Маскав ва хобҳои императрий

Дар моҳҳои охир мақомоти олирутбаи рус ба истифода аз трибунҳои мухталиф эълом карданд, ки аз соли чадиди мелодй азми худро барои ташкили иттиҳоди воқеъйии кишварҳои пасошуравй, чазм хоҳанд кард.Дар ин робита мақомоти низомии Русия бо баҳрабардорй аз фазои ҳосил аз оғози раванди хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон, саъй карданд ин гуна илқо кунанд, ки таъсиси ниҳоди низомии қавй ва фаъол, танҳо роҳи дифоъ аз суботу амнияти кишварҳои ҳамчавор бо Афғонистон аст.Аммо он чй бештар чалби таваччуҳ кард ва дар конуни таҳлилу баррасиҳо қарор гирифт, эъломи нахуствазири Русия дар мавриди таъсиси Иттиҳоди Авруосиё дар қаламрави Шуравии собиқ буд. Бидуни шак ин ибрози назарҳо баргирифта аз фазои мавчуд дар қаламравест, ки онро Русия «минтақаи суннатии нуфузи Маскав» медонад. Таҳаррукоти чадид Амрико дар Осиёи Марказй ва ифшогариҳои сафорати Амрико дар Тошканд дар мавриди тасмими қатъии Ислом Каримов дар мавриди шарикии чиддй бо Амрико дар масоили ин минтақаи стротегй, давлатмардони Русияро бар он доштааст, ки дар пайи ҳифзи манофеи худ дар минтақа иқдомоти чиддитаре интихоб намоянд.Амрико дар шароите ки хуручи неруҳои худ ва муттаҳидонаш аз Афғонистонро оғоз ва дар ростои ичрои ин ҳадаф аз роҳҳои мухталифе кишварҳои Осиёи Марказиро вориди тарҳҳои худ кардааст, хоставу нохоста аз нақш ва чойгоҳи Маскав дар муъодилоти минтақаи стротегии Осиёи Марказй, костааст.Ҳамзамон бо ин, наздикшавии беш аз ҳади Узбакистон бо Амрико ин хатарро ба вучуд оварда, ки дар сурати накардани вокунишҳои ба мисл аз тарафи Маскав, дигар кишварҳои минтақа аз Узбакистон пайравй хоҳанд кард.Ҳамин омилҳо боис шуда, ки Русия даст ба иқдом шавад ва мақомоти ин кишвар дар сатҳҳои мухталиф эълом карданд ниҳодҳои фаъол дар қаламрави Шуравии собиқро чони тоза хоҳанд дамид. Аз чумла Валдимир Путин, нахуствазири ин кишвар дар суҳбат бо рузномаи «Известия» таъкид кард ба зудй тарҳи таърихии таъсиси иттиҳоди Авруосиёро руи даст хоҳад гирифт.Путин дар ин мусоҳиба Иттиҳоди гумрукии Русия, Белорус ва Қазоқистонро ҳастаи иттиҳоди чадид кишварҳои Авруосиё унвон кард. Владимир Путин дар шарҳи иқдоми худ ва итминон ба тавфиқ дар ин тарҳ гуфтааст,барои шаклгирии Иттиҳодияи Аврупо ҳадди ақал 40 сол зарур шуд ва иттиҳоди гумрукии мо дар оғози роҳ аст.Муаллифи мақолаи «Известия» дар ташреҳи суханони Путин навиштааст:»монеъаҳои марзй барои муҳочирони корй аз байн рафта, ин муҳочирон маҳалли кор ва таҳсили худро худ интихоб хоҳанд кард ва озодиҳое эъмол хоҳад шуд, ки ҳатто дар замони Шуравй вучуд надошт…».Нахуствазири Русия дар идома таъкид кардааст, ки дарвозаи Иттиҳоди Авруосиё барои ҳамаи кишварҳои довталаб боз хоҳад буд ва ин ҳаргиз рақиби Иттиҳоди давлатҳои мустақил набуда, балки бо он ҳамкорй хоҳад кард. Дарк кардан душвор нест, ки тарҳи мазкур барномаи қабл аз интихоботй ва даврони раёсати чумҳурии Путин аст, ки баргирифта аз авзои кунунии кишварҳои пасошуравй, ба вижа талоши онҳо дар чиҳати афзудан бар фосилаҳо бо Русия аст. Бо таваччуҳ ба ин ки дар чаҳони имруз иқтисод ҳарфи аввалро мезанад ва бисёре аз қудратҳо аҳдофи худро аз тариқи тарҳҳои иқтисодй ва сармоягузорй дар бахшҳои муҳими иқтисоди кишварҳои мавриди назар, дунбол мекунанд, нахуствазири кунунй ва эҳтимолан раиси чумҳури ояндаи Русия, қасд дорад бо тақвияти Иттиҳоди гумрукй ва додани бархе имтиёз ба кишварҳои аз нигоҳи иқтисодй заъиф, чойгоҳ ва нуфузи худ дар қаламрави Шуравии собиқро эҳё кунад.Иттиҳоди гумрукй, ки дар моҳи октябри соли 2007 тавассури Русия, Белорус ва Қазоқистон таъсис шуд, то ин дам натавонистааст интизороти таъсисдиҳандагонро бароварда кунад, бо ин ҳол Точикистон ва Қирғизистон номзадҳо барои узвият ҳастанд. Албатта дар ин миён ричоли низомии Русия низ дар ростои эҳёи ҳокимияти худ дар қаламрави Шуравии собиқ ибрози назарҳое намуданд.Дар ҳамин робита Николай Макаров, раиси ситоди кулли неруҳои мусаллаҳи Русия дар як нишасти хабарй дар Маскав зимни ҳушдор аз такрори «баҳори арабй» дар кишварҳои Шуравии собиқ, ба вижа дар Осиёи Марказй, бар зарурати таҳкими ҳамкориҳои низомй таъкид кард.Ин мақоми низомии Русия тазаккур дод, масоили монанд ба кишварҳои арабй, дар кишварҳои Осиёи Марказй вучуд дорад ва Русия бояд омодаи ҳамагуна ҳаводиси ғайримунтазира бошад.Ин ибрози назар дар шароите сурат гирифт, ки бо оғози хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон фазосозиҳо дар мавриди вахомати авзоъ дар кишварҳои ҳамчавор, беш аз ҳар замони дигаре ташдид шудааст. Чунин талошҳои Маскав дар шароите сурат мегиранд, ки Федератсиюни Русия алорағми иқдомоти зиёд, ҳатто низомй, натавонистааст инсичом ва ҳамгароиро дар дохили худ шакл диҳад. Аз суи дигар ин тарҳ шадидан бо мухолифатҳои дохилй ва хоричй ру ба ру хоҳад шуд. Бо ин ҳол Маскав бо иқдомоти ҳамзамони сиёсй ва низомй бар он шудааст, ки дар муқобили таҳаррукоти чадиди Амрико дар Осиёи Марказй ба таври чиддитаре биистад.Ин дар ҳолест, ки кишварҳои ҳамчавор бо Афғонистон дар чорчуби он чй «сиёсатҳои чандсамтй» мегуянд, равобит бо кишварҳои Шарқу Ғарбро густариш додаанд, амре ки ҳаргиз хушоянди русҳо набудааст. Дар мавриди иттиҳоди чадид, сухангуи нахуствазири Русия гуфт, «иттиҳоди мазкур бо тазмини истиқлолияти сиёсии давлатҳои узв таъсис меёбад, аммо фаъолиятҳо дар бахши иқтисод бояд аз як марказ мудирият шаванд».Ин манбаъ афзуд, Маскав мехоҳад Иттиҳоди Авруосиё пули воҳид ва Бонки марказй дошта бошад.Албатта ин иқдоми чадиди Маскав идомаи ҳамон талошҳоест, ки тайи 20 сол баъд аз фурупошии Шуравй дар шаклҳои мухталифе дар чиҳати ҳифз ва таҳкими чойгоҳи Русия дар қаламрави он императорй сурат гирфтаанд.Иттиҳоди давлатҳои мустақил, Паймони амнияти чамъи, Чомеъаи иқтисодии Авруосиё, Созмнои ҳамкории Шонгҳой ва Иттиҳоди гумрукй, ҳеч кадом то кунун натавонистаанд ба як ниҳоди фаъоли минтақаъи ва муассир дар муъодилоти байналмилалй табдил шаванд.Ба баёни дигар ба истиснои Созмони ҳамкории Шонгҳой, ки тавонист бархе масоили марзии Чин бо кишварҳои Осиёи Марказиро ҳал кунад, дигар ниҳодҳо ҳаргиз ба муроди таъсисдиҳандагон набуданд ва Русия натавонист тавассути ин ниҳодҳо пеши роҳи нуфузи кишварҳои мухталиф, ба вижа қудратҳои Шарқу Ғарб ба қаламрави Шуравии собиқро бигирад. Аз суи дигар талоши Маскав барои таъсиси сохтори воҳиди мудирияти давлат бо Белорус ҳудуди 20 сол аст, ки ҳеч самарае ба ҳамроҳ надошта, ҳатто ду тараф чандин бор дар чабҳаҳои мухталифи иқтисодй дар муқобили ҳам қарор гирифтанд.Аз суи дигар Украина ҳеч тамоиле барои мушорикат дар ниҳодҳои таҳти нуфузи Русия надорад.Дар ин миён дар Осиёи Марказй, ба унвони ҳастаи тарҳҳои Маскав дар чиҳати эҳёи нуфузи худ, низ чанд дастагй вучуд дорад ва кишварҳои ин минтақа дар масоили марзй, баҳрабардорй аз манобеи гидруэнергетикй ва ҳуқуқи ақаллиятҳо ихтилофоти чиддие бо ҳам доранд. Русия дар ростои дифоъ аз манофеъи хеш, аз ин ихтилофот баҳарабардориҳои манфиатчуёна кардааст ва ҳамин амр боис шуда, ки чойгоҳи ин кишвар дар минтақа, ба вижа Осиёи Марказй заъиф шавад.Зеро аз як су мавзеъгириҳои Русия мунсифона набудаанд, аз суи дигар Ғарб бо қарор гирифтан дар сангари муқобил, ин мавзеъгириҳоро камтаъсир кардааст.Ба мувозоти ин бо ифтитоҳи «шабакаи шимол» Амрико тавонистааст аз нақши Русия дар Осиёи Марказй то ҳадде бикоҳад.Бо ин ҳама, талошҳои чадиди давлатмардони Маскав дар мавриди бозофаринии нақш ва чойгоҳи Русия дар қаламрави Шуравии собиқ ин паёмро ба ҳамроҳ дорад ки бо руйи кор оамадани Владимир Путин дар Русия, минтақа саҳнаи бозиҳои чадиди сиёсй хоҳад шуд.