст, ки дар ноҳияи Масчоҳ 350 гектор замини кишоварзй олуда бо маводи химиявии мухталиф шуда, дигар қобили истифода намебошанд. Раиси идораи муҳити зисти вилояти Суғд афзуд, партобҳои кони мазкур боиси он шудааст, ки хок ва оби минтақа олуда шуда, чангалҳо ва чарогоҳҳо дар ҳоли инқироз қарор гирифтаанд. Ширкаткунандагон дар мизи гирди Хучанд масъулони Узбакистонро сабабгори аслии вайроншавии муҳити зист дар минтақа унвон карданд ва таъкид намуданд, ки дар ростои ҳаллу фасли масоили экологй боястй мақомоти ду кишвар бо ҳам музокира кунанд. Албатта, ин мизи гирд як навъ иқдоми чавобии Точикистон ба иқдоми ба ин монанди Узбакистон мебошад.Қарори маълум, давлати Тошканд бо таъсиси кумитаи экологй дар порлумони худ, бар он шуд, ки хисороти зистмуҳитии корхонаи алюмини Точикистонро ба ниҳодҳои байналмилалй муаррифй ва аз давлати Душанбе чуброн дарёфт намояд. Ҳамин кумита дар мавриди он чи ки хатароти зистмуҳитии неругоҳи Роғун унвон кард, гузорише таҳия ва дар расонаҳои мухталиф мунташир кард. Ба баёни дигар алайҳи корхонаи алюмини Точикистон ва неругоҳи Роғун дар минтақа ва берун аз он фазосозй намуд. Дар ҳамин росто дар манотиқи ҳаммарз бо Точикистон намоишҳои эътирозии донишчуёни узбак, аз чумла дар шаҳри Термиз баргузор шуд. Ин масоил равобити ду кишвари ҳамсояро ба чолиш кашид.Узбакистон алайҳи Точикистон ба истилоҳ «чанги релсй» эълом ва вогонҳои дорои коло барои Точикистонро дар қаламрави худ мутавққиф намуд.Ин иқдом аз баҳори имсол шуруъ шуд ва бино ба бароварди мутахассисони точик ба иқтисоди Точикистон миллиардҳо доллар хисорот ворид намуд.Баъд аз он ки музокироти мақомоти ду тараф барои ҳалли ин мушкил натичае ба бор наовард, Душанбе барои кумак ба ниҳодҳои мухталифи байналмилалй мурочиа кард, аммо боз ҳам бидуни натича.Ниҳоят, ахиран порлумони Точикистон тасмим гирифт, ки санадҳои зарурй дар мавриди муҳосираи иқтисодии Узбакистон таҳия ва ба додгоҳҳои байналмилалй пешниҳрд кунад.Аммо вазорати хоричаи Узбакистон бо интишори баёнияе таъхир дар ҳаракати қаторҳои Точикистонро «тарофик» дар роҳи оҳан, ки дар пайи афзоиши интиқоли коло ва муҳиммоти марбут ба неруҳои эътилоф ба Афғонистон ба миён омадааст, унвон кард. Бо ин ҳол тарафи Точикистон мегуяд, ҳамаи иқдомоти Узбакистон алайҳи ин кишвар чанбаи сиёсй доранд ва Тошканд намехоҳад Точикистон пешрафт кунад.Дар ин миён матбуоти ду кишвар бо нашри матолиб алайҳи кишварҳои якдигар, дар пайи барангехтани афкори умумии чомеъаҳои худ баромаданд.Ин иқдомот то чое пеш рафт, ки раиси чумҳури Узбакистон тарҳи сохти неругоҳи Роғунро «тарҳи аҳмақона» унвон кард.
Инак набарди лафзии ду кишвари ҳамсоя ба марҳалае расида, ки ҳар кадом дар сададанд, бо мурочеъа ба ниҳодҳои байналмилалй, пирузи ин набард бошанд.Аммо тачрибаи чаҳонй собит кардааст, ки ниҳодҳои байналмилалй ва кишварҳои ба истилоҳ «ҳомии демократия ва адолат», дар расидагй ба чунин масоил, ҳеч гоҳ мунсифона амал накардаанд ва дар чорчуби манфиатҳои роҳбурдии худ, маншаъи ихтилоф миёни кишварҳоро ҳифз кардаанд, то дар замони муносиб аз он кор гиранд. Вучуди буҳрони беш аз 20-солаи Қарабоғи куҳй, мисоли кучаке дар ин замина аст.Бо таваччуҳ ба ин, беҳтарин роҳ он аст, ду кишвари ҳамсоя, ки мардумонашон садсолаҳо дар канори ҳам зиста, дорои муштаракоти фаровоне мебошанд, гирди мизи музокирот биншинанд ва бидуни дахолати тарафи саввум масоили марбут ба равобити байни ҳамдигарро ҳаллу фасл намоянд. Дар ин росто санаде, ки 17 ноябри соли 1994 миёни Точикистон ва Узбакистон дар мавриди беҳбуди вазъи экологй дар манотиқи марзии ду кишвар ба имзо расид, метавонад заминаи хубе бошад

Осиёи Марказй ва бухрони об

Рузи 19 октябр дар Остона, пойтахти Қазоқистон нишасте дар мавзуи таъмини амнияти таъсисоти гидруэнергетикй дар Чумҳури Қазоқистон баргузор гардид. Дар ин нишаст Бу Либерт, мушовири кумиссиюни аврупойии Созмони милали муттаҳид дар умури зистмуҳитй ва маскан иброз дошт, ки дар шароити кунунии чаҳон ва минтақа, боястй дар Осиёи Марказй қонун дар бораи амнияти таъсисоти гидруэнергетикй ба тасвиб расад.Вай таъкид кард, дар кишварҳои Осиёи Марказй қонунҳои марбут ба амнияти таъсисоти гидруэнергетикй ба таври лозим такмил нашудаанд ва ин мавзуъ мучиби нигаронй аст.

Мушовири Созмони милал ҳамчунин гуфт, дар Аврупои Ғарбй ва Русия чунин қонунҳо амал мекунанд, аммо дар Осиёи Марказй фақат дар Чумҳурии Узбакистон қонуни амнияти таъсисоти гидруэнергетикй ба тасвиб расидааст.
Бу Либерт бо ишора ба зарурати таъмини амнияти садҳо ва обанборҳо дар Осиёи Марказй, ёдовар шуд, ки муқаррароти вижае дар ҳоли тадвин аст, ки интизор меравад моҳи майи соли ояндаи мелодй такмил хоҳад шуд. Мушовири кумиссиюни аврупойии Созмони милал афзуд, ин санад метавонад мабнои қонунҳои миллии кишварҳои Осиёи Марказй дар мавриди таъмини амнияти таъсисоти гидруэнергетикй бошад.Оқои Либерт тазаккур дод, ки баҳори соли 2011 дар шаҳри Алмато ичлоси минтақайи дар мавриди ҳамкорй чиҳати таъмини амияти таъсисоти гидруэнергетикй баргузор хоҳад шуд.
Нишасти амнияти таъсисоти гидруэнергетикй дар Қазоқистон дар шароите баргузор шудааст, ки масъалаи об шудани бо суръати пиряхҳо дар Осиёи Марказй хатари буҳрони об дар ин минтақаро беш аз ҳар замони дигаре афзоиш додааст.Ин масъала дар Қирғизистон беш аз дигар кишварҳо қобили мушоҳида аст ва таҳқиқоти анчомшуда дар ин кишвар нишон дод, ки сол ба сол ҳачми пиряхҳо, ки манбаъи аслии таъмини оби рудхонаҳои ин кишвар мебошанд, коҳиш меёбад. Бар асоси гузориши Институи масоили гидруэнергетикии фарҳангистони улуми Қирғизистон, дар давраи аз соли 1970 то соли 2000 ҳачми пиряхҳои ин кишвар 20 дар сад коҳиш ёфтааст.Ин гузориш меафзояд дар айни ҳол суръати об шудани гиряхҳо дар муқоиса ба соли 1950 се баробар афзоиш пайдо кардааст ва идомаи ин раванд мучиб хоҳад шуд, ки дар миёнаҳои қарни 21 бахши аъзами ин гиряхҳо аз байн хоҳад рафт. Бар пояи пешбиниҳои коршиносон, то поёни қарни 21 аз гиряхҳои мавчуд дар Қирғизистон фақат 10 дар сад аз онҳо боқй хоҳад монд ва бо таваччуҳ ба он ки асоси тавлиди барқ, неругоҳҳои обй ба ҳисоб меоянд, тавлиди неруи барқ низ ба ҳамин андоза коҳиш хоҳад ёфт. Бидуни муболиға чунин вазъе Осиёи Марказиро ба маркази буҳронҳо табдил хоҳад кард, зеро масъалаи об ва истифода аз рудхонаҳои муштарак, аз ҳам акнун дар равобити байни кишварҳои ин минтақа соя афканда, манофеи давлатҳоро дар муқобили ҳам қарор додааст.Ин ихтилоф беш аз дигар кишварҳо дар равобити Точикистон ва Узбакистон ба мушоҳида мерасад, ба гунае ки Тошканд дар чорчуби мухолифатҳои худ ба сохтани неругоҳҳо дар Точикистон, ба вижа неругоҳи Роғун, ҳаракати вагонҳои Точикистон аз қаламрави худро мутаваққиф кардааст.Бар асоси гузориши мақомоти роҳи оҳани Точикистон, аз баҳори имсол то кунун, болиғ бар як ҳазор вагони дорои маҳсулоти гуногун барои Точикистон, бо иддаоҳои бе асос, дар қаламрави Узбакистон мутаваққиф карда шудаанд. Узбакистон муддаъи аст, ки собтани неругоҳи Роғун дар Точикистон, мучиби коҳиши чараёни об ба Узбакистон ва ба миён омадани мушкилот дар бахши кишоварзии ин кишвар хоҳад шуд. Аммо тарафи Точикистон муътақид аст, ки анбор шудани об дар садди Роғун, ба рушди бахши кишоварзии Узбакистон, ба вижа амалй шудани барномаи ин кишвар дар мавриди густариши киштзорҳои пахта, мусоидат хоҳад кард ва ҳамаи иддаоҳои Тошканд дар мавриди пайомадҳои манфии соҳтани неругоҳҳо дар Точикистон,чанбаи сиёсй доранд.
Албатта, мухолифатҳои Узбакистон ба сохтани неругоҳҳо фақат ба неругоҳи Роғун дар Точикистон хулоса намешавад, балкй давлати Тошканд аз сохти неругоҳҳои Қамбарота — 1 ва Қамбарота — 2 дар Қирғизистон низ нохурсанд аст. Дар чунин шароите мутахассисони қирғиз мегуянд, сохтани ин ду неругоҳ наметавонад буҳрони энержй дар кишварро ҳал кунад, зеро бо коҳиши оби рудхонаҳо, ки ҳосили афзоиши гармо дар руи замин ва аз байн рафтани бахши аъзами пиряхҳо хоҳад буд, неругоҳҳои обй аз фаъолият боз хоҳанд монд.Ба эътиқоди мутахассисони Бишкек, давлати чадиди Қирғизистон боястй аз ҳоло ба фикри манобеи чадиди энержй бошад. Чунин масъалае ба Точикистон низ бармегардад, зеро ду кишвари Точикистон ва Қирғизистон манобеи аслии об дар Осиёи Марказиро дар ихтиёр доранд ва барномаи сохтани неругоҳҳо, ки Душанбе ва Бишкек руи даст гирифтаанд, боиси ташаннуч дар равобити онон бо кишварҳои поёноб, ба вижа Узбакистон шудааст.Зеро бо сохтани неругоҳҳо, кишварҳои болооб имкон пайдо хоҳанд кард чараёни обро контрул кунанд, амре ки онро Тошканд мухолиф бо манофеи худ тавсифй мекунад ва тамоми тавони худро ба кор гиирфтааст, то аз ичрои тарҳҳои гидруэнергетикии Точикистон ва Қирғизистон пешгирй кунад.
Бо таваччуҳ ба хатари буҳрони об дар минтақа, мутахассисони фарҳангистони улуми Қирғизистон пешниҳод мекунад, ки аз ҳоло бояд ба фикри манобеи алтернотифии энержй буд, то зимни пешгирй аз ҳар гуна таниш бо кишварҳои минтақа, заминаи рушди иқтисоди кишвар барои наслҳои оянда фароҳам шавад.Ин мавзуъ барои дигар кишварҳои Осиёи Марказй, аз чумла барои Точикистон низ дорои аҳамият аст. Аз ин ру шароит эчоб мекунад кишварҳои минтақа ба таври муштарак аз ҳоло ба фикри пешгирй аз ҳар гуна ихтилоф дар масъалаи истифода аз манобеи гидруэнергетикй бошанд, то зимни фароҳам намудани заминаҳои ҳамгаройи, дасти қудратҳои хоричиро аз дахолат дар умури минтақа кутоҳ кунанд. Дар ин миён на бояд ин нуктаро нодида гирифт, ки сохтани неругоҳҳо,аз чумла неругоҳи Роғун, ки бино ба бароварди мутахассисони Бонки чаҳонй, аз аҳамияти фароминтақайи бархурдор аст,як амре зарурй аст.Ин мавзуъ дар баробари таъмини мардуми кишварҳои минтақа бо неруи барқи арзон, хатари камобиро ба микдори хеле зиёд коҳиш хоҳад дод.Аз ин ру мухолифатҳои Узбакистон ба сохтани обанборҳо дар Точикистон ва Қирғизистон, иқдомест, ки зарару зиёни он ҳатто наслҳои ояндаро низ таҳдид мекунад.Бино бар ин, агар имруз пеши роҳи худсариҳои сарони бархе кишварҳо гирифта нашавад, фардо дер хоҳад шуд.