Осиёи Марказй ва инкилобхои арабй(Аввал)

Таҳаввулоти кишварҳои арабй, ки аз онҳо ба унвони хезиши исломй ё бедории исломй ва низ инқилобҳои исломй ёд мешавад, имруза дигар руйдодҳои чаҳонро таҳти шуъо қарор дода, дар садри ахбори расонаҳо ва маҳофили коршиносй қарор гирифтаанд.Нуктаи чолиби таваччуҳ он аст, ки дар баробари он чи гуфта шуд, ин руйдодҳоро шакли дигаре аз рақобати қудратҳо дар ростои дифоъ аз манофеи худ, арзёбй мекунанд.Пайравони ин дидгоҳ бар ин боваранд, ки ба чолиш кашидани давлатҳои худкомаи арабй барномаест, ки аз қабл тарроҳй ва сенориёи он берун аз қаламрави Африқо таҳия шудааст. Яъне қудратҳои чаҳонй дар чорчуби стротегии худ, ки тасаллут бар манобеи табии кишварҳо аз авлавиятҳои он маҳсуб мешавад, бар он шудаанд, то бо тағйири давлатҳо ва руйи кор овардани муҳраҳои чадид, ҳокимияти худро номаълумтар бар давлатҳо таҳмил кунанд.Ба баёни дигар беш аз ҳад сарватманд шудани доираҳои маҳдуди мақомот дар кишварҳои арабй, ба вижа кишварҳои бархурдор аз манобеи саршори нафту газ, зимни афзоиши эҳсосоти зидди ҳокимон, чавомеъи ин кишварҳоро дар муқобили Ғарб ба унвонии ҳомии ин ҳокимон қарор хоҳад дод. Аз ин ру ба назар мерасад, таърихи истифодаи бархе хонадони ҳоким дар чаҳони араб ба поён расида, гардонандагони пасипардайии таҳаввулоти ахири Африқои шимолй бар он шудаанд, бо руйи кор овардани афрод ва давлатҳои чадид, тасаллути худро дар ин қораи ғанй тамдид кунанд.Албатта дар ин миён талоши исломхоҳии мардумони ин кишварҳоро, ки нашъат гирифта аз инқилоби исломии Эрон аст, набояд нодида гирифт.
Дар ин миён дигар масъалае ки низ чалби таваччуҳ мекунад, баҳрабардорй аз руйдодҳои кишварҳои арабй дар манотиқи мухталифи чаҳон, аз чумла дар Осиёи Марказй аст. Бархе кишварҳо бо мамнуулпахш кардани таҳаввулоти кишварҳои арабй дар расонаҳои худ, талош доранд аз ба истилоҳ сирояти ин инқилобҳо ба кишвари худ пешгирй кунанд. Аз суи дигар, бархе маҳофил бо бузургнамойии хатароти бурузи чунин руйдодҳое дар ин минтақаи стротегй, дар пайи касби имтиёз аз давлатҳо баромадаанд.Дар ҳамин росто ду қудрати муддайии раҳбарии Осиёи Марказй — Иёлоти Муттаҳидаи Амрико ва Федератсиюни Русия ҳар кадом бо наҳваи мутафовут вориди амал шудаанд, то роҳҳои чадиди чалби давлатҳои ин минтақа ба сиёсатҳои худро чомаи амал пушонанд. Агар Русия аз роҳҳои классикй, яъне додани ваъдаҳои молй ва мушорикат дар тарҳҳои муҳими иқтисоди кишварҳо, ҳамчунин бархе таҳдидҳои амниятйиро дар дастури кор қарор додааст, аммо Амрико бо тадвини стротегияи чадид ба гумони худ, бар он шудааст руйкарди мантиқитаре дар ҳамкорй бо кишварҳои Осиёи Марказй дошта бошад. Ин стротегй бар асоси гузориши гуруҳи таҳқиқот дар мавриди Осиёи Марказй, ки дар садри он Ричард Эрмитаж, маовини собиқи вазорати хоричаи Амрико қарор дошт, таҳия шуд.Ин санад таъкид мекунад, ки боястй Амрико бо ҳар як аз кишварҳои Осиёи Марказй ҳамкориҳои танготанге ба роҳ монад.Ин барнома дорои нукоти мухталифе ҳаст, аммо ба таври куллй ҳафт аслро барои сиёсатгузориҳои Амрико дар Осиёи Марказй пешниҳод мекунад.Аввал, боястй дар маркази сиёсатҳои Амрико дар Осиёи Марказй давлатҳои ин минтақа қарор дошта бошанд, на Русия, Чин, Ирон ва ё дигар кишварҳои ҳамчавор. Бар пояи ин асл, тақозо мешавад, сиёсатмадорони амрикойи ба гунае рафтор кунанд, ки Осиёи Марказй на майдони рақобати Амрико бо Русия ва дигар кишварҳост, балки маҳалли ҳамкориҳо бар асли баробарй аст. Зеро дар акси ҳол кишварҳо ва мардуми ин минтақа эҳсоси таҳқир хоҳанд кард.Амрико ба гунае амал кунад, ки сиёсатҳои худро мутобиқи манофеи Осиёи Марказй ва барои беҳбуди равобит бо Русия дунбол мекунад.Дуввум, сиёсати Амрико на бояд соддалавҳона бошад.Кишварҳои ҳамсоя ҳаргиз намехоҳанд Амрико дар Осиёи Марказй пойгоҳ дошта бошад ва аз манобеи саршори энержии ин минтақа баҳраманд шавад.Амрико бояд манофеи кишварҳои минтақа дар ҳамкорй бо дигар кишварҳоро эҳтиром кунад.Бояд як доираи мушаххасе барои манофеи муштараки Амрико ва дигар қудратҳои ҳозир дар Осиёи Марказй вучуд дошта бошад. Саввум, руи он имконоте бояд ҳисоб боз кард, ки фақат Амрико метавонад барои кишварҳо, шаҳрвандон ва тичорати Осиёи Марказй фароҳам созад.Забони инглисй, фановариҳои пешрафтаи амрикойи, маҳоратҳои тичорй ва умронй, тачҳизоти низомй, ҳамчунин тавонойии билқувва дар мушорикат додани кишварҳои Осиёи Марказй ба муассисаҳо муҳими молй ва бозорҳои байналмилалй, аз чумлаи бартариҳои Амрико бар дигар қудратҳо мебошанд.Аз чумлаи заъфи Амрико он аст, ки бо гузашти 20 сол аз касби истиқлоли кишварҳои Осиёи Марказй, ҳеч як аз раисони чумҳури Амрико ба ин минтақа сафар накардааст.Чаҳорум , Бояд дар ҳамкории танготанг бо шарикони байналмилалй, нуқоти қуввати Амрикоро тақвият кард.Иёлоти Муттаҳидаи Амрико бояд дар Осиёи Маркзй ҳамкорй бо шарикони худ назири Олмон, Инглис, Иттиҳодияи Аврупо ва Туркияро тавсаъа диҳад.Амрико бо вонамуд кардани ин ки дар ин минтақа бо Япония, Кореяи Чанубй ва Ҳинд ҳамкорй мекунад, бурд хоҳад кард. Панчум, бо манзури тақвияти нуқоти қуввати Амрико, ҳамкорй бо бахши хусусй тавсаъа ёбад.Ҳамкорй бо бахши хусусии Қазоқистон намунаи ибрати хубе дар ин замина аст.Шашум, дар мазар гирифтани мутолиботи стротегияи минтақайи.Барои тазмини ояндаи иқтисоди кишварҳои Осиёи Марказй, бояд системи роҳҳои оҳан, чодаҳо, хатҳои интиқоли неруи барқ, фурудгоҳҳо ва лулаҳои интиқоли нафту газ навсозй ва бозсозй шаванд. Ҳафтум, дар Осиёи Марказй сиёсати чандчанбайи ва чандманзура ба кор гирифта шавад.Амрико бояд аз сиёсати чандманзура кор гирад ва набояд барои бахши беҳдошт, амният, ҳуқуқи инсон сиёсатҳои чудогона дунбол шаванд.Барои ҳамаи бахшҳо сиёсати муштарак дар назар гирифта шавад.
Аз ин руйкарди Амрико бармеояд, ки аз ин ба баъд Осиёи Марказй саҳнаи таҳаввулоти мутафовуте дар заминаи рақобати қудратҳои Шарқу Ғарб чиҳати тасаллут бар ин минтақа хоҳад буд.Албатта иқдомоти дигар бозигарон дар Осиёи Марказй, аз чумла, Русия, Чин, Иттиҳодияи Аврупо ва …ро набояд нодида гирифт, амре ки бетаъсир дар таҳаввулоти минтақаи мазкур нахоҳад буд. Дар марҳалаи кунунй ва бо таваччуҳ ба чунбишҳои мардумй дар кишварҳои арабй, мавзуъе ки бештар мавриди таваччуҳи сарони кишварҳо ва маҳофили расонайи ва коршиносии Осиёи Марказй қарор дорад, сирояти таҳаввулоти шимоли Африқо ба ин минтақа аст. Аз матолиби мунташира дар расонаҳои чаҳон бармеояд, ки бозигарони ҳозир дар Осиёи Марказй бар он шудаанд, аз ин мавзуъ дар чорчуби аҳдоф ва манофеи худ кор гиранд. Бо интишори таҳлилу гузоришҳо ҳар як аз ин неруҳо саъй доранд бо эчоди сояи тарсу ваҳшат дар кишварҳои мавриди назари худ, раванди таҳаввулотро таҳти назорат гиранд.Аз ин чост ки бархе Точикистонро ба унвони кишвари осебпазир дар ин замина муаррифй мекунанд ва бархе дигар Узбакистонро.

Чаро Аҳмадинажод ба Душанбе омад?

Маҳмуди Аҳмадинажод, раиси Чумҳури Исломии Эрон баъд аз ширкат ва суханронй дар «Конфаронси ҳамкорй ва таҳкими эътимод дар Осиё» дар Истонбули Туркия, бомдоди 9 июн ба Душанбе омад, то дар дигар нишасти байналмилалй ҳузур ёбад. Раиси чумҳури Эрон танҳо мақом дар чунин сатҳе буд, ки дар конфронси байналмилалии «Об барои ҳаёт» дар шаҳри Душанбе ширкат намуд.

Суханронии Маҳмуди Аҳмадинажод дар ин нишаст, ки бо ташаббуси Точикистон ва пуштибонии Созмони миллали муттаҳид дар чорчуби барномаи рушди ҳазора баргузор шуд, дорои паёме муҳим ба аҳли нишаст ва ҳамаи чаҳониён дар мавриди чиддй гирифтани масъалаи истифода аз об буд. Оқои Аҳмадинажод беадолатиҳо ва суиистифодаҳои қудратҳои султачу аз масоили муҳими дунёи имруз, аз чумла баҳрабардорй аз манобеии обиро зулм ба башарият унвон кард. Раиси чумҳури Эрон гуфт:

«Камбуди об ва оби муносиб, дар манотиқе аз чаҳон дар нуқтаи буҳрон аст ва бар асоси бархе пешбиниҳо дар оаянда об аз чолишҳои муҳими чаҳонй хохад буд… Мутаассифона давлатҳое, ки сирфан манофеи ширкатҳо ва ашхос ва аҳзоби хосро мадди назар доранд ва суд ва қудрати ҳаддиаксарй ҳадафи онон аст, ҳуқуқи соири миллатҳо ва ҳуқуқи умумии инсониро қурбонй мекунанд».

Суханони раиси чумҳури Эрон дар нишасти мазкур мавриди истиқболи густурда қарор гирифтанд. Аммо нуктаи чолиби таваччуҳ дар сафари Маҳмуди Аҳмадинажод ба Душанбе, тарзи пушиши хабарии он дар расонаҳои минтақа ва хорич аз он буд. Нашрияҳои вобаста ба қудратҳои чаҳонй талош карданд ин гуна илқо кунанд, ки сафар ба Точикистон ҳосили дар инзивои байналмилалй қарор гирифтани Эрон буд. Ин нашрияҳо бо такрори иддаоҳои бе появу асос матлабхое бар зидди барномаҳои суломези ҳастайии Чумҳурии Исломии Эрон ба табъ расонда, тасвиби тарҳи таҳримҳои чадид алайҳи Теҳрон дар Созмони милали муттаҳидро як зарбае чиддй ба Эрон тавсиф карданд. Аммо раиси чумҳури Эрон ҳануз дар соатҳои аввалияи тасвиби ин таҳримҳо бо қотеият таъкид кард:

«Тасвиби қатъномаи чадид бар алайҳи миллати Эрон ғайри қонунй аст ва ҳеч арзишу эътиборе назди миллати Эрон нахоҳад дошт, чаро ки судури ин қатънома бар хилофи тавофуқоти байналмилалй дар заминаи табодули сухт аст”.

Маҳмуд Аҳмадинажод зимни суханрониаш дар Душанбе, иқдоми Созмони миллал дар тасвиби таҳримҳо алайҳи кишварашро дастмоли истифодашуда номида гуфт:

«Аз чапу рост алайҳи мо қатънома содир мекунанд, вале пашизе арзиш надоранд. Ин қатънома мисли дастмолест, ки истифода шудааст”.

Сарфи назар аз фазосозиҳои расонаҳои фурсатталаб, сафари Маҳмуди Аҳмадинажод ба Точикистон, дорои ин паём буд, ки Чумҳурии Исломии Эрон дар рузҳои сахту душвор ва мароҳили ҳассос дустони худ, ба вижа кишвари ҳамзабону ҳамдин ва ҳамфарҳангу ҳамтаърихи Точикистонро танҳо нахоҳад гузошт. Оқои Аҳмадинажод дар ин робита гуфт:

«Точикистон ва Эрон пайвандҳои амиқи таърихй ва фарҳангй доранд, ин пайвандҳо аз як ҳуввият ва аз як фарҳанг аст.Равобити мо бисёр хуб ва дар ҳоли густариш дар ҳамаи заминаҳо, дар ҳамаи самтҳо аст ва ҳеч маҳдудияте вучуд надорад. Ман ва оқои Раҳмон ду бародар ва ду дустe ҳастем, ки дар ҳамаи масъалаҳо машварат мекунем, тасмим мегирем.Дар ин чо ичлоси об буд, эшон аз ман даъват карданд, ба эҳтироми оқои Раҳмон, ба эҳтироми мардуми Точикистон мо ин сафарро анчом додем барои ин ки ҳам хаста набошед бигуем ба оқои раиси чумҳур ва ҳамкоронашон, ҳам ташаккур кунем ба хотири ин кори бузурге, ки анчом доданд, ичлоси байналмилалии обро баргузор карданд. Ва ҳам корҳои дучониба, минтақаи ва байналмилалиро бо ҳам пеш барем ва машварат кунем. Мо машваратҳои бисёр хубе доштем ва тасмимоти хубе гирифтем. Корҳое, ки буд бояд бо суръати бештаре пеш раванд. Корҳои чадидеро мучаддадан дар дастури муштарак карор додем.Равобит мумтоз аст, Алҳамдуллилоҳ ва ҳар руз беҳтар хоҳад шуд.»

Дидор бо фарҳангиёни точик аз чумлаи барномаҳои сафари раиси чумҳурии Исломии Эрон ба Душанбе буд. Дар ин мулоқот, ки дар фазои дустй ва самимият баргузор шуд, Маҳмуди Аҳмадинажод бо зикри чойгоҳи фарҳанг дар бақои миллатҳо аз чумла гуфт:»Ҳафтод сол талош карданд, ки вижагиҳои фарҳангии мардуми Точикистонро маҳв ва ё камранг кунанд, аммо муваффақ нашудаанд, зеро фарҳанг дар умқи чону руҳи мардуми ин диёр зинда аст”. Раиси чумҳури Эрон ба қудрати фарҳанг дар шаклгирии ҳуввияти миллатҳо ва ояндаи онҳо ишора кард ва иброз дошт:

«Миллати Эрон дар канори соири миллатҳои мустақил, бо андеша ва фарҳанги инсонй ва бо ҳамдилй ва ахлоқ импротуриҳои дуруғро соқит ва ба чои он адолат, сулҳ ва бародариро дар чаҳон ҳоким хоҳад кард”.

Ба баёни дигар, раиси чумҳури Эрон ба Точикистон омад, то ба точикон, танҳо мардуми форсигу дар минтақаи стротегии Осиёи Марказй бори дигар тазаккур диҳад, ки Чумҳурии Исломии Эрон чуз хайру саодати Точикон ва рушду таолии Точикистон ва дигар кишварҳои минтақа, ҳадафи дигаре надорад. Вай дар ин робита аз корномаи дурахшони Эрон дар дарозои таърих ёдовар шуд ва гуфт:»2500 сол қабл импротурии азим, хашин ва зидди башарй ба номи Бобил бар бахши васее аз чаҳон ҳукумат мекард ва инсонҳоро ба асорат мегирифт, аммо марде аз Эрон ба номи Куруш бапо хост ва тавонист бо ёрии миллати Эрон ва бо андеша ва барнома ва мудирияти сиёсй ва албатта бидуни чангу хунрезй импротурии зидди башарии Бобилро соқит ва аз миён бардорад».
Маҳмуди Аҳмадинажод хадафхои Чумҳурии Исломии Эронро дар руёруйи бо истикбори чаҳонй ва барномаҳои моддигароёнаи он баршумурд ва зимни ёдоварии масъулияти Эрону Точикистон таъкид кард:»Дунёе, ки миллати Эрон ба думболи он аст, ба бомби атом ниёзе надорад. Касоне метавонанд дар ояндаи чаҳон нақшофаринй кунанд, ки дилу чони онҳо саршор аз андешаи инсонй ва илоҳй бошад.Пайравони андешаи моддй ва ғайри илоҳй, инсонро тахриб кардаанд ва имруз миллати Эрон ба думболи эҳёи мучаддади шахсият ва шаъни волои инсонй аст ва ду миллати Эрон ва Точикистон, масъулият доранд, ки фарҳанги мутаолии худро ба дунё дар ин замина собит кунанд».
Дар дидори як ба як ва ҳамроҳ бо ҳайатҳои Маҳмуди Аҳмадинажод ва Эмомалй Раҳмон, раисони чумхури Эрон ва Точикистон масъалаҳои муҳими марбут ва тавасъаи равобит миёни Теҳрон — Душанбе, аз чумла роҳҳои раҳойии ҳарчй зудтари Точикистон аз бунбасти иртиботй ва дастёбй ба истиқлолияти энержй мавриди баррасй қарор гирифт.Дар ин робита тавофуқ ҳосил шуд, ки бо ибтикори Чумҳурии Исломии Эрон тарҳи сохтани роҳи оҳан аз Точикистон то Эрон ба воситаи каламрави Афгонистон, дигар кишвари форсизабони минтака дар ояндаи наздик оғоз хоҳад шуд ва мушорикати Эрон дар тарҳҳои гидроэнергетикии Точикистон афзоиш хоҳад ёфт.Ҳамчунин ба манзури мусоидат ба заминасозии тавлиди тачҳизоти зарурй дар дохили кишвар, тасмим гирифта шуд, ки шуъбае аз дафтари фановариҳои раёсати чумҳурии Эрон дар Душанбе таъсис шавад.
Густариши ҳамкориҳо миёни Теҳрон — Душанбе ҳамвора бо ҳассосиятҳо ва ҳатто норизоятиҳои бозигарони минтақа ҳамроҳ будааст, аммо раиси чумҳури Эрон бо сафар ба Точикистон нишон дод, ки ин ҳассосияту норизоятиҳо барояш арзише надоранд ва муҳимтар аз ин ҳама он аст, ки дар ҳаллу фасли мушкилоти кишвари дуст ва бародари худ саҳим бошад. Оқои Аҳмадинажод дар ин робита дар дидори фарҳангиёни точик гуфт:»Имруз ба фазли илоҳй бадхоҳону душманони миллати Эрон қодир нестанд зарба ва садамае ба кишварамон ворид кунанд». Аз суи дигар густариши ҳамкориҳо бо Точикистон, зимни ба намоиш гузоштани қудрат ва тавоноиҳои Эрон дар бахшҳои мухталиф, заминаи тавсаъаи равобит миёни Чумҳурии Исломии Эрон ва дигар кишварҳои Осиёи Марказиро фароҳам хоҳад кард, амре ки ба суди ҳамаи миллатҳои минтақа таъбир мешавад. Зеро дар шароити кунунии минтақа ва чаҳон собит шудааст, ки Эрон ба унвони қудрати чаҳонй, нақш ва чойгоҳи хосе дар муодилоти минтақайи ва байналмилалй дорад ва дар хамкорй бо кишварҳо ҳеч хадафи муғризонаеро дунбол намекунад.

Защищено: Сиёсатҳои Маскaв — Тошканд дар Қирғизистон

Это содержимое защищено паролем. Для его просмотра введите, пожалуйста, пароль:

Пароль:

Нигохе ба натичахои конфронси байналмилалии «Об барои хаёт»

Дар шаҳри Душанбе рузи 10 июн конфронси байналмилалии «Об барои ҳаёт» бо тасвиби баёния ба кори худ поён дод.Ин конфронс дар чорчуби барномаи Созмони миллали муттаҳид таҳти унвони даҳсолаи оби солим, бо ибтикори муштараки Точикистон ва Созмони миллал ба муддати ду руз ва бо ширкати намояндагон аз 70 кишвари дунё, 20 ниҳоди марбут ба СММ ва 65 созмону муассисаи байналмилалй баргузор гардид. Баррасии фаъолиятҳои анчомшуда дар ростои ичрои барномаи байналмилалии «Об барои ҳаёт» (солҳои 2005-2015),арзёбии иқдомоти анчомшуда дар чиҳати ичрои ухдадорихо дар масъалахоимарбут ба об, аз чумлаи хадафхои аслии баргузории конфронси мазкур буд.
Дар санади ниҳойии конфронси байналмилалии «Об барои ҳаёт» аз чумла таъкид шудааст, ки об яке аз воситахои истехсоли энержии барқ маҳсуб мешавад ва энержии барқ барои интиқоли об ба манотиқи зарурй истифода мешавад. Аз ин ру ин ду иртиботи чудоношуданй доранд. Ҳамчунин таъкид бар он шудааст, ки об неъмати бебаҳо аст ва истифодаи беравия аз он метавонад башариятро дар ояндаи на чандон дур ба мушкилоти фаровоне ру ба ру кунад.Аз ин ру шароити кунунии чаҳон тақозо мекунад, ки дар баҳрабардорй аз манобеи обй, аз беҳтарин ва пешрафтатарин фановариҳои руз кор гирифта шуда,ба ҳеч вачҳ набояд сабабгори исрофи об шуд.Расидагй ба масоили об ниёзманди роҳкорҳои бумй, минтақайи ва байналмилалй аст, то дар ин замина беҳтарин шеваҳои мумкин шиносой ва ироа шаванд.Об аз чойгоҳи вижае дар раванди дастёбй ба хадафхои ҳазораи рушд бархурдор аст. Санади мазкур ба 65 умин ичлосияи Мачмаи умумии Созмони милали муттаҳид ироа хоҳад шуд. Қобили зикр аст, ки соли 2003 бо пешниҳоди Точикистон соли байналмилалии оби солим ва солҳои 2005 — 2015 ба унвони даҳсолаи байналмилалии Об барои ҳаёт дар Мачмаи умумии Созмони милали муттаҳид ба тасвиб расид.
Эмомалй Раҳмон, раиси чумҳури Точикистон дар суханони худ бо ишора ба вучуди манобеи фаровони об дар Осиёи Марказй гуфт, агар аз ин захоир оқилона ва одилона истифода нашавад, кишварҳои минтақа ба таври чиддй ба мушкили камбуди об гирифтор хоҳанд шуд.Вай бо ибрози таассуф афзуд, бархе кишварҳо далелхоро баръакс нишон медиҳанд ва хакикатро таҳриф мекунанд, ки ин боиси ташаннуч дар равобити байни кишварҳои минтақа шудааст. Суханони Раҳмон дар ҳоле баён шуданд, ки маҳз ҳамин мавзуъ, яъне баҳрабардорй аз манобеи обии минтақа равобит миёни ду кишвари ҳамсояи Точикистон ва Узбакистонро ба буҳрони чиддй мувочеҳ кардааст.Ин буҳрон ба ҳадде печида шудааст, ки ҳатто Созмони миллали муттаҳид дар расидагй ба ин масъала очиз воқеъ шудааст.Бо баёни дигар, сохтани неругоҳи Роғун дар Точикистон мухолифатҳои шадиди Узбакистонро барангехтааст, ба гунае ки давлати Тошканд даст ба он чи ки муҳосираи иқтисодии Точикистон тавсиф мешавад, задааст. Дар чорчуби ҳамин иқдом Узбакистон беш аз ду ҳазор вагони дорои коло ва тачҳизоти мухталиф ба Точикистонро дар қаламрави худ мутавқиф кардааст.Ин амали хилофи меъёрҳо ва муқаррароти байналмилалй, ки аз се моҳи қабл оғоз шуд, ба иқтисоди Точикистон садҳо милён доллар зарару аиён ворид намуда, умури сохтмонй дар тарҳҳои муҳим, назири неругоҳи Сангтуда-2-ро ба мушкили чиддй мувочеҳ кардааст. Ҳамчунин, қимати маводи ғизойи ва сузишворй дар вилояти Хатлон ва дигар манотиқи Точикистон боло рафта, зиндагии мардум дастхуши масоили зиёде шудааст.Дархосту хоҳишҳои Душанбе барои аз саргирии ҳаракати вагонҳояш роҳ ба чое набурда, норизоятии мардуми Точикистонро аз амалкарди кишвари ҳамсоя доман зад.Тошканд гоҳе харобии роҳ ва гоҳе тарофики мавчуд дар трозинтро ба унвони баҳона пеш овардааст.Дар чунин шароите интизор мерафт конфронси Душанбе фурсати хубе барои ҳаллу фасли ин масъала бошад, аммо суханони Галина Саидова, маовини аввали вазири иқтисоди Узбакистон, ки такрори ҳамон мухолифатҳои Тошканд ба сохтани неругоҳи Роғун буд, умедҳо дар ин заминаро бар бод дод. Ин мақоми узбак бо матраҳ кардани иддаоҳои қаблии масъулони Тошканд, гуфт сохтани садд бо баландии 350 метр дар минтақаи зилзилахез ва бар асоси тарҳҳои замони Шуравй, фочеахои ғайриқобили пешбинй ба ҳамроҳ хоҳад дошт.Вай бо ироаи иддаоҳои такрорй, талош кард ширкаткунандагони конфронсро ба дурустии дидгоххои Тошканд мутақоид кунад.Саидова дар суханони ба зоҳир дилсузона гуфт, мо салоҳи Точикистонро мехоҳем ва точику узбак як халк ҳастанд, ки бо ду забон гуфтугу мекунанд.
Дар посух ба иддаоҳои мақоми узбак Гул Шералй, вазири энержй ва саноати Точикистон иброз дошт, ки дар айни ҳол Точикистон дар ҳамкорй бо Бонки чаҳонй мавзуи баррасии тарҳи Роғун тавассути коршиносони байналмилалиро пайгирй мекунад ва мо дар такмили тарҳи Роғун манфиатхои кишварҳои ҳамсояро дар назар хохем гирифт. Коршиносон ва таҳлилгарон дар арзёбиҳои худ аз натоичи конфронси байналмилалии «Об барои ҳаёт», дидигоҳҳои гуногуне баён карданд. Иддае ба намоишй будани ин нишаст ишора кардаанд, ки дар чорчуби ҳамоишҳои ба ин монанди Созмони милали муттаҳид доир шуд ва санадхои он барои ҳеч кишвар ё ниҳоде лозим-ул-ичро нест. Гуруҳе дигар аз коршиносон нишасти Душанберо фурсате барои маҳак задани зарфият ва имкониятҳои гидроэнергетикии Точикистон тавсиф карданд, ки масъулони точик то ҳадде аз он истифода карданд.Ҳамзамон бо ин дидгоҳҳо ба назар мерасад, ки нишасти Душанбе бори дигар ба кишварҳои дахлдор ва ниҳодҳои марбутаи байналмилалй чиддй будани буҳрони об дар Осиёи Марказиро ба намоиш гузошт.Ин конфронс собит кард, ки масъала фақат ба сохтани неругоҳҳо хатм намешавад, балки амалкарди Узбакистон дар муҳосираи иқтисодии Точикистон ва афзоиши норизоятй дар чомеаи точик, дар ҳоли харакат додани минтақа ба самти як буҳрони чиддй аст. Ин конфронс собит намуд, ки аз ҳоло бояд буҳрони об ва пайомадҳои онро чиддй гирифт, то аз вукуи буҳронҳои чиддитаре дар минтақаи стротегии Осиёи Марказй пешгирй ба амал ояд.

Хизбхои фармоишй дар Туркманистон

Рузи 18 феврали соли чории милодй Қурбонгулй Бердимуҳаммадов, раиси чумҳури Туркманистон дар нишасти ҳайати давлат тарҳи ташкили аҳзоби мухолиф дар ин кишварро ироа намуд.Раиси чумҳури Туркманистон иброз дошт, ки имруз дар саросари кишвар дар ростои пешрафти чомеа кору эчод ва ибтикор дар тамомии бахшҳо чараён дорад. Вай афзуд , аз чумла тайи се соли охир 677 тарҳи азим ба маблағи 6 миллиарду 500 миллион доллар мавриди баҳрабардорй қарор гирифт, ки хатҳои интиқоли гази фаромиллии Туркманистон — Чин ва Туркманистон — Эрон, пул бар болои рудхонаи Амударё, корхонаҳои азими санъатй, минтақаи туристии «Аваз» ва кули Туркман аз ин чумлаанд.Қурбонгулй Бердимуҳаммадов таъкид кард,ин ҳама рушду тавсаъа баёнгар аз он аст, ки кишвари мо дорои иқтисоди муназзам буда дар бисёре аз бахшҳо ба худкафойи даст ёфтааст.

Раиси чумҳури Туркманистон дар идомаи суханони худ ба усули демократияи воқеи пардохта, ишора кард, ки дар шароити кунунй ташкили аҳзоби мухталиф, ҳатто мухолиф на нафъи чомае хоҳад буд.Вай гуфт, ҳар ҳизбе, ки дар чорчуби қонуни асосй дар заминаҳои мухталифи кишоварзй, санъатй ва амсоли ин ташкил шавад, метавонад озодона фаъолият намояд. Хамин тавр барои аввалин бор пас аз касби истиқлолият дар соли 1991, дар Туркманистон масъалаи ташкили аҳзоби мухолиф матраҳ шуд.То ин дам дар ин кишвар ҳизби ҳокими демократ, ки баромада аз батни ҳизби комунист буд,танҳо ҳизби фаъол маҳсуб мешуд. Албатта теъдоде созмону ташаккулҳои чонибдори давлат, ки узви чунбиши миллии «Қалқиниш» (Растохез)буданд, фаъолият мекарданд.Ин ниҳодҳо як навъ такмилкунанда ё шохаҳои ҳизби ҳоким ҳисоб мешуданд, ки вазифаи аслиашон тарғибу тарвичи сиёсатҳои Туркманбошй — Сафармурод Ниёзов, раиси чумҳури фақиди Туркманистон буд.Ба эътиқоди фаъолони ҳуқуқи башари туркман ин чунбиши ба истилоҳ миллй ва ниҳодҳои шомили он, ҳамчунин ҳизби ҳокими демократ бар хилофи муқаррароти қонуни асосии Туркманистон ташкил шуда, аз тарафи давлат сармоягузорй мешаванд.Фақат ҳизби ҳоким ва созмонҳои шомили чунбиши «Қалқиниш» ҳаққи ширкат дар интихоботро доштанд. Акнун раиси чумҳури Туркманистон бар он шудааст, ки бо мушорикат додани аҳзоби мухолиф дар ҳаёти сиёсии кишвар аз як су аз фазои хафақони даврони Туркманбошй бикоҳад, аз суи дигар бо чомеаи озод чилва додани Туркманистон, ҳар гуна таҳаррук ва вокунишро аз мухолифони табъидии худ аз байн барад ва интиқодҳои мачомеи байналмилалиро дар мавриди маҳдудияти озодиҳои шаҳрвандй дар кишвараш, хунсо кунад.Албатта то ин дам раиси чумҳури Туркманистон дар ростои аз байн бардоштани осори даврони худкомагиҳои Туркманбошй иқдомҳое анчом дод ва дар идомаи ҳамин раванд ахиран бо дастури у бузургтарин мучассамаи Ниёзов дар пойтахт барчида шуд. Қобили зикр аст, ки Туркманистон дар даврони Сафармурод Ниёзов бо эъломи сиёсати бетарафй, худро зоҳиран аз таҳаввулоти чории минтақа ва чаҳон канор гирифт. Давлати Ашқобод ба мушорикат дар созмону ниҳодҳои минтақайи таваччуҳи чандоне намедод фақат ба хотири бархе аз барномаҳои иқтисодии худ, дар маъдуд нишастҳо ҳузур меёфт.Фазои сиёсии ин кишвар ҳамеша мавзуи интиқодоти созмонҳои байналмилалии мудофеи ҳуқуқи башар буд.Гуруҳи туркмании ҳуқуқи башар, ки қароргоҳи он дар Вена аст, ҳамеша бо интишори баёнияҳо поймолкунии ҳуқуқи башар ва усули демократй тавасути давлатмардони туркманро ба гуши ба истилоҳ ҳомиёни байналмилалии ҳуқуқи башар мерасонд. Аммо боре ҳам нашуда, ки ниҳодҳо ва ё кишварҳои муддайии дифоъ аз ҳуқуқи башар, иқдоме дар чиҳати беҳбуди вазъи ҳуқуқи башар дар Туркманистон анчом дошта бошанд. Зеро Туркманистон дорои бештарин захоири нафту газ дар Осиёи Марказй маҳсуб мешавад ва ҳеч як аз кишварҳои ғарбии мудаъйии дифоъ аз ҳуқуқи башар ҳозир набуд бо сард кардани равобити худ бо давлати Ашқобод, худро аз ин захираҳо бенасиб кунад.Давлатмардони туркман низ аз чунин шароите ниҳояти истифодаро намуданд ва фазоро он гуна эчод карданд, ки бар муроди ҳокимияташон буд. Бо ин ҳол иқдоми раиси чумҳури Туркманистон дар мавриди ташкили аҳзоби мухолиф, аз суи расонаҳои ин кишвар таҳаввуле муҳим дар ҳаёти сиёсй ва ичтимойи Туркманистон арзёбй шудааст.Ба эътиқоди дастандаркорони ин расонаҳо, ки нашъат гирифта аз тафаккури Қурбонгулй Бердимуҳаммадов аст, вучуди ҳизбҳои рақиб дар шаклгирии фазои солими демократй муассир хоҳад буд, амре ки руйдодҳои сиёсй ва ичтимойии кишварро низ мазмуни тозае хоҳад бахшид. Қурбонгулй Бердимуҳаммадов аз замони ба қудрат расидан дар соли 2006, ба тадрич иқдом ба ислоҳи вазъ дар бахшҳои мухталифи сиёсй, иқтисодй ва ичтимойиу фарҳангии Туркманистон ва аз байн бурдани мероси даврони тактозиҳои Туркманбошй намуд.Руйгардонй аз сиёсатҳои иқтидоргароёнаи Ниёзов, ки худро раиси чумҳури модомулумри Туркманистон эълом кард, аз вижагиҳои сиёсатҳои Бердимуҳаммадов будааст.Аммо ало рағми эъломи раиси чумҳури Туркманистон дар мавриди эчоди фазои чандҳизбй дар арсаи сиёсии ин кишвар,ҳеч ояндаи рушане аз беҳбуди авзоъ дар ин замина ба чашм намерасад.Зеро чомеаи туркман хотироти хубе аз фарчоми фаъолиятҳои дигарандешон надорад ва сарнавишти талхи Абдураҳмон Абдураҳмонов, раиси гуруҳи чамъиятии «Илкинчилер», ки фақат ба хотири ироаи тарҳи алтернотифи ташкили иттиҳодияҳои кишоварзй ба 8 сол зиндон маҳкум шуд, ҳамчунон дар азҳони мардум боқист. Аз ин чо ба назар мерасад, ки пешниҳоди раиси чумҳури Туркманистон барои ташкили аҳзоби мухолифи фармоишй, талошест дар чиҳати ҳамсуйии зоҳирй бо дигар кишварҳои минтақа ва боло бурдани чойгоҳи худ ба унвони раиси чумҳури одил.Аммо аз он чо ки раиси чумҳури Туркманистон ва чомеаи ин кишвар дар мавриди аҳзоби мухолиф дидгоҳҳои мутафовуте доранд, ба назар намерасад, ки дар ояндаҳои наздик шоҳиди шаклгирии як ҳизби воқейии мухолиф дар ин кишвар бошем. Ба вижа он ки аз ҳоло доираҳои тамаъчу дар ҳайати ҳокимаи давлати Ашқобод саъй доранд бо додани унвонҳои баландпарвозона аз Бердимуҳаммадов як Туркманбошии дигар дуруст кунад. Дар ҳамин росто дар поёни чаласаи рузи 18 феврали ҳайати давлат Мурод Қориев, раиси кумиссиюни марказии интихобот ва ҳамапурсии Туркманистон пешниҳод кард, ки ба раиси чумҳур унвони «қаҳрамони Туркманистон» дода шавад. Ҳарчанд ин бор Бердимуҳаммадов ин пешниҳодро напазируфт, аммо ин нигаронй чой дорад, ки дар чорчуби «қудратталабии шарқй» ва «иқтидоргаройии» мероси Шуравй, раиси чумҳури кунунии Туркманистон ба тадрич аз масири салафи худ гом бардорад.